فصل ۵

پرستش چه کسی مورد پذیرش خداست؟‏

۱.‏ زن سامری می‌خواست چه چیزی را در مورد پرستش بداند؟‏

آیا تا به حال از خود پرسیده‌اید که ‹پرستش چه کسی مورد پذیرش خداست›؟‏ این پرسش احتمالاً به ذهن زنی که در نزدیکی کوه جَرِزّیم در سامره با عیسی مسیح سخن گفت خطور کرده بود.‏ او با اشاره به اختلاف بین پرستش سامریان و پرستش یهودیان،‏ گفت:‏ «پدران ما در این کوه پرستش میکردند و شما میگوئید که در اورشلیم جائی است که در آن عبادت باید نمود.‏» (‏یوحنا ۴:‏⁠۲۰‏)‏ آیا عیسی به زن سامری گفت که همه گونه پرستش مورد پذیرش خداست؟‏ یا گفت که جلب رضایت خدا مستلزم شرایط ویژه‌ای است؟‏

۲.‏ در جواب زن سامری،‏ عیسی چه گفت؟‏

^۲ پاسخ تکان‌دهندهٔ عیسی چنین بود:‏ «عیسی بدو گفت ای زن مرا تصدیق کن که ساعتی میآید که نه در این کوه و نه در اورشلیم پدر را پرستش خواهید کرد.‏» (‏یوحنا ۴:‏⁠۲۱‏)‏ سامریان مدتها بود که از یَهُوَه می‌ترسیدند و خدایان دیگر را در کوه جرزّیم پرستش می‌کردند.‏ (‏۲پادشاهان ۱۷:‏⁠۳۳‏)‏ حال عیسی مسیح می‌گفت که در پرستش حقیقی نه آن محل و نه اورشلیم هیچیک اهمیتی ندارند.‏

پرستش به روح و راستی

۳.‏ الف)‏ چرا سامریان واقعاً خدا را نمی‌شناختند؟‏ ب)‏ یهودیان وفادار و دیگران چگونه می‌توانستند به شناخت خدا نائل شوند؟‏

^۳ عیسی به سخنان خود خطاب به زن سامری چنین ادامه داد:‏ «شما آنچه را که نمیدانید میپرستید امّا ما آنچه را که میدانیم  عبادت میکنیم زیرا نجات از یهود است.‏» (‏یوحنا ۴:‏⁠۲۲‏)‏ سامریان عقاید مذهبی نادرست داشتند و فقط پنج کتاب اول کتاب مقدس را به عنوان کلام الهام شده می‌پذیرفتند —‏ و آن هم منحصراً نسخهٔ اصلاح شدهٔ خود را با عنوان اسفار پنج‌گانهٔ سامری.‏ به همین دلیل خدا را بخوبی نمی‌شناختند.‏ اما یهودیان معرفت نوشته‌های مقدس را در اختیار داشتند.‏ (‏رومیان ۳:‏⁠۱،‏ ۲‏)‏ نوشته‌های مقدس به یهودیان وفادار و هر شخص دیگر که گوش فرا می‌داد،‏ آنچه را که آنان برای شناخت خدا لازم داشتند گوشزد می‌کرد.‏

۴.‏ بنا به سخنان عیسی،‏ یهودیان و سامریان هر دو برای آنکه پرستش ایشان مورد قبول خدا باشد باید چه می‌کردند؟‏

^۴ در واقع،‏ عیسی نشان داد که یهودیان و سامریان هر دو می‌بایست روش پرستش خویش را اصلاح کنند تا رضایت خدا را جلب کنند.‏ او گفت:‏ «لیکن ساعتی میآید بلکه الآن است که در آن پرستندگان حقیقی پدر را بروح و راستی پرستش خواهند کرد زیرا که پدر مثل این پرستندگان خود را طالب است.‏ خدا روح است و هر که او را پرستش کند میباید بروح و راستی بپرستد.‏» (‏یوحنا ۴:‏⁠۲۳،‏ ۲۴‏)‏ برای پرستیدن خدا «بروح» باید روح او را دریافت کنیم و با همان روح نیز هدایت شویم.‏ پرستش خدا ‹به راستی› در صورتی ممکن است که کلام او یعنی کتاب مقدس را مطالعه کنیم و وی را مطابق با حقیقتی که آشکار ساخته است بپرستیم.‏ آیا مشتاق انجام این کار هستید؟‏

