1. Bi bele ndzi-n’nem ya za mam ?

 BIA ayong dèñ, bi bele ndzi-n’nem naa, Jehôva a dzing bia ye naa, a kômô naa, bi buane éning da dang mbeng (Bero. 8:35-39). Bi bele fe ndzi-n’nem naa, metsin metsing me ya Bible, me ne bia vole éyong ése, nge bi dzale me (Esaïe 48:17, 18). Ve, za dzam da lôt, éyong bia tubane minzukh bii mbaa ki bii yane ?

2. Za minzukh bi ne tubane mie, ye naa, minzukh mité mi ne so bia za minsili ?

² Be-bo bisèñ besese Jehôva ba tubane minzukh. Éfônan, môt y’é nda-bôt dzaa a ne bia ve n’nem mintèñ aval ézing. Bi ne bele mbia ôkoan wa ve naa, bii taa fe sèhane Jehôva aval bia kômô. Bi ne fe tubane minzukh mia so, étom bibubua bi-mam. Nge ki naa, be ne bia tsible akal mebun mèè. Éyong bia tubane aval minzukh mité, bi ne sili naa : ‘Amu dzé mam meté ma biane ma ? Ye me va bo mbia dzam ? Ye dzam té, é ne ndem naa, Jehôva aa borane ki fe ma ?’ Ye ô siliyang fe aval minsili mité môs ézing ? Nge éñe é ne nèè, ô taa sili mo ôsi. Abuiñ besôsôe be-bo bisèñ Jehôva baa fe be wôraneyang aval té—Bya 22:1, 2 ; Habac. 1:2, 3.

3. Za ayeghle bia ñong nten Bya 34:19 ?

³ A lang Bya 34:19. Baghle é mam mebèñ me ne éban bia yen nten Bya wi été : (1) Besôsôe be-bôt ba tubane minzukh. (2) Jehôva a kôrô bia ébe minzukh miè. Aval avé Jehôva a kôrô bia ? Aval daa a bo de, é ne naa, a vole bia a yen éning ye ntukh émo di aval da yiène. Amben Jehôva a kiagh bia naa, bia ye bele mevakh éyong bia sèhane ñe, ve  aa dzô ki bia naa, bia ye bele éning é ne kaa minzukh abong di (Esaïe 66:14). A saghe bia naa, bi bembe ébe éning dèè ye melu ma zu, é tam bia ye bele éning a kômô naa, bi buane de mbèmbèè. (2 Becor. 4:16-18) Nté bia yane tam té, a tsini naa a vole bia naa, bi sèhane ñe kada môs—Min. 3:22-24.

4. Za dzam bia ye fas ayeghle di été ?

⁴ Nfasghan meyeghle bi ne ñong ébe bifônan besôsôe be-bo bisèñ Jehôva be ye melu ô mvus, ya éba be ye melu maa. Aval bia ye de yen, bi ne bele aval minzukh bii va yane ki. Ve, éyong bia yagbe ébe Jehôva, aa ye ki vaghle sim naa, a sukh bia asi (Bya 55:22). Éyong wa ye fas bifônane bité, silighe wamièn naa : ‘Aval avé me mbe ñong mam, nge me nga tebe aval étèñ té ? Aval avé bifônane bité bia wône mebun mam, ébe Jehôva ? Za meyeghle me ne ñong ébe bifônane bité akal éning dam ?’

5. Za minzukh Jacob nga tubane mie étom Labán ? (A daghe évaghle).

⁵ Be-bo bisèñ Jehôva be ye metam me ya Bible, be nga tubane minzukh béé mbe ki béé yane. Nfasghan éfônane Jacob. Ésaa a nga lôm ñe naa, a ke lukh minenga ye bengoan Labán, môt mboo ye é nda bôt dzèñ, a mbe fe é sèhane Nzame, éde a nga kiagh ñe naa, Jehôva a ye bira borane ñe (Atar. 28:1-4). A nga likh si Canaan, ane a nga ke ékena é nda Labán, éñi a mbe a bele bengoan bebèñ, Lea ba Raquel. Jacob a nga bira dzing é moan bèè Labán, Raquel, ane a nga yebe naa, a sèñ mimbu zangbwa akal ésaa, kaa naa, a lughane ya ñe (Atar. 29:18). Ve, mam méé dzi ki wulu aval Jacob a nga yane de. Labán a nga dukh ñe éé ve naa, a lughane ya ntôô ngoan dzèñ Lea. Ane Labán a nga likh naa, Jacob a lukh Raquel sono mboo ôsu fave nge a tare bera sèñ mimbu zangbwa mife (Atar. 29:25-27). Labán a nga lere fe naa, a ne é môt a ne medukh, éyong a nga bo mam me ôkira ba Jacob. Labán a nga buane Jacob tan mimbu 20 !—Atar. 31:41, 42.

