پرسش ۱
حیات چگونه آغاز شد؟
شاید شما هم در کودکی این سؤال را از پدر یا مادرتان کرده باشید: «بچه از کجا میاد؟» آنان چه جوابی دادند؟ احتمالاً بسته به سنوسال شما و شخصیت خودشان عمل کردند؛ شاید سؤال شما را نشنیده گرفتند، شاید هم با جوابی عجولانه آن را از سر خود باز کردند یا داستانی به هم بافتند که طبعاً بعدها متوجه نادرستی آن شدید. در نهایت هر کس باید برای سن بلوغ و ازدواج آماده شود و از شگفتی تولیدمثل جنسی آگاه شود.
همان طور که بسیاری از والدین در جواب به این سؤال که «بچه چطور به وجود میآید؟» معذّب میشوند، به نظر میرسد برخی محققان نیز تمایلی به بحث در مورد این سؤال اساسیتر ندارند که «حیات از کجا آمده است؟» دریافت پاسخی قابل قبول به این سؤال میتواند تأثیر عمیقی بر دید شخص به زندگی داشته باشد. پس حیات چگونه آغاز شد؟
بسیاری از محققان چه نظراتی دادهاند؟ بسیاری از کسانی که نظریهٔ تکامل را ترویج میدهند معتقدند که میلیاردها سال پیش حیات در اعماق آب اقیانوس یا لبهٔ حوضچهای که در اثر مدِ آب به وجود آمده، آغاز شده است. به عقیدهٔ آنان میتوان تجسّم کرد که شاید در چنین محیطی مواد شیمیایی ناگهان ساختاری حبابمانند تشکیل دادهاند، مولکولهای پیچیده را ساختهاند و شروع به تکثیر کردهاند. آنان بر این باورند که به این شکل سلولهایی به اصطلاح ساده تشکیل شده و تمامی انواع حیات بر زمین خودبهخود و تصادفی از یکی از این سلولها یا چندین سلول شکل گرفته است.
دانشمندانِ بنامِ دیگری نیز هستند که به تکامل معتقدند اما این فرضیه را رد میکنند. آنان این احتمال را میدهند که اولین سلولها یا حداقل بخشهای اصلی آنها از فضا به زمین آمده است. چرا چنین میگویند؟ چون دانشمندان با وجود تلاشهای بسیار نتوانستهاند ثابت کنند که زندگی و حیات میتواند از مولکول یا مادهٔ شیمیایی غیرزنده به وجود 1
آید. پروفسور زیستشناسی، آلکساندر مِنِژ در سال ۲۰۰۸ این معمای حلنشده را برجسته کرد. به گفتهٔ او در ۵۰ سال اخیر «هیچ شواهدی بر مبنای آزمایش و مشاهده از این فرضیهها که حیات بر زمین به صورت تصادفی و فقط از سوپی مولکولی به وجود آمده باشد، پشتیبانی نمیکند. همچنین هیچ پیشرفت چشمگیر علمیای نیز با این فرضیهها همسویی ندارد.»شواهد نشانگر چیست؟ پاسخ این سؤال که «بچه چطور به وجود میآید؟» بهروشنی گزارش شده و هیچ بحثی در این نیست که زندگی و حیات همیشه از زندگی و حیات به وجود میآید؛ این یک قانون بنیادی است. حال آیا واقعاً ممکن است زمانی، در گذشتهٔ دور این قانون صادق نبوده باشد؟ آیا واقعاً این احتمال وجود دارد که حیات و زندگی از مادهای بیجان به وجود آمده باشد؟ ببینیم.
