1. Za mbia étéñ Jehoás nge ki Joas, Uzías ya Josías be nga tubane de ?

 TAME simane naa, ô ne mong nge ki étong, ve wa yiène djié ayong Nzame ane kéza ! Aval avé wa ye belane é ngu’u y’édjié duè ? Bible a kobe bia adzô abuiñ bitong be nga bo bekéza a Judá. Éfônan, Jehoás a mbe a bele fave mimbu 7, Uzías mimbu 16, Josías mimbu 8. Dzam té é nga yiène be bo édedèè ndzukh ! A bo aval ndzukh sese bitéñ bieba bii mbe, besese beté be mbe be bele avole be nga yi nfa ya dang minzukh mité ye bele mbemba bining.

2. Amu dzé bia yiène yeghe bifônane Jehoás nge ki Joas, Uzías ya Josías ?

² Bii se ki bekéza nge ki binenga bekéza, ve bi ne ñong bura meyeghle ébe bining Jehoás, Uzías ye Josías. Be nga ñong mbemba minkighan, ve, be nga ñong fe mbia minkighan. Bii belane bifônane bieba, bia ye yen amu dzé bia yiène top mbemba memvuiñ, a baghle asili ñuu, ye k’ôsu ye dzeng Jehôva.

3. Aval avé é Fara N’nen Jehoiadá nge ki Joad a nga vole Jehoás nge ki Joas a ñong mbemba minkighan ?

³ Vuughe é mbemba minkighane Jehoás nge ki Joas. Éyong a mbe étong, kéza Jehoás a nga ñong mbemba nkighan. Amu éé mbe ki a bele ésaa, a nga bèè melepgha sôsôe Fara N’nen Jehoiadá nge ki Joad. Fara N’nen té, a nga yeghle Jehoás ane a mbe é moan wèñ émyèn. Éde Jehoás a nga kikh naa a sèhane Jehôva ye vole ayong dèñ naa é sèhane fe Jehôva. Jehoás a nga mane fe kôm mam nfa ye naa be bera kôm é templo Jehôva—2 Mila. 24:1, 2, 4, 13, 14.

4. Aval avé bia ñong abuan ébe menvena Jehôva ? (Minkana 2:1, 10-12)

⁴ Nge bebyèñ buè nge ki bôt befe ba yeghle wa a dzing Jehôva  ye ning wéé kang menvena mèñ, ba ve wa mbemba das (A lang Minkana 2:1, 10-12). B’ésaa be ne yeghle é boan beba abuiñ meval. Yeneghe aval ésaa kal dzèè ézing a too éyôla naa Katya a nga vole ñe a ñong mbemba minkighan. Kada môs, éyong ésaa a nga bo éé k’a ñe a sikôlô, a nga bo éé kobe a ñe adzô éfus ya môs. A dzô naa : « Minlang mité mi nga vole ma a dang bitéñ bii mbe ndzukh me nga tubane mie ébe môs té. » Ve, dzé da lôt nge metsing me ya Bible b’ésua ba ve mina ma ve naa mi wôrane naa mii bele ki fili ? Dzé é ne wô vole a yebe metsing meté ? Kal dzèè a too éyôla naa Anastasia a simane naa bebyèñ bèñ be nga ñong tam naa ba tugha ñe lere amu dzé ba ve ñe metsing mézing. A bane naa, « Dzam té é nga vole m’a wokh naa, béé dzi ki me ve metsing naa ba djié ma, ve be nga ve ma metsing naa ba kame ma amu ba dzing ma. »

5. Aval avé mimboane muè mi ne name b’ésua ya Jehôva ? (Minkana 22:6 ; 23:15, 24, 25)

⁵ A dzale melepgha me ya Biblia ba ve wa, da ye ve b’ésua mevakh. Édi da dang éban é ne naa, wa ye ve Nzame n’nem mbeng ye long mbemba élat da bem ya ñe (A lang Minkana 22:6 ; 23:15, 24, 25). Ye dzam té daa ve wa mbemba akalgha naa ô vu Jehoás éyong a mbe mong ?