6. Za minzukh mife Jacob a nga tubane mie ?

⁶ Jacob a nga tubane fe minzukh mife. A mbe a bele môra nda-bôt, ve, é boan bèñ béé nga woghane ki. Éfônan, be nga kuane moañang wôba José, minkôm. Boan bebèñ be ye é boan Jacob, Simeón ba Leví, be nga ve é nda bôt dzeba, ya éyôla Jehôva ôsoan. A too fe naa, Raquel, é minenga Jacob a nga dang dzing, a nga wu éyong a nga byèñ é moan bèè wèñ. Ye naa, étom mura zéñ é nga boban, Jacob a nga yiène kôrô é si dèñ naa, a ke tobe Egipto, amben abong té a ntoo n’nôm—Atar. 34:30 ; 35:16-19 ; 37:28 ; 45:9-11, 28.

7. Aval avé Jehôva a nga lere Jacob naa, a mbe a bele ayebe dèñ ?

⁷ Amben é mam mese a nga tubane me, Jacob éé dzi ki vaghle dzimle mebun mèñ ébe Jehôva, ya mengiagh Mèñ. Éde, Jehôva ña fe, a nga lere Jacob naa, a mbe a bele ayebe dèñ. Éfônan, amben Labán a mbe éé dukh ñe, Jehôva a nga borane Jacob, éé ve naa, a bele abuiñ akum. Tame fe siman, akiba Jacob a nga ve Jehôva, éyong a nga ve naa, a bera tubane ndôma dzèñ José, éñi a nga tem naa, a nga bem wu ! É môra élat Jacob a mbe a bele ya Jehôva é nga likh ñe naa, a dang minzukh misese a nga tubane mie (Atar. 30:43 ; 32:9, 10 ; 46:28-30). Éyong bia fe, bia baghle mbemba élat ya Jehôva, bi ne dang  minzukh misese bi ne tubane mie amben bii mbaa ki bii yane mie.

8. Za dzam kéza David a mbe é kômô bo ?

⁸ Kéza David éé mbe ki bo é mam mese a mbe é kômô bo akal ésèñ Jehôva. Éfônan, David a mbe a bele nkômane ô ne ngu’u naa, a long templo akal é Nzame wèñ. A nga dzô nkulu medzô Natán nkômane wèñ. Éde Natán a nga yalane ñe, éé dzô ñe naa : « Boghe é dzam sese n’nem wiè wa dzô wô naa, ô bo, amu naa, ña Nzame a ne ya wa » (1 Mila. 17:1, 2) Bi ne tame simane nté mbé bifiè bité bi nga ve David ngu’u. Éyong ézing, étéñ té ébièn, a nga sum naa, a kômane mura ésèñ melong meté.

9. Aval avé David a nga ñong mam éyong be nga kat ñe mbia fuèñ ?

⁹ Ve, avôô avôô, nkulu medzô Jehôva, a nga bulane ya mbia fuèñ. « Alu té ébièn », Jehôva a nga dzô Natán naa, se ki David éñe a ye long templo, ve, moan mboo ye é boan bèñ éñe a ye de bo (1 Mila. 17:3, 4, 11, 12). Aval avé David a nga ñong mam éyong a nga wokh fuèñ té ? A nga songhane nkômane wèñ. Ane a nga sum naa, a kôane mono y’é biôm ndôma dzèñ Salomón a nga ye belane bie, akal ésèñ melong meté—1 Mila. 29:1-5.