۵.‏ الف)‏ «پرستش» به چه معنی است؟‏ ب)‏ اگر بخواهیم پرستش ما مورد پذیرش خدا باشد باید چه کنیم؟‏

^۵ عیسی بر این نکته تکیه کرد که خدا خواهان پرستش حقیقی است.‏ این نشاندهندهٔ آن است که اشکالی از پرستش وجود دارند که مورد پذیرش خدا نیستند.‏ پرستش خدا بدان معناست که او را با احترام گرامی بداریم و عبادت یا خدمت مقدس خود را نسبت به او ادا کنیم.‏ اگر مایل بودید که به حکمران قدرتمندی ادای احترام کنید،‏ به طور حتم برای خدمت به او اشتیاق نشان می‌دادید و آنچه مورد پسند او بود انجام می‌دادید.‏ پس یقیناً می‌خواهیم رضایت خدا را جلب کنیم.‏ به  جای آنکه بگوییم،‏ ‹دین من برایم خوب است›،‏ باید یقین حاصل کنیم که پرستش ما با شرایط خدا مطابقت داشته باشد.‏

انجام ارادهٔ پدر

۶،‏ ۷.‏ چرا عیسی برخی از کسانی را که ادعای شاگردی او را دارند به رسمیت نمی‌شناسد؟‏

^۶ بیایید متی ۷:‏⁠۲۱-‏۲۳ را با یکدیگر بخوانیم و ببینیم که آیا می‌توانیم عامل بسیار مهم و تعیین کنندهٔ این موضوع را که چرا همه نوع پرستش مورد پذیرش خدا نیست،‏ مشخص کنیم.‏ عیسی گفت:‏ «نه هر که مرا خداوند خداوند * گوید داخل ملکوت آسمان گردد بلکه آنکه ارادهٔ پدر مرا که در آسمانست بجا آورد.‏ بسا در آن روز مرا خواهند گفت خداوندا خداوندا آیا بنام تو نبوّت ننمودیم و باسم تو دیوها [مخلوقات روحی شریر] را اخراج نکردیم و بنام تو معجزات بسیار ظاهر نساختیم.‏ آنگاه بایشان صریحاً خواهم گفت که هرگز شما را نشناختم.‏ ای بدکاران از من دور شوید.‏»‏

^۷ در پرستش حقیقی به رسمیت شناختن عیسی مسیح به عنوان سرور امری اساسی است.‏ اما در پرستش بسیاری از کسانی که ادعای شاگردی عیسی را می‌کنند نقصی وجود دارد.‏ عیسی اظهار داشت که بعضی افراد دست به «معجزات» می‌زنند،‏ کارهایی از قبیل به اصطلاح شفای اعجازآمیز.‏ اما از انجام آنچه که عیسی حیاتی می‌دانست غافل می‌مانند.‏ آنان «ارادهٔ پدر [او] را .‏ .‏ .‏ بجا» نمی‌آورند.‏ اگر مایل به جلب رضایت خدا هستیم،‏ باید ارادهٔ پدر را بیاموزیم و سپس بدان عمل کنیم.‏

 معرفت دقیق،‏ یک محافظ

۸.‏ به جا آوردن ارادهٔ خدا مستلزم چه شرایطی است،‏ و از چه نظرات اشتباهی باید پرهیز کرد؟‏

^۸ برای انجام ارادهٔ خدا لازم است که در مورد هر دو نفر،‏ یعنی در مورد یَهُوَه و عیسی مسیح معرفت دقیق داشته باشیم.‏ چنین معرفتی به زندگی جاودانی می‌انجامد.‏ پس به طور حتم همهٔ ما می‌خواهیم که کسب معرفت دقیق از کلام خدا یعنی کتاب مقدس را جدی بگیریم.‏ بعضی می‌گویند که تا وقتی در پرستشمان صادق و غیور باشیم دلیلی برای نگرانی وجود ندارد.‏ برخی دیگر ادعا می‌کنند،‏ ‹هر چه کمتر بدانی به همان اندازه نیز از تو انتظار می‌رود.‏› در حالی که کتاب مقدس ما را تشویق می‌کند تا معرفت خویش را در مورد خدا و مقصودهای وی،‏ افزایش دهیم.‏ —‏ افسسیان ۴:‏⁠۱۳؛‏ فیلپیان ۱:‏⁠۹؛‏ کولسیان ۱:‏⁠۹‏.‏