6. Niène Jehoiadá nge ki Joad a nga wu, melepgha za Jehoás a nga sum bèè, asughlan é mbe ki yè ? (2 Milang 24:17, 18)

⁶ Ñonghe ayeghle ébe mbia minkighane Jehoás nge ki Joas. Niène Jehoiadá nge ki Joad a nga wu, Jehoás a nga top mbia memvuiñ (A lang 2 Milang 24:17, 18). A nga kikh naa a bèè melepgha é boan bekéza be ya Judá béé nga dzing ki Jehôva. Éyong ézing wa yebe naa Jehoás a nga yiène tebe boan bekéza beté ôyap (Mink. 1:10). Ndaane de, a nga bèè mbia melepgha é bôt a nga luè naa memvuiñ mèñ be nga ve ñe. Éde, éyong Zacarías nge ki Zakarie, é moan ésang a nga dzeng naa a songhane ñe, Jehoás a nga ve naa be wiñ ñe (2 Mila. 24:20, 21 ; Mat. 23:35). Za mbia dzam ! Jehoás a nga yem sum éning dèñ, ve, é dzam é ne éngôngoo é ne naa, Jehoás a nga sughlane apóstata nge ki apostat ye n’wiñ bôt. Asughlane y’été, be-bo bisèñ bèñ émyèn ébe be nga wiñ ñe (2 Mila. 24:22-25). K’éning dèñ é mbe sughlan aval afe ng’a nga tsini naa a bèè Jehôva y’é bôt ba dzing Ñe nga ! Za ayeghle ô ne dzing wa ñong ya éfônane té ?

7. Beza mia yiène top ane memvuiñ menan ? (A daghe fe évaghle).

⁷ Ayeghle ôsua bia ñong ébe mbia nkighane Jehoás é ne naa, bia yiène top  memvuiñ ma ye ve naa bi bele mbemba mefulu, memvuiñ ma dzing Jehôva, y’éma ma kômô ñe ve n’nem mbeng. Biaa yiène ki top memvuiñ mèè fave ézizang é bôt be bele memié mèè. Simghane naa Jehoás a mbe édedèè mong atoo naa Jehoiadá nge ki Joad ñ’a n’nôm. Édi da daghe memvuiñ wa top, silighe wamièn naa : ‘Ye ba vole ma a wône mebun mam ébe Jehôva ? Ye ba saghe ma naa me ning méé kang menvena Nzame ? Ye be bele fulu y’a kobe adzô Jehôva y’é mbemba be bebela bèñ ? Ye ba lere ngang akal menvena Nzame ? Ye ba dzô ma fave é mam melo mam ma kômô bèè, nge ki, ye be bele ayokh ya songhane ma éyong ma bo é dzam é ne abé ?’ (Mink. 27:5, 6, 17) Bebela a ne naa, nge memvuiñ muè maa dzing ki Jehôva, béé se ki wa éban. Ve, nge ô bele memvuiñ ma dzing Jehôva, baghle élat duè ya be ngu’u, amu ba ye bo mbemba dzam akal duè !—Mink. 13:20.

8. Nge bia belane metôbane me ya nden, za dzam bia yiène tobe de nkee ?

⁸ Ému, bi bele abuiñ meval bi ne tsini naa bia kobe memvong ya memvuiñ mèè ngalan internet. Ve, abuiñ bôt ba belane mam meté naa é bôt bevoo be yen be, béé bere befôrô ya bingengeng nfa é biôm ba kus y’é mam ba bo. Nge wa belane metôbane me ya nden, silighe wamièn naa : ‘Ye ma bo de amu ma kômô naa é bôt bevoo be yen ma ? Éyong ma bo de, ye ma kômô kap y’é bôt bevoo é dzam é ne mbeng nge ki naa ye ma bo de amu ma kômô naa be lughu ma ? Ye ma likh naa é bôt ba belane évole té, be name nkobe, asiman, ye mimboane miam aval é ne abé ?’ Moadzang wèè Nathan Knorr, éñi a nga sèñ ane môt mboo ya Tsîn Ékôan, a nga ve melepgha ma : « Ô taa dzeng naa boan be-bôt ébe ô ve n’nem mbeng. Wa ye sughlane kaa ve môt ézing n’nem mbeng. Éngôngoo, vakh Jehôva n’nem mbeng, éde wa ye ve é bôt besese ba dzing ñe n’nem mbeng. »

9. Za dzam Jehôva a nga vole Uzías naa a bo ? (2 Milang 26:1-5)

⁹ Vuughe é mbemba minkighan Uzías. Éyong a mbe étong, kéza Uzías a mbe asili ñuu. A nga yeghe « a ko ña Nzame wong. » Éde Jehôva a nga borane ñe mura ngura nfa ye mimbu 68 mèñ (A lang 2 Milang 26:1-5). Uzías a nga wun abuiñ minzizing mi ye ayong ye yeme bivole bi nga kame kisoan Jerusalén (2 Mila. 26:6-15). Bebela a ne naa, Uzías a mbe édedèè mevakh y’é dzam ésese Nzame a nga vole ñe naa a bo—Eccl. 3:12, 13.

