1-2. Za dzam é nga boban éyong beyeghe bebèñ bézing Yésu be mbe bé wulu naa ba ke Emaús ?

 BI NE é ngoan Nisan é too melu 16 ye mbu 33 ye metam mèè. Beyeghe Yésu be ne éwiñ, ba ko fe wong. Bebèñ be ye été ba kôre a Jerusalén naa ba ke Emaús, é dzaa ézing é ne ôyap ye Jerusalén bekilómetros 11. Bôr beté be ne éwiñ amu naa be ndaghe wiñ Yésu, é môr be mbe bé tông. Be mbe bé yane naa Mesías a ye bo mbemba be-mam akal bejudíos, ve, ñe a vane-yang wu. Tam té ébién, éde é dzam béé mbe ki bé yane, é nga boban.

² É môr béé mbe ki bé yem, a nga yir be bébéñ ye wulu ye be. Éde, beyeghe be nga sum naa ba kane ñe é mbia be-mam me nga biane Yésu. Ane môr té a nga sum naa a kobe ye be é mam mézing béé nga ye ki vaghle vuène môs ézing. « A té ye Moisés ya ke kuiñ bekule medzô besese », a nga mane be ve ayilgha amu dzé Mesías a nga yiène dzukh ye wu. Éyong befam belal beté be nga ke kuiñ Emaús, éñe môr té a nga dzô be vaa naa, éñe a ne Yésu éñi be nga wôme ! Bi ne simane mevakh beyeghe beté be nga wôran, a yem naa Mesías a mbe a tèè ! (Luc 24:13-35)

3-4. Za dzam é nga bo beyeghe Yésu, za dzam ki bia ye yen ayeghle di été ? (Bisè mintôl 1:3)

³ Yésu a nga lereban a be beyeghe bèñ ébe abuiñ biyong melu 40 a nga sughlane lôr a si va (A lang Bisè Mintôl 1:3). Yésu a nga saghe beyeghe bèñ be mbe éwiñ ye bira ko wong,  éyong té be nga bele mevakh ye ayokh ya ke kanghle ye yeghle mbemba fuèñ y’Édjié Nzame a.

⁴ Bi ne ñong abuan éyong bia yeghe é mam Yésu a nga bo tam y’éning dzèñ té. Ayeghle di été, bia ye yen aval Yésu a nga belane tam té (1) naa a saghe beyeghe bèñ, (2) naa be bele mbemba n’woghane mam nfa ye Mintsili, ye (3) naa be yeghle é bôr bevoo aval be ne tobe nkoghan a bele bura meyem. Ébe kada dzam ye été, bia ye yen aval bi ne vu éfônane Yésu.

SAGHAN É BÔR BEVOO

5. Amu dzé beyeghe Yésu be mbe bé yi naa be saghe be ?

⁵ Beyeghe Yésu be nga yi naa be saghe be. Amu dzé ? Bevoo be y’été, be nga likh menda meba, menda mebôr meba, ye fe ôkira wôba, naa ba béé Yésu tam ésese (Mat. 19:27). Éba bevoo ki, be nga tsible be amu be mbe bé béé Yésu (Jean 9:22). Be mbe nkoghane naa ba bo mintsenane mité bining bieba, ye naa, be dzukh amu be mbe be bele mebun naa, Yésu a mbe é Mesías Mintsili mi nga kobe ñe (Mat. 16:16). Ve, niène be nga wiñ Yésu, be mbe édedèè éwiñ, ye naa, be nga sili mo ô si, amu be nga tem naa, é mam be mbe bé yane méé nga ye ki fe dzalban.

6. Za dzam Yésu a nga bo niène be nga wôme ñe ?

⁶ Yésu a mbe é yem naa, se ki amu béé mbe ki be bele mebun éde be mbe de éwiñ. Dzam té éde é nga ve naa, é môs ôbién be nga wôme ñe, éwô fe a nga sum naa a saghe bemvuiñ bèñ. Éfônan, a nga lereban ébe María Magdalena atoo naa, éñil té a mbe é yi é song dzèñ ayô (Jean 20:11, 16). Ye fe naa, a nga lereban ébe beyeghe bèñ bebèñ ba tu asumgha ye ayeghle di. A nga lerebane fe ébe Pedro (Luc 24:34). Za ayeghle bi ne ñong ya éfônane Yésu ? N’tamane yen é dzam é nga boban éyong ôsua a nga lereban.

7. Aval ane ba dzô de nten Jean 20:11-16, za dzam Yésu a nga yen María a bo ékuna kikiri ye ngoan Nisan é too melu 16, ye naa, za dzam a nga bo akal dèñ ? (A daghe fe évaghle).