۹.‏ معرفت دقیق چگونه ما را محافظت می‌کند،‏ و چرا به چنین حفاظی نیاز داریم؟‏

^۹ چنین معرفتی پرستش ما را در مقابل آلایش محافظت می‌کند.‏ پولس رسول از مخلوقی روحی سخن گفت که تظاهر می‌کند ‹فرشتهٔ نور› است.‏ (‏۲قرنتیان ۱۱:‏⁠۱۴‏)‏ این مخلوق یعنی شیطان،‏ با تغییر ظاهرش می‌خواهد ما را به گمراهی کشیده و وادار کند تا کارهایی خلاف ارادهٔ خدا انجام دهیم.‏ مخلوقات روحی دیگری نیز که با شیطان همکاری دارند،‏ پرستش افراد را آلوده کرده‌اند،‏ زیرا پولس گفت:‏ «آنچه امّتها قربانی میکنند برای دیوها میگذرانند نه برای خدا.‏» (‏۱قرنتیان ۱۰:‏⁠۲۰‏)‏ به طور حتم،‏ بسیاری از افراد تصور می‌کردند که خدا را به روش درست پرستش می‌کنند،‏ لیکن کاری را که خدا خواهان آن بود انجام نمی‌دادند.‏ آنان به پرستشی ناپاک و اشتباه کشیده شده بودند.‏ در مورد شیطان و دیوهایش بعدها چیزهای بیشتری خواهیم آموخت،‏ اما امر مسلم این است که این دشمنان خدا پرستش بشر را آلوده کرده‌اند.‏

۱۰.‏ اگر کسی عمداً آب آشامیدنی شما را مسموم کرده باشد چه می‌کنید،‏ و معرفت دقیق کلام خدا ما را برای انجام چه کاری آماده می‌کند؟‏

^۱۰ اگر می‌دانستید که شخصی عمداً آب آشامیدنی شما را مسموم کرده است،‏ آیا به نوشیدن آن ادامه می‌دادید؟‏ یقیناً بدون اتلاف وقت  برای یافتن منبع آبی امن و پاکیزه دست به کار می‌شدید.‏ معرفت دقیق در مورد کلام خدا ما را برای شناسایی دین حقیقی و رد کردن ناپاکیهایی که پرستش را در چشم خدا ناپسند می‌سازند آماده می‌کند.‏

رسوم انسانی به جای فرایض

۱۱.‏ چه نقصی در پرستش بسیاری از یهودیان وجود داشت؟‏

^۱۱ هنگامی که عیسی بر روی زمین بود،‏ بسیاری از یهودیان بر خلاف معرفت دقیق خدا عمل می‌کردند.‏ به همین دلیل از داشتن موقعیتی پاک در مقابل یَهُوَه محروم بودند.‏ پولس در مورد آنان چنین نوشت:‏ «بجهة ایشان شهادت میدهم که برای خدا غیرت دارند لکن نه از روی معرفت.‏» (‏رومیان ۱۰:‏⁠۲‏)‏ آنان به جای آنکه به سخنان خدا توجه کنند،‏ آنطور که خود می‌خواستند او را پرستش می‌کردند.‏

۱۲.‏ چه عاملی باعث آلودگی پرستش اسرائیل شد،‏ و چه نتایجی به همراه داشت؟‏

^۱۲ اسرائیلیان در ابتدا دین ناب خداداد را به جا می‌آوردند،‏ اما پرستش خود را به آموزشها و فلسفه‌های بشر آلوده کردند.‏ (‏ارمیا ۸:‏⁠۸،‏ ۹؛‏ ملاکی ۲:‏⁠۸،‏ ۹؛‏ لوقا ۱۱:‏⁠۵۲‏)‏ با وجود آنکه رهبران مذهبی یهودی که به فریسیان معروف بودند تصور می‌کردند که پرستش ایشان مورد پذیرش خداست،‏ عیسی به آنان گفت:‏ «نیکو اخبار نمود اشعیاء دربارهٔ شما ای ریاکاران چنانکه مکتوب است.‏ این قوم بلبهای خود مرا حرمت میدارند لیکن دلشان از من دور است.‏ پس مرا عبث عبادت مینمایند زیرا که رسوم انسانی را بجای فرایض تعلیم میدهند.‏» —‏ مرقس ۷:‏⁠۶،‏ ۷‏.‏