10. Dzé é nga lôrane Uzías ?

¹⁰ Ñonghe ayeghle ya mbia minkighan Uzías. Kéza Uzías a mbe a bele fulu ye naa éñe a ve bôt melepgha. Ye dzam té é mbe bo naa a simane naa a ne bo é dzam a kômô ? Môs ézing, Uzías a nga ke ñii é templo Jehôva, éde ya meviok, a nga dzeng naa a dzighi incienso nge ki encens altar nge ki autel, é dzam bekéza béé nga yiène ki bo (2 Mila. 26:16-18). É fara N’nen Azarías a nga dzeng naa a songhane ñe, ve, Uzías a nga bira wokh dzam té édedèè ôlun. É dzam é ne éngôngoo é ne naa, Uzías éé dzi ki tobe sôsôe asu Jehôva, éde Jehôva a nga ve ñe akira y’ôkoan nzam (2 Mila. 26:19-21). K’éning é mbe ñe bo aval éfe ng’a tsini naa a bo asili ñuu nga !

11. Mimboane mivé mi ne lere nge bi ne asili ñuu ? (A daghe fe évaghle).

¹¹ Éyong édjié Uzías é nga vem, a nga vuène naa, Jehôva éñ’a mbe Tsîn y’é ngu’u ye f’akum dèñ. Za ayeghle bia ñong ? É ne mbeng naa bia bebién bi simane naa, biboran ya meyem bi bele, ma so ébe Jehôva. Ndaane naa bi viogho nfa é mam bia bo, bia  yiène ve Jehôva duma akal é mam mese bi ne bo b (1 Becor. 4:7). Y’asili ñuu, bia yiène yebe naa bi ne bôt a bikop ye naa bia yi naa be songhane bia. Moadzang ézing a too mimbu 60 a nga tsili naa : « Me nga yeghe naa me taa dang yen mamièn mura dzam. Éyong ba songhane ma akal é boan bikop ma bo biyong bizing, ma dzeng naa me bera tebe ye tsini ôsu. » Bebela a ne naa, éyong bia ko Jehôva wong ye k’ôsu ye yen bia bebién y’asili ñuu, éning dèè da ye wulu mbeng—Mink. 22:4.

12. Aval avé Josías a nga dzeng Jehôva éyong a mbe étong ? (2 Milang 34:1-3)

¹² Vuughe é mbemba minkighane Josiás. Josiás a mbe étong éyong a nga sum naa a dzeng Jehôva. A nga kômô yeghe mam nfa Jehôva ye bo nkômane Wèñ. Ve, éning déé mbe ki ébubu akal étong kéza té. Amu abuiñ bôt be nga kang bivus benzame tam té, Josiás a nga yiène bo ayokh nfa ye naa a tsini ayong naa é bera bo ña ékang. Dzam té éde a nga bo ! Kaa naa Josiás a kuiñ mimbu 20, a nga sum vèè évus ékang ayong été—A lang 2 Milang 34:1-3.

13. A ve Jehôva éning da yili za dzam akal duè ?

¹³ Amben ô ne édedèè étong, ô ne kikh naa wa vu Josiás wéé dzeng Jehôva ye yeghe a dzing mefulu Mèñ. Éyong wa ye de bo, wa ye ñe kômô ve éning duè. Aval avé n’vahan éning duè ébe ñe da ye nam éning duè ébe melu mesese ? Lucas nge ki Luc, éñi a nga duban a too mimbu 14, a dzô naa : « Atéé y’éndagha ya ke kuiñ melu ma zu ôsu, ma ye tele ésèñ dam akal Jehôva ôsu éning dam ye dzeng naa me ve ñe n’nem mbeng » (Marc 12:30). Ke da ye so wa biboran nge wa fe wa dzeng naa ô bo dzam té !

14. Vakh bifônane bia lere aval bitong bizing bia vu kéza Josías.

¹⁴ Za minzukh mizing bitong bia sèhane Jehôva be ne tubane mio ? Johan, éñi a nga duban a bele mimbu 12, a kobe adzô aval é bong ba bebe be ne a sikôlô be nga dzeng naa ba yemle ñe naa a belan é sigha  é ne electrónico, éñi ba luè vapear nge ki vapotage. Naa a bele ngu’u ya dang ndzukh té, Johan a simane émièn naa, vapear nge ki vapotage a ne bo mbia dzam akal é mvoa ya nsôn dèñ ya élat dèñ ya Jehôva. Rachel, éñi a nga duban a too mimbu 14, ñ’a lere é dzam da vole ñe a dang minzukh a tubane mio a sikôlô. A dzô naa : « Ma dzeng naa me lat é mam ma yen ya mam me ya nsisim. Éfônan, éyong bia yeghe historia nge ki histoire, é ne ve naa me simane nlang ézing ya Bible nge ki nkulan adzô ézing. Nge ki, minlang mizing mi ne ve naa me simane éfus é ne éban me ne kabane ya môt. » Minzukh ô ne tubane mio mi ne selane y’émi kéza Josiás a nga tubane mio, ve, ô ne bo fakh ye sôsôe aval a nga bo de. A lumane minzukh ane étong éndagha, da ye wô kômane naa ô lumane minzukh mife mia zu ôsu.