⁷ A lang Jean 20:11-16. Ékuna kiri ye é ngoan Nisan é too melu 16, besôsôe be  binenga bézing be nga ke é vôm mbim Yésu ô mbe ô bôô (Luc 24:1, 10). Ve, n’tamane bembe ébe nlang minenga mboo ye été, María Magdalena. Éyong María a nga ke kuiñ ô song, a nga kuane de é too ékukuèñ. Éde, a nga ke mbii naa a ke de kar Pedro ye Juan, ye béé be mbii ya ke kuiñ ô song. Niène be nga ban naa, song é mbe ékukuèñ, éde befam beté be nga bulan a nda. Ve, María éé dzi ki de bo. A nga lighe vèè, é yi. Éé mbe ki é tem naa Yésu a mbe é bili ñe. A mbe é daghe ane sôsôe a minenga té a mbe é yi, ye tobe édedèè éwiñ. Ye dzam té, éde a nga lereban ébe María, ye bo ôyôm dzam ézing ô nga bira ñe saghe. A nga kobe ñe ye ve ñe ayem ézing é ne édedèè éban, naa a ke kare mbemba fuèñ ye awôme dèñ ébe bobeñang (Jean 20:17, 18).

8. Aval avé bi ne vu Yésu ?

⁸ Aval avé bi ne vu Yésu ? Bi ne bo abuiñ naa bi saghe bobedzang ye bekal baa a tsini naa ba sèhane Jehôva nge ane Yésu, bia bili é mam ma ve be naa be tobe éwiñ, ye nge bia kobe ye be ye n’nem éngôngoo. N’ñonghan éfônan kal dzaa ézing ba luè naa Jocelyn, éñi moanñang wèñ a nga wu accidente metua. A dzô naa : « Ébe abuiñ mengoan, me mbe édedèè éwiñ. » Ve, moadzang ézing ye ngal be nga luè ñe é nda dzeba, ye bèè ñe ye n’nem éngôngoo, éde fe be nga saghe ñe naa a ne édedèè éban é mis Nzame. Jocelyn a koghle naa : « Me nga wôran ane me ne étam kaa avole ézing, ane me mbe mé ñang ô mang ô si, mura ôkôs é bo. Ve, éde Jehôva a nga belane ndôm dzam té ye ngal, naa be zu me kôre. Be nga vole me naa me bera bele nkômane ye tsini naa ma sèhane Jehôva. » Bia fe, bi ne saghe é bôr bevoo, bi tugha be bèè éyong ba wiè biè min’nem mieba, ye kobe be ye n’nem éngôngoo nfa ya ve be ngu’u naa be ke ôsu ya sèhane Jehôva (Bero. 12:15).

VOLGHAN É BÔR BEVOO NAA BE TUGHA SÈHANE JEHÔVA

9. Za ndzukh beyeghe Yésu be nga tôbane wô, ye naa, aval avé Yésu a nga vole be ?

⁹ Beyeghe Yésu be nga bunu Nkobe Nzame ye ve mengu’u mese meba naa, be dzale wô bining bieba été (Jean 17:6). Atoo naa awu Yésu nkum mindzukh ane mbia môt ô nga bira be zaman ôsiman, Yésu a mbe é yem naa beyeghe bèñ be mbe be bele mebun ébe Jehôva ye dzing fe ñe, ve, a nga yem naa be nga yiène tugha yem a wokh Mintsili (Luc 9:44, 45 ; Jean 20:9). Ye dzam té, éde a nga vole be naa be tugha bele ayilgha ye é mam ba lang Mintsili été. N’tamane yen aval a nga bo dzam té, éyong a nga lereban ébe beyeghe bèñ bebèñ bézing é zen ye Emaús.

10. Aval avé Yésu a nga ban beyeghe bèñ naa éñe a ne faa Mesías nge ki Messie ? (Luc 24:18-27)

¹⁰ A lang Luc 24:18-27. Bilighane naa, Yésu éé dzi ki dzô befam beté étéñ té bièn é môr a mbe. Ndaane de, a nga sili be minsili. Amu dzé ? Éyong ézing a mbe é kômô yem é dzam é mbe be ôsiman ye n’nem été. Dzam té faa be nga bo. Be nga dzô ñe naa be mbe bé yane naa Yésu a kôre Israel é mo Beromanos be mbe bé tsible be. Niène be nga tugha ñe mane kane é mam be mbe be bele ôsiman, Yésu a nga belane Mintsili naa a vole be a tugha wokh é dzam é nga boban b. Ngogho asese ôsu vèè, Yésu a nga lôr tam ye beyeghe bevoo é ve be ayilgha ye minkulane medzô mité (Luc 24:33-48). Za ayeghle bi ne ñong ye nlang té ?

11-12. (a) Za ayeghle bi ne ñong ye aval Yésu a nga yeghle bebebela be ya Biblia ? (A daghe fe bivaghle). (b) Aval avé é môr a nga yeghle Nortey Biblia, a nga vole ñe ?