۱۳.‏ چگونه ممکن است مانند فریسیان عمل کنیم؟‏

^۱۳ آیا ممکن است ما نیز مانند فریسیان عمل کنیم؟‏ این امر در صورتی رخ می‌دهد که به جای بررسی سخنان خدا در مورد پرستش،‏ آداب و رسوم مذهبی را که به ما رسیده است دنبال کنیم.‏ پولس در مورد این خطر واقعی هشدار می‌دهد و می‌نویسد:‏ «روح صریحاً میگوید که در زمانِ آخر بعضی از ایمان برگشته به ارواح مضلّ و تعالیم شیاطین  ‏[دیوها،‏ د ج‏] اصغا خواهند نمود.‏» (‏۱تیموتاؤس ۴:‏⁠۱‏)‏ بنابراین اینکه صرفاً فرض کنیم پرستش ما مورد پذیرش خداست کافی نیست.‏ مانند زن سامِری که عیسی را ملاقات کرد،‏ ممکن است ما نیز روش پرستش خویش را از والدینمان به میراث برده باشیم.‏ اما باید اطمینان حاصل کنیم که کارهای ما مورد پسند خدا قرار گیرند.‏

از آزردن خدا برحذر باشید

۱۴،‏ ۱۵.‏ حتی اگر تا حدودی در مورد ارادهٔ خدا معرفت داشته باشیم،‏ چرا باید محتاط باشیم؟‏

^۱۴ اگر مراقب نباشیم ممکن است دست به کاری بزنیم که مورد پذیرش خدا نباشد.‏ به عنوان مثال،‏ یوحنای رسول به پای یک فرشته افتاد تا او را ‹سجده کند.‏› اما فرشته هشدار داد:‏ «زنهار چنین نکنی زیرا که من با تو همخدمت هستم و با برادرانت که شهادت عیسی را دارند.‏ خدا را سجده کن زیرا که شهادت عیسی روح نبوّت است.‏» (‏مکاشفه ۱۹:‏⁠۱۰‏)‏ بدین ترتیب،‏ آیا به لزوم اطمینان حاصل کردن از این موضوع که پرستش شما به هیچ نوع بت‌پرستی آلوده نباشد پی برده‌اید؟‏ —‏ ۱قرنتیان ۱۰:‏⁠۱۴‏.‏

^۱۵ هنگامی که مسیحیان شروع به انجام آداب و رسوم مذهبیی کردند که مورد پذیرش خدا نبود،‏ پولس از آنان پرسید:‏ «چگونه باز برمیگردید بسوی آن اصول ضعیف و فقیر که دیگر میخواهید از سر نو آنها را بندگی کنید.‏ روزها و ماهها و فصل‌ها و سالها را نگاه میدارید.‏ دربارهٔ شما ترس دارم که مبادا برای شما عبث زحمت کشیده باشم.‏» (‏غلاطیان ۴:‏⁠۸-‏۱۱‏)‏ این افراد معرفت خدا را کسب کرده بودند،‏ اما بعدها با برگزاری مراسم مذهبی و اعیادی که مورد پذیرش خدا نبودند دچار لغزش شدند.‏ همانطور که پولس گفت،‏ ما باید ‹تحقیق نمائیم که پسندیدهٔ خداوند چیست.‏› —‏ افسسیان ۵:‏⁠۱۰‏.‏

۱۶.‏ چگونه یوحنا ۱۷:‏⁠۱۶ و ۱پطرس ۴:‏⁠۳ ما را در تعیین اینکه آیا عیدها و مراسم مورد قبول خدا هستند یا نه،‏ یاری می‌کنند؟‏

^۱۶ باید از برگزاری اعیاد مذهبی و دیگر مراسمی که با اصول خدا  مغایرت دارند خودداری کنیم.‏ (‏۱تسالونیکیان ۵:‏⁠۲۱‏)‏ به عنوان مثال،‏ عیسی در مورد پیروانش گفت:‏ «ایشان از جهان نیستند چنانکه من از جهان نمیباشم.‏» (‏یوحنا ۱۷:‏⁠۱۶‏)‏ آیا دین شما در مراسم و اعیادی که مغایر با اصل بی‌طرفی و کناره‌گیری از امور این دنیاست شرکت دارد؟‏ یا هواداران دین شما گاهی در آداب و رسوم و جشنهایی شرکت می‌کنند که شاید با توصیفات پطرس رسول هماهنگی داشته باشند؟‏ او چنین نوشت:‏ «عُمر گذشته کافی است برای عمل نمودن بخواهش امّتها و در فجور و شهوات و میگساری و عیّاشی و بزمها و بُتْپرستیهای حرام رفتار نمودن.‏» —‏ ۱پطرس ۴:‏⁠۳‏.‏