15. Dzé é nga vole Josías a sèhane Jehôva ya sôsôe ? (2 Milang 34:14, 18-21)

¹⁵ Éyong a mbe a bele mimbu 26, kéza Josías a nga sum bera kôm templo. Nté a nga bo ésèñ té, be nga yen « abakh Atsing Jehôva a nga ve ngalane Moisés ». Éyong kéza a nga wokh é dzam abakh té é nga dzô, étéñ té ébién a nga tsen mam nfa ye naa be dzale é dzam é mbe ntsilan été (A lang 2 Milang 34:14, 18-21). Ye wa kômô lang Bible éyong ésese ? Nge wa dzeng naa ô bo de, dzam té da wule wô yè ? Ye ô bele é vôm wa tsili bifus bi ne wô vole ? Luc éñi bi va tare tu ôyô, a tsili é kalare wèñ été, mesiman me ne édedèè mbeng a yen. A bo dzam té, y’é ne wô vole a simane bifus, nge ki asimane ô va dzing ? Nté wa sum naa wa yem ye bira dzing Bible, nté té fe, nkômane wiè ya sèhane Jehôva wa ye bira vem. Éde, ane kéza Josías, dzam té da ye wô tsini naa ô bo mam amu Nkobe Nzame.

16. Amu dzé Josías a nga bo mura ékop, za ayeghle ki bia ñong ?

¹⁶ Ñonghe ayeghle ya mbia nkighane Josías. Éyong Josías a nga kuiñ bebéñ mimbu 39, a nga bo é mura ékop é nga ve naa a dzimle éning dèñ. A nga bele mebun ébe  émièn ndaane naa a dzaa Jehôva naa a lere ñe zen (2 Mila. 35:20-25). Bi ne ñong ayeghle vèè. Kaa bis abim mimbu bii mbele, nge ki abim tam bi yegheyang Biblia, bia yiène tsini naa bia dzeng Jehôva. Dzam té da sili naa, bia yaghlane mban naa a lere bia zen, a yeghe Nkobe wèñ, ye buane melepgha bekristen be ne biwôlô ba ve bia. Dzam té da ye ve naa é bo bia ndzukh naa bi bo bura bikop, da ye fe ve naa bi tobe a mvom été—Jacq. 1:25.

17. Bi ne sughlane wokh za dzam ébe bekéza belal be ya Judá ?

¹⁷ Abuiñ mbemba be-mam ô ne bo éyong ô ngen étong me ne. Nlang Jehoás, Uzías, Josiás, wa lere naa, bitong bi-bôt bi ne ñong mbemba minkighane ye béé é zen da ve Jehôva n’nem mbeng. Bebela a ne naa, mam maa ye ki mina wule mbeng éyong ésese ane bi va yen de. Ve, bi ne vu é mbemba be-mam bekéza beté be nga bo, ye saale bikop bieba. Aval té éde bi ne bele éning é ne mvom.

18. Bifônane bi ya Bible bivé bia lere naa éning duè é ne wule mbeng ? (A daghe fe évaghle).

¹⁸ Mintsili mi bele minlang bitong bife bi nga yit Jehôva bebéñ, a bele ayebe dèñ ye yen ane éning deba é nga wule mbeng. David a mbe mboo y’été. Éyong a mbe mong, a nga top é ngam Jehôva, éde ôsu vèè, a nga bo é kéza a ne sôsôe. Édi é ne été é ne naa, biyong bizing a nga bo bikop, ve, éyong ba daghe é mam mesese a nga bo, Nzame a nga ve ñe ayebe dèñ (1 Bed. 3:6 ; 9:4, 5 ; 14:8). Éyong wa yeghe éning y’é sôsôe ésèñ David, ô ne wôrane ngu’u ye bele é dzôm da tsini wa. Ô ne ki ta mam naa ô yeghe éfônane Marc nge ki Timothée. Wa ye yen naa, be nga sum sèhane Jehôva atoo naa be mbe édedèè bong ye tsini naa ba sèhane ñe sôsôe. Nkighane wôba naa ba sèhane ñe ô nga ve Jehôva n’nem mevakh ye naa, bebién be mbe fe mevakh.

19. Za aval éning ô ne bele

¹⁹ Aval wa belane éning duè éndagha, da ye name aval éning duè da ye sughlan. Nge ô vén mebun muè ébe Jehôva se ki ébe n’woghane mam wiè, A ye wô vole a ñong minkighane mi ne fakh (Mink. 20:24). Ô ne bele éning é ne mvom ya ndzalane. Simaneye naa, Jehôva a yen mura dzam ésèñ wa bo akal dèñ. Ye dzam ézing da lôt a belan éning dèè naa bia sèhane n’dzidzing Ésaa wèè a ne a dzôp été ?