¹¹ Aval avé bi ne vu Yésu ? Ôsusua, éyong  bia yeghle môr Biblia, bia yiène ñe sili minsili mia yiène, naa bi vole ñe a kulu é mam a bele ôsiman ye n’nem wèñ été (Mink. 20:5). Éyong mi tughaya wokh é mam ba wôran, lereghane be aval be ne yen bifus bi ya Biblia bi ne be vole ye étéñ deba. Édi bèè, mi taa be dzô é dzam ba yiène bo. Ndaane de, silighane be minsili nfa bifus bi ya Biblia ye saghe be naa be fas é mam be va lang ye aval be ne belane bie bining bieba. N’tamane fas éfônane moadzang ézing ye Ghana a too éyôla naa Nortey.

¹² Nortey a nga sum yeghe Biblia éyong a mbe a bele mimbu 16. Avôô-avôô, ane bôr be ye é nda bôr dzèñ be nga sum ñe tebe é ngam ayat. Dzé é nga vole ñe naa, a tsini naa a bo ayeghe Bible dèñ ? É môr a nga yeghle ñe Biblia a nga belane nten Matthieu abong 10 naa a lere ñe naa ba ye tsible beña bekristen. Nortey a dzô naa : « Éde, éyong bitsible bi nga sum, me mbe ndzi-n’nem naa, me yenang Bebela. » Moadzang té a nga lere fe ñe Matthieu 10:16 a dzô naa bia yiène bo nkee. Ôsu vaa, be nga kobe aval avé éfus té é mbe vole Nortey naa a kame mebun mèñ ye ngang asu bôr be ye é nda bôr dzèñ. Niène a nga duban, Nortey a mbe é kômô bo mpwaghe mefan, ve ésaa a mbe é kômô naa a ke a Universidad. Ndaane naa a dzô Nortey é dzam a nga yiène bo, n’yeghle Biblia wèñ a nga sili ñe minsili nfa ya vole ñe naa a fas metsin metsing me ya Biblia ye ñong mbemba nkighan. Asughlan é mbe ya ? Nortey a nga kikh naa a bo mpwaghe mefan. Éde ésaa a nga tsirane ñe a nda. Za dzam Nortey a wôran nfa é mam mesese me nga biane ñe alé ? A dzô naa : « Me bele ndzi-n’nem naa, me nga ñong nkighan wa yiène. » Nge bia fe, bia ñong tam naa, bia vole é bôr bevoo, a fas ye metsin metsing, bi ne be vole naa be bo bekristen be ne biwôlô a nsisim (Beéph. 3:16-19).

VOLGHANE BOBEDZANG A TOBE NKOGHANE NAA BE BO « BÔT ANE BEDAS »

13. Za dzam Yésu a nga bo nfa ye naa ésèñ minkanghle Ésaa wèñ, é tsini naa da boban niène a ye bulan a dzôp été ? (Beéphésien 4:8)

¹³ Nté a mbe a si va, Yésu a nga tugha yem dzale ésèñ minkanghle Ésaa wèñ a nga ke ñe (Jean 17:4). Ve, Yésu éé mbe ki bele ôtemgha ô ne naa, ‘nge wa kômô naa ésèñ ézing é tobe mbemba mboan, wamién wa yiène de bo.’ Mimbu milal ye étun a nga bo ésèñ minkanghle a si va, a nga yeghle bôr befe a yem bo ésèñ té. Kaa naa a bulan a dzôp,  Yésu a nga kee beyeghe bèñ ayem ya kanghle ye yeghle mbemba fuèñ ébe é boan mintôma Jehôva. Beyeghe bézing be ye été, be nga tebe ôsu nfa ye ésèñ minkanghle abong té baa be ki bele mimbu 30 (A lang Beéphésien 4:8). Befam beté be nga sèñ ngu’u, ye tobe fe sôsôe ya Yésu. Ve, kaa naa a ke a dzôp, a nga bera be ve ayeghle éfe nfa ye naa be tugha tobe « bôt ane bedas. » Aval avé a nga yeghle be ? (Beéphésien 4:8)

14. Za mam Yésu a nga yeghle beyeghe bèñ melu 40 a nga sughlane lôt a si va ? (A daghe fe évaghle).

¹⁴ Yésu a nga ve beyeghe bèñ melepgha me ne tetele ve ndzalane ye édzing. Éfônan, a nga yen naa bevoo bézing be ye été, be mbe be bele fulu bisô, éde a nga ve be melepgha (Luc 24:25-27 ; Jean 20:27). A nga dzô fe be naa, ba yiène dang bembe nfa ya kale bebo bisèñ Jehôva ndaane naa, ba bembe nfa ya dzeng miang ye é mam ma tsinane bebién (Jean 21:15). A nga simane be naa, be taa vaghan é mam ba bo akal ésèñ Jehôva ye éma é bôr bevoo be ne bo (Jean 21:20-22). A nga songhane fe mesimane mézing me mbe bivus bôr be mbe be bele nfa Édjié Nzame ye vole be naa, be bembe naa ba kanghle mbemba fuèñ (Bisè mintôl 1:6-8). Za ayeghle bemvene be ne ñong ye éfônane Yésu ?