۱۷.‏ چرا باید از هر آنچه که منعکس کنندهٔ روحیهٔ دنیاست برحذر باشیم؟‏

^۱۷ یوحنای رسول بر روی نیاز به پرهیز از هرگونه عملی که روحیهٔ خدانشناسانهٔ دنیای اطراف را منعکس می‌کند تکیه کرد.‏ یوحنا نوشت:‏ «دنیا را و آنچه در دنیاست دوست مدارید زیرا اگر کسی دنیا را دوست دارد محبّت پدر در وی نیست.‏ زیرا که آنچه در دنیاست از شهوت جسم و خواهش چشم و غرور زندگانی از پدر نیست بلکه از جهان است.‏ و دنیا و شهوات آن درگذر است لکن کسیکه به ارادهٔ خدا عمل میکند تا بأبد باقی میماند.‏» (‏۱یوحنا ۲:‏⁠۱۵-‏۱۷‏)‏ آیا توجه کردید که آنانی که ‹به ارادهٔ خدا عمل میکنند› تا ابد باقی می‌مانند؟‏ آری،‏ اگر ارادهٔ خدا را به جا آوریم و از اعمالی که منعکس کنندهٔ روحیهٔ این جهان هستند پرهیز کنیم،‏ می‌توانیم به زندگی جاودانی امید ببندیم!‏

از معیارهای والای خدا پیروی کنید

۱۸.‏ بعضی از قرنتیان در مورد رفتار چه نظر اشتباهی داشتند،‏ و ما باید از این امر چه بیاموزیم؟‏

^۱۸ خدا پرستندگانی می‌خواهد که از معیارهای والای اخلاقی او پیروی کنند.‏ بسیاری از مردم قُرِنتُس باستان به اشتباه می‌پنداشتند که خدا رفتار غیراخلاقی را تحمل می‌کند.‏ با خواندن ۱قرنتیان ۶:‏⁠۹،‏ ۱۰ می‌توان پی برد که تا چه حد در اشتباه بودند.‏ اگر خواستار پرستش خدا به نحو مطلوب باشیم،‏ باید رضایت او را در سخن و عمل به دست  آوریم.‏ آیا طریق پرستشتان شما را قادر به این کار می‌سازد؟‏ —‏ متی ۱۵:‏⁠۸؛‏ ۲۳:‏⁠۱-‏۳‏.‏

۱۹.‏ پرستش حقیقی چه تأثیری بر رفتار ما با دیگران می‌گذارد؟‏

^۱۹ رفتار ما با دیگر افراد نیز باید منعکس کنندهٔ معیارهای خدا باشد.‏ عیسی مسیح ما را ترغیب می‌کند تا با آنها همانطور رفتار کنیم که می‌خواهیم آنها با ما رفتار کنند،‏ زیرا این بخشی از پرستش حقیقی است.‏ (‏متی ۷:‏⁠۱۲‏)‏ توجه کنید که او در مورد ابراز محبت برادرانه چه می‌گوید:‏ «بهمین همه خواهند فهمید که شاگرد من هستید اگر محبّت یکدیگر را داشته باشید.‏» (‏یوحنا ۱۳:‏⁠۳۵‏)‏ شاگردان عیسی باید به یکدیگر محبت کنند و به همکیشان خویش و دیگران خوبی کنند.‏ —‏ غلاطیان ۶:‏⁠۱۰‏.‏

پرستش با جان و دل

۲۰،‏ ۲۱.‏ الف)‏ خدا طالب چه نوع پرستشی است؟‏ ب)‏ چرا یَهُوَه در روزگار ملاکی پرستش اسرائیل را مردود دانست؟‏