10. Aval avé Jehôva a nga borane David ?

¹⁰ Étéñ ébièn be nga dzô David naa, se ki éñe a ye long templo, ane Jehôva a nga bo élat ya ñe. Jehôva a nga kiagh David naa, môt mboo ye é mvong bôt dzèñ éñe a ye tobe kéza mbèmbèè (2 Sam. 7:16). Nféféñ éning, é tam Toyini a mimbu ye édjié Yésu, David a ye bele bôra mevakh éyong a ye wokh naa, Kéza Yésu a ne môt mboo y’é mvong bôt dzèñ ! Nlang té wa vole bia a yen naa, amben bii se ki bo é mam mese bi va kômô bo akal ésèñ Jehôva, é Nzame waa, a ne bia ve abuiñ mam mefe bii mbaa ki bii yane.

11. Aval avé be nga borane bekristen be ye ntet mimbu ôsua, amben Édjiè Nzame déé dzi ki so éyong be nga yane de ? (Bisè mintôl 6:7)

¹¹ Bekristen be ye ntet mimbu ôsua be nga tubane é mam béé be ki béé yane. Éfônan, be mbe be bele môra nkômane ya yen ane Édjiè Nzame da so, ve béé nga yem ki ôden é nga ye boban (Bisè mintôl 1:6, 7). Éde, za dzam be nga bo ? Be nga bembe ébe ésèñ minkanghle deba. A yen ane mbemba fuèñ é nga ke da miaman, é nga lere be naa, Jehôva a borane mengu’u meba—A lang Bisè mintôl 6:7.

12. Za dzam bekristen be ye nten mimbu ôsua be mbe béé bo metam môra zéñ ?

¹² Éyong ézing, môra zéñ é nga boban « a si se ngura » (Bisè mintôl 11:28). Dzam té é nga name fe bekristen be ye ntet mimbu ôsua. Ye ô ne tame simane nté mbé môra zéñ té é nga name be ? Bii se ki sôô naa, betebe ôsu be ye menda me-bôt be mbe be bele meyep a n’nem nfa aval ba ye ve menda me-bôt meba bidzi. Aval avé dzam té, é nga name bitong bi-bôt bi nga kômô veme ésèñ minkanghle ? Ye be nga simane naa, ba yiène tare dzame nkômane be bele, nté môra zéñ té a ne ? A bo étéñ sese be mbe be tele, bekristen beté, be nga mane veban. Be nga tsini naa, ba kanghle aval sese be mbe de bo, ye naa, be nga kap ya n’nem ôsese é biôm bieba ya bekristen bevoo be ya Judea—Bisè mintôl 11:29, 30.

13. Za biboran bekristen be nga bele, éyong môra zéñ a nga boban ?

¹³ Za biboran bekristen be nga bele éyong môra zéñ a nga boban ? É bôt be nga ñong avole, be nga yen naa, Jehôva a mbe é sukh be asi (Mat. 6:31-33). Be nga wôrane naa, be ne édedèè élat ya é bobeñang  bevoo be nga zu be vole. Éde, éba be nga ve bivevee nge ki faa, éba be nga sukh bisèñ bi avole baa fe, be nga wôran mevakh ma so éyong wa ve (Bisè mintôl 20:35) Jehôva a nga borane be amu be nga vebane bitéñ bi nga ke bia tsen be.

14. Dzé é nga lôrane ya Bernabé ba ntôl Pablo, ane ki é nga sughlane ya ? (Bisè mintôl 14:21, 22)

¹⁴ Abuiñ biyong, be mbe béé tsible bekristen be ye ntet mimbu ôsua, biyong bizing é tam béé mbe ki béé yane de. Fasghe é dzam é nga biane Bernabé ba ntôl Pablo, nté be mbe béé kanghle abeng si ya Listra. Atarga, é bôt be nga bèè be, be nga yem be ñong. Ve, ôsu vèè, é bôt be mbe be tele be é nga ayat, be nga « tsini minsama mi-bôt naa mi vini Paul », éde abim bôt be y’été be nga lum Pablo mekoa ye ye likh ñe amu be nga tem naa a wuang. (Bisè mintôl 14:19). Ve, Bernabé ba Pablo be nga tsini naa, ba kanghle mevôm mefe. Dzam té é nga sughlane ya ? Be nga bo « abuiñ beyeghe » ye naa, bifiè bieba ya éfônane deba bi nga wône bekristen bevoo (A lang Bisè mintôl 14:21, 22). Éde, abuiñ be nga ñong abuan amu naa, Bernabé ba Pablo béé dzi ki sili mo ôsi, éyong be nga tubane bitsible bité, a too naa, béé mbe ki béé yane bio. Nge bi boo kaa sili mo ôsi ébe ésèñ Jehôva a va ke bia naa bi bo, bia ye ñong abuiñ biboran.