15-16. (a) Meval mevé bemvene be ne vu éfônane Yésu ? Vakh ayilgha. (b) Aval avé Patrick a nga ñong abuan ye melepgha be nga ve ñe ?

¹⁵ Aval avé bemvene be ne vu Yésu ? Ba yiène yeghle bobedzang amben éba be ne bitong naa be bo abuiñ akal ékôan, ye naa be bele meyem mefe c. Bemvene baa yane ki naa bobedzang beté be tobe kaa bikop. Ba yiène be ve melepgha ya édzing nfa ye naa, bitong bi bobedzang beté be bele ayeghle, ye yen éban é ne naa be tobe asili ñu, sôsôe ye nkoghan a sèhane é bôr bevoo (1 Tim. 3:1 ; 2 Tim. 2:2 ; 1 Pierre 5:5).

¹⁶ N’tamane fas aval moadzang ba luè naa Patrick a nga ñong abuan ye melepgha be nga ve ñe. Éyong a mbe étong, a mbe a bele fulu ye a kobe é bôr bevoo aval daa yiène ki, ye belane fe be abé, a mbe é bo de amben fe  ye bekal baa. Mvene ézing a too éwôlô, a nga yen naa Patrick a yiène tsen fulu té, éde a nga ve ñe melepgha ye mbemba fulu, ve, aval da yiène. Patrick a dzô naa : « Ma yen mbeng naa a nga bo de. Me mbe me bele fulu ya sili mo ô si éyong ma yen é bôr bevoo ba bele meyem ma fe me mbe mé kômô bele. Ve, melepgha mvene té a nga ve ma, me nga vole ma a wokh éban é ne naa me bembe ébe a sèhane bobedzang ye bekal bam ye asili ñuu, ndaane naa ma dzeng naa me bele éto nge ki ayem ézing ékôan été. » Asughlan, ane be nga tele Patrick mvene a kuane a ngen asumgha ye mimbu 20 (Mink. 27:9).

17. Aval avé Yésu a nga lere naa a tobe beyeghe bèñ mebun ?

¹⁷ Yésu a nga ve beyeghe bèñ ayem ya ke ba kanghle mbemba fuèñ ye bo fe beyeghe (Matthieu 28:20). A ne bo naa, ngeng ézing beyeghe bèñ be nga wôrane naa béé se ki dzale ayem té. Ve, Yésu aa mbe ki a bele bisô naa beyeghe bèñ be mbe yem bo ésèñ té, éde fe a nga dzô be de. É lere mebun mesese a mbe a bele ébe be, Yésu a nga dzô be naa : « Ma lôm mina, fave ane Tare a nga lôm fe ma » (Jean 20:21).

18. Aval avé bemvene be ne vu Yésu ?

¹⁸ Aval avé bemvene be ne vu Yésu ? Bemvene be ne biwôlô nsisim ba kee é bôr bevoo meyem (Beph. 2:19-22). Éfônan, bemvene be ne sili é bobedzang be ne bitong naa be vole nfa ya ve nfuban ye kale menda bikôan. Bemvene be ne kee bobedzang meyem me ya dzale, a ve be ayeghle nfa ye aval ba yiène de bo, ye lere be naa ba tobe be mebun. Nféféñ mvene ézing ba luè naa Mateo, a dzô naa a bira dzing aval bemvene be ne biwôlô nsisim be nga vole ñe nfa aval a ne dzale abuiñ meyem ékôan été, ye naa, be nga lere ñe naa ba tobe ñe mebun. A koghle naa : « Éyong me mbe mé bo bikop, be nga vole ma a yen aval me ne ñong ayeghle ébe bikop bité, ye aval me ne tugha songhan aval ma ye bo ésèñ té biyong bife d. »

19. Za dzam bia yiène bele nkôman ô ne ngu’u naa bia bo ?

¹⁹ Yésu a nga belane melu 40 a nga sughlane lôr a si va, naa a saghe, a yeghle, ye vole é bôr bevoo. Éde, bia bese, n’vaane mengu’u naa bi tugha vu é mbemba éfônane dèñ (1 Pierre 2:21). A ye bia vole a bo de. Amu naa, a nga kiagh naa : « Me ne ye mia melu mesese ya ke kuiñ amangha ye émo di » (Mat. 28:20).