1. Amu dzé ému, abuiñ bôt béé bele ki fe mebun ébe Bible ?

 ABUIÑ da dzukh ému wi, amu béé bele ki mebun. Baa yem ki nge é bôt ba tobe a be mebun, éfônan ane be politicos, be cientificos ya bôra be-bo ôkira, ba bo faa é dzam da dang mbeng akal deba. Béé bele ki fe abuiñ ngang akal betebe ôsu be ye menda menzame. Ya dzam té, déé se ki éyaghan dzam naa, baa bune ki fe Bible, abakh betebe ôsu be ye menda menzame meté ba dzô naa ba béé.

2. Aval ane nten Bya 119:160 da lere de, za dzam bia yiène bune ya n’nem ôse ?

² Ayong bôt Jehôva ése ngura, da bune ya n’nem ôse naa, a ne « Nzame ye bebela » ye naa, éyong ésese éde a kômô é dzam da dang mbeng akal dèè (Bya 31:5 ; Esaïe 48:17). Bia yem naa bi ne bele mebun ébe é dzam bia lang a Bible été, amu bia bune naa « ña tsîn ye nkobe [Nzame] é ne bebela » b (A lang Bya 119:160). Bia yebe é dzam n’yem mam ya Bible a nga tsili di : « Dzam ézing ye é mam Nzame a dzô, méé se minèè nge ki naa, maa ye bo kaa dzalban. Ayong Nzame é ne bune é mam mesese a dzô, amu be bele mebun ébe é Nzame a nga dzô mo. »

3. Za dzam bia ye yen ayeghle di été ?

³ Aval avé bi ne vole é bôt bevoo naa be bele fe mebun bi bele ébe nkobe Nzame ? N’yenghane mekalgha melal ma likh naa, bi bele mebun ébe Bible. Bia ye yen naa, béé dzi ki tsen é mam me ne a Bible été, naa minkulan medzô mi ya Bible mi nga dzalban, ya fe naa, Bible a nga tsen bining boan be-bôt.

4. Amu dzé abim bôt b’ézing ba tem naa, be nga tsen é fuèñ é ne a Bible été ?

⁴ Jehôva Nzame a nga belane besôsôe be-bôt 40, naa be tsili mebakh me ya Bible. Ve, mintsilane mi ye ôkua mité, mii  dzi ki bem ya zu kuiñ melu mèè. c É dzôm ésese bia belane de ému, a ne be copias ye be copias bevoo. Akal dzam té, éde bôt b’ézing ba sili naa, ye bi ne tobe mebun naa, é mam bia lang a Bible été ému, me ne faa é mam betsili