15. Za ayeghle wa ñong ya éfônane moadzang A. H. Macmillan ?

¹⁵ Mimbu mi nga lôt kaa naa, bi kuiñ mbu 1914, ayong Jehôva é mbe dé yane bôra be-mam. Nfasghan éfônane moadzang wèè A. H. Macmillan. Moadzang, Macmillan a mbe é simane naa, a lighiyang avitsang tam naa a ke a dzôp été. Ntun a nga ve é Ngoan ébuu ye mbu 1914, a nga dzô naa : « Ma simane naa, ntun ma sughlane ve ééwi. » Bebela a ne naa, déé dzi ki bo ntun a nga sughlane ve. Ôsu vèè, moadzang Macmillan a nga tsili naa : « Éyong ézing, abim y’ébe bia be nga simane avôô naa, ba ye ke a dzôp été, éyong té ébiéñ. » A bera koghle naa : « Bia yiène bembe ébe ésèñ bia bo akal Nti. » Moadzang Macmillan a mbe a bele abuiñ ésèñ. A mbe ayông minkanghle. A nga bele fe maa naa, a saghe é bobedzang be mbe mimbokh akal be nga tep naa ba ñii nsama bizima. A mbe fe mban a ke bisulan bi y’ékôan, amben éyong a nga kuiñ naa a ntoo n’nôm. Aval avé moadzang Macmillan a nga buane ye yem belane é tam dzèñ nté a nga yane é maane mèñ ? Avitsang tam kaa naa a wu mbu 1966, a nga tsili naa : « Mebun mam me ne édedèè ngu’u ému wi, aval méé be ki de tare bo. » Za mbemba éfônane bia bese bi ne vu, dang-dang nge bi zômeyang nzukh ézing abim tam bii va yane ki !—Behéb. 13:7.

16. Za nzukh béé nga yane ki, Herbert Jennings ba ngal be nga tubane wo ? (Jacq. 4:14)

¹⁶ Abuiñ bôt be ye ayong Jehôva, ba lumane akoan béé va yane ki. Éfônan, nlang ye éning wôba été, moadzang Herbert Jennings b a kane aval éñe ba ngal be nga buane ésèñ minlômane deba ô Ghana. Ve, ya tam ane be nga dzô ñe naa, a bele môra ôkoan ézing. Éé simane bifiè Jacq. 4:14, moadzang Jennings a nga kobe adzô nféféñ étéñ déñ ane « ‘ôkiri’ bii nga yane ki » (A lang). A nga tsili naa : « Bii yebe nféféñ étéñ dèè, bi nga mane kômane naa bi kôre Ghana ye likh memvuiñ mese mèè ye dughane ô  Canada [akal a ke séban]. » Jehôva a nga vole moadzang Jennings ba ngal naa, be ke ôsu ya sèhane ñe sôsôe, be fiang tubane môra ndzukh.

17. Aval avé bekristen bevoo be nga buane éfônane moadzang Jennings’ ?

¹⁷ É mam moadzang Jennings’ a nga tsili nlang wèñ été, me nga bira name é bôt bevoo. Kal dzaa ézing a nga tsili naa : « Abong té, dzam ézing daa be ki me tare name, ane nlang té, ô nga name ma éyong me nga lang wô [. . .]. A yen ane moadzang Jennings a nga likh ésèñ nlômane wèñ naa a ke séban, é nga vole ma a yen étéñ dam aval da yiène. » Aval té fe, moadzang wèè ézing a nga tsili naa : « Niène ne me nga sèñ ane mvene ye ékoan tang awôm mimbu, me nga yiène likh ayem dam, akal me nga biñ ôkoan ézing wa name nlô. Me nga wôrane naa, méé se ki fe éban aval é nga ve naa, me mane sulu, kaa fe ngu’u ya lang minlô medzô mi ye nlang ye éning [. . .]. Ve, ôdzibi moadzang Jennings’ ô nga ve me ngu’u. » Dzam té da simane bia naa, éyong bia zômô ya ôdzibi minzukh bii va yane ki, bi ne ve é bôt bevoo ngu’u. Amben éyong éning da sughlan aval bii va yane ki, bi ne bo mbemba éfônane nfa mebun ya ôdzibi—1 Pierre 5:9.