^۲۰ شما ممکن است در دل خود بخواهید که خدا را به نحو مطلوب پرستش کنید.‏ اگر چنین است،‏ باید در مورد پرستش،‏ با یَهُوَه هم‌رأی باشید.‏ یعقوب شاگرد بر این نکته تأکید کرد که نظر خداست که اهمیت دارد نه نظر ما.‏ یعقوب گفت:‏ «پرستش صاف و بیعیب نزد خدا و پدر این است که یتیمان و بیوه‌زنان را در مصیبت ایشان تفقّد کنند و خود را از آلایش دنیا نگاه دارند.‏» (‏یعقوب ۱:‏⁠۲۷‏)‏ اگر در آرزوی جلب رضایت خدا هستیم باید پرستش خویش را بیازماییم و اطمینان حاصل کنیم که به اعمال غیرخدایی آلوده نباشد و یا اینکه مبادا چیزی را که خدا حیاتی می‌داند نادیده گرفته باشیم.‏ —‏ یعقوب ۱:‏⁠۲۶‏.‏

^۲۱ تنها پرستش پاک و از جان و دل است که مطلوب خداست.‏ (‏متی ۲۲:‏⁠۳۷؛‏ کولسیان ۳:‏⁠۲۳‏)‏ هنگامی که قوم اسرائیل در پرستش خدا شروع به سهل‌انگاری کرد،‏ او گفت:‏ «پسرْ پدر خود و غلامْ آقای خویشرا احترام مینماید پس اگر من پدر هستم احترام من کجا است و اگر من آقا هستم  هیبت من کجا است؟‏» آنان خدا را با تقدیم کردن حیوانات کور،‏ لنگ،‏ و بیمار برای قربانی آزردند،‏ و او چنین اعمالی را در پرستش مردود می‌دانست.‏ (‏ملاکی ۱:‏⁠۶-‏۸‏)‏ یَهُوَه شایستهٔ نابترین شکل پرستش است و فقط وقف منحصر به خود را می‌پذیرد.‏ —‏ خروج ۲۰:‏⁠۵؛‏ امثال ۳:‏⁠۹؛‏ مکاشفه ۴:‏⁠۱۱‏.‏

۲۲.‏ اگر بخواهیم پرستش ما مورد قبول خدا قرار گیرد،‏ باید از چه چیزی پرهیز کنیم،‏ و به چه چیزی عمل کنیم؟‏

^۲۲ زن سامری که با عیسی سخن گفت ظاهراً به پرستش خدا به طریقی که مورد قبول خداست علاقمند بود.‏ اگر آرزوی ما نیز این باشد،‏ از همهٔ تعالیم و اعمال آلوده برحذر خواهیم بود.‏ (‏۲قرنتیان ۶:‏⁠۱۴-‏۱۸‏)‏ در عوض،‏ تلاش خواهیم کرد تا به معرفت دقیق خدا دست یابیم و ارادهٔ او را به جا آوریم.‏ و به شرایط او برای پرستش مورد قبول پای‌بند خواهیم بود.‏ (‏۱تیموتاؤس ۲:‏⁠۳،‏ ۴‏)‏ شاهدان یَهُوَه دقیقاً در پی انجام همین کار هستند،‏ و شما را بگرمی تشویق می‌کنند تا در پرستش خدا «بروح و راستی» با آنان شریک شوید.‏ (‏یوحنا ۴:‏⁠۲۴‏)‏ عیسی گفت:‏ «پدر طالب این گونه پرستندگان می‌باشد.‏» (‏یوحنا ۴:‏⁠۲۳‏،‏ ا ش‏)‏ امید می‌رود که شما یکی از آنان باشید.‏ همانند آن زن سامری،‏ بدون تردید شما نیز مایلید تا به زندگی جاودان برسید.‏ (‏یوحنا ۴:‏⁠۱۳-‏۱۵‏)‏ اما مشاهده می‌کنید که مردم پیر شده و می‌میرند.‏ فصل بعد به دلیل این موضوع می‌پردازد.‏

معرفت خویش را بیازمایید

همانطور که در یوحنا ۴:‏⁠۲۳،‏ ۲۴ آمده است چه پرستشی مورد قبول خداست؟‏

چگونه می‌توان تعیین کرد که برخی آداب و رسوم و جشنها مورد رضایت خدا هستند یا نه؟‏

برخی شرایط برای پرستش مطلوب کدامند؟‏

‏[سؤالات مقالهٔ مطالعه‌ای]‏

 ‏[تصویر تمام‌صفحه در صفحهٔ ۴۴]‏