محققان به این نتیجه رسیدهاند که برای زنده ماندن سلول، حداقل همکاری سه نوع مولکول پیچیده نیاز است، DNA (دئوکسیریبونوکلئیک اسید)، RNA (ریبونوکلئیک اسید) و پروتئین. امروزه کمتر دانشمندی بر این ادعاست که سلولی کامل و زنده ناگهان و تصادفاً از ترکیب مواد شیمیایی بیجان به وجود آمده باشد. با این حال در اینجا احتمال این که RNA یا پروتئین تصادفی به وجود آمده باشد را بررسی میکنیم. *
بسیاری از دانشمندان بنا بر آزمایشی که اولین بار استنلی میلر در سال ۱۹۵۳ انجام داد، بر این باورند که حیات میتواند تصادفی به وجود آمده باشد. او در این سال به ترکیبی از گازها که گمان میرود گازهای تشکیل دهندهٔ جو اولیهٔ زمین بوده است، جرقهٔ الکتریکی وارد کرد. با این آزمایش توانست آمینواسیدهایی یعنی واحدهای سازندهٔ پروتئین را به وجود آورد. ضمناً بعدها در شهابسنگی نیز آمینواسیدهایی یافت شد. اما آیا این یافتهها به این معنی است که تمامی واحدهای سازندهٔ حیات میتواند تصادفی به وجود آید؟
رابرت شاپیرو پروفسور شیمی دانشگاه نیویورک میگوید: «برخی گزارشدهندگان گمان کردهاند که تمامی واحدهای ضروری برای حیات را میتوان بهراحتی با آزمایشی مشابه آزمایش میلر به وجود آورد و تمامی آنها در شهابسنگها نیز موجود بودهاند. اما این درست نیست.»2 *
مولکول RNA را در نظر بگیرید. این مولکول از مولکولهای کوچکتری به نام نوکلئوتیدها تشکیل شده است. نوکلئوتید با مولکول آمینواسید متفاوت و کمی از آن پیچیدهتر است. شاپیرو میگوید: «هیچ گزارشی نشان نمیدهد که نوعی از نوکلئوتید با آزمایش جرقهٔ الکتریکی تولید شده باشد. همچنین هیچ تحقیقی نیز نشان نداده که نوکلئوتیدی در شهابسنگها یافت شده باشد.»3 او در ادامه میگوید، احتمال این که در حوضچهای از مواد شیمیایی واحدهای سازندهٔ مولکول RNA به هم بپیوندند و یک مولکول RNA به وجود آورند، طوری که توانایی تکثیر کردن از خود را نیز داشته باشد، «چنان اندک است که وقوع حتی یک بار آن در عالمِ قابل رؤیت را باید خوششانسی خارج از تصوّر شمرد.»4
در مورد مولکولهای پروتئین چه میتوان گفت؟ پروتئینها از پیوستن ۵۰ تا چندین هزار آمینواسید به توالی و ترتیبی
کاملاً مشخص به وجود میآیند. پروتئینها عملکردهای مختلفی دارند. در سلولی که ساده قلمداد میشود، هزاران نوعِ مختلف پروتئین وجود دارد و هر پروتئین به طور متوسط از ۲۰۰ آمینواسید تشکیل شده است. محاسبات نشان میدهد احتمال این که تنها یک پروتئین که فقط از ۱۰۰ آمینواسید تشکیلشده تصادفی بر زمین به وجود آید، یک بر میلیونمیلیارد است.برای تولید مولکولهای پیچیده در آزمایشگاه نیاز به دانشمندی خلاق است. پس آیا ممکن است مولکولهای بسیار پیچیدهترِ سلول خودبهخود به وجود آیند؟
محققی به نام هوبرت یاکی که به تکامل معتقد است، حتی این احتمال را نیز نمیدهد و میگوید: «غیرممکن است که منشأ حیات در ابتدا از پروتئین آغاز شده باشد.»5 برای ساخت پروتئین نیاز به RNA است و در عین حال پروتئین در تولید RNA دخیل است. حال اگر به فرض محال، مولکول پروتئین و RNA تصادفی، همزمان و در یکجا به وجود آمده باشند، چطور؟ احتمال همکاری این دو مولکول و تشکیل نوعی از حیات که بتواند به بقا ادامه دهد و توانایی داشته باشد از خود نیز تکثیر کند، چیست؟ دکتر کرول کِلیلند * عضو مؤسسهٔ اخترزیستشناسی ناسا میگوید: «احتمال چنین رویدادی (با فرض این که ترکیبی تصادفی از پروتئین و RNA به وجود آمده باشد) به حد نجومی غیرمحتمل به نظر میرسد. با وجود این ظاهراً اغلب محققان گمان میکنند، اگر بتوان توضیحی برای تولید پروتئین و مستقل از آن، تولید RNA در شرایط طبیعی آغازین یافت، همکاری آنها بدیهی است.» او به این نکتهٔ مهم اشاره میکند که هیچ یک از تئوریهای کنونی در مورد تولید تصادفی این واحدهای حیات «توضیحی قانعکننده برای چگونگی همکاری آنها ارائه نمیدهد.»6
چرا این مطالب اهمیت دارد؟ به چالشهای محققانی فکر کنید که معتقدند حیات تصادفی به وجود آمده است. آنان آمینواسیدهایی پیدا کردهاند که در سلولهای زنده نیز یافت میشود. در آزمایشگاه با طراحیِ دقیق و جهت دادن به آزمایشها توانستهاند مولکولهای پیچیدهتر دیگری نیز بسازند. در نهایت امیدوارند روزی تمامی اجزای لازم برای ساختن یک سلول به اصطلاح ساده را بسازند. موقعیت آنان به موقعیت دانشمندی شبیه است که از عناصر موجود در طبیعت پلاستیک، استیل، سیلیکون و سیم تولید میکند و روباتی میسازد. سپس روبات را به گونهای برنامهریزی میکند که بتواند کپیای از خود تولید کند. به این ترتیب این دانشمند چه چیز را ثابت کرده است؟ در واقع صرفاً ثابت کرده که فقط موجودی هوشمند میتواند دستگاهی فوقالعاده بسازد.
مشابهاً اگر روزی دانشمندان بتوانند سلولی بسازند، بیشک به دستاوردی بسیار تحسینبرانگیز رسیدهاند. اما آیا از این طریق ثابت میشود که سلول خودبهخود به وجود آمده است؟ در واقع تنها عکس این امر ثابت میشود، نظر شما چیست؟
شما چه فکر میکنید؟ تا به امروز تمامی شواهدِ علمی گویای این مطلب است که زندگی و حیات، تنها میتواند از زندگی و حیات به وجود آید. در اینجا باید گفت قبول این که حتی یک سلول به اصطلاح ساده، از مادهای بیجان تصادفی به وجود آمده باشد، بر پایهٔ اعتقاد و باور است نه تئوریای ثابتشده.
حال با توجه به مطالبی که در این بخش گفته شد، آیا شما میتوانید این اعتقاد و باور را بپذیرید؟ پیش از پاسخ به این سؤال، نظری دقیقتر به ساختمان سلول بیندازید. این کار دید شما را به تئوریهایی که برخی دانشمندان در مورد منشأ حیات ارائه میدهند، باز میکند. آیا این تئوریها منطقی است یا عملاً در سطح داستانهایی است که برخی پدرمادرها در جواب این پرسش که «بچه چطور به وجود میآید؟» به فرزندشان میدهند.
^ بند 8 احتمال این که DNA تصادفی به وجود آمده باشد در بخش ۳ بررسی میشود، تحت عنوان: «دستورالعملها از کجا آمدهاند؟»
^ بند 10 پروفسور شاپیرو به آفرینش حیات معتقد نیست. او بر این اعتقاد است که حیات تصادفی به نحوی که هنوز کاملاً روشن نیست به وجود آمده است. در سال ۲۰۰۹ محققانی در انگلستان از دانشگاه منچستر گزارش کردند که نوکلئوتیدهایی در آزمایشگاه ساختهاند. با این حال شاپیرو میگوید که شیوهٔ عمل آنان «به هیچ وجه با معیار و ضوابطی که من از راهیابی به دنیای RNA میشناسم همخوانی ندارد.»
^ بند 13 دکتر کِلیلند به گزارش کتاب مقدّس در مورد آفرینش معتقد نیست. او معتقد است حیات تصادفی به شکلی که هنوز کاملاً روشن نیست به وجود آمده است.