18. Aval ane bia yen de bivaghle, za ayeghle wa ñong ya éfônane nkus minenga ézing ya Nigeria ?

¹⁸ Abuiñ be-bo bisèñ Jehôva, baa be tubaneya fe bibubua bi-mam ane, ôkoan COVID-19. Éfônan, nkus minenga ézing ya Nigeria, a mbe a bele avitsang bidzi. Kiri ézing, ngoan dzèñ é nga sili ñe é dzôm ba ye dzi niène ba ye mane yam é sugha élas ôles é lighiyang be. Ane kal dzaa a nga dzô ngoan dzèñ naa, béé bele ki fe mono nge bidzi, ve ba yiène vu éfônane nkus minenga ya Sarepta. A yam bidzi bi lighiyang be, ye ve mebun meba ébe Jehôva (1 Bed. 17:8-16). Kaa naa be sum  simane é dzôm ba ye dzi, ézizang môs té ébièn, ane bekristen bevoo be nga lôm be avole nfa ya nsôn. Atôm be nga lôm be été, é mbe é bele bidzi be mbe dzi tang a lôt besono bebèñ. Kal dzaa da dzô naa, éé mbe ki simane nté mbé Jehôva a mbe éé tugha bèè, éyong a mbe éé kobe ya ngoan dzèñ. Ôwé, éyong bia tubane minzukh bii va yane ki, é ne ve naa, bi tugha yir Jehôva bebéñ—1 Pierre 5:6, 7.

19. Za bitsible Aleksey Yershov a nga tubane bio ?

¹⁹ Mimbu mi ndagha lôt mi, abuiñ bobedzang ya bekal bèè be tubaneyang, aval bitsible béé mbaa ki béé yane. N’tamane fas éfônane moadzang Aleksey Yershov, a ning a Rusia. Ayong Jehôva ye si té, é mbe dé buane fili é tam moadzang Yershov a nga duban mbu 1994. Mimbu mi nga zu ôsu vèè, ane mam me nga tsen a Rusia. Mbu 2020, bezima be nga ñii é nda moadzang Yershov ye mane ñe bi biôm éban. Abuiñ bengoan ôsu, ane ngovina a nga somane ñe naa, a bo é mam édjié da kili. Ésomane té, éé mbe é tsii ébe bingengeng n’yeghe Bible wèñ a nga ke kee ngoman. Môt té a nga bo ane a kômô yeghe Bible, a lôt ngura mbu, ve, a nga bo de, akal a nga kômô ñe kong. Za mbia dzam !

20. Aval avé moadzang Yershov a nga wône élat dèñ ya Jehôva ?

²⁰ Ye moadzang Yershov a nga ñong abuane ya bitsible a nga tubane bio ? Ôwé. Élat dèñ ya Jehôva é nga bera bo édedèè ngu’u. A dzô naa, « Ngal wom ye ma, bi nga yaghlane nsama ye mban. Ma yen naa, méé mbe ki dang mbia étéñ té, nge kaa avole Jehôva. » Éde, a koghle naa : « Ayeghe Bible dam, da vole me naa, me taa sili mo ôsi. Ma binane fe, bifônane besôsôe be-bo bisèñ be ye metam ô mvus. Minlang mia lere amu dzé é ne éban naa bi tobe mvoa, ye ve mebun mèè ébe Jehôva mi ne abuiñ a Bible été. »

21. Za mam bi va yeghe ayeghle di été ?

²¹ Za mam bi va yeghe ayeghle di été ? Nté sese bi ngene bia ning ntukh émo wi, bia ye tubane é mam bii va yane ki. Ve, amben éde, Jehôva a vole be-bo bisèñ bèñ éyong ase, éyong ba yagbe ébe ñe. Aval ane éfus ye nlô-adzô wi wa dzô de, « é môt a ne sôsôe a tubane abuiñ minzukh, ve Jehôva a kôre ñe ébe misese mité » (Bya 34:19). Éde ntsinane naa bia bembe, se ki ébe minzukh miè, ve, ébe é ngu’u Jehôva a bele naa, a sukh bia asi. Éde, ane ntôl Pablo bia fe bi ne dzô naa : « Ébe mam mesese, me yeme, ngalan é môt a ve me ngu’u »—Beph. 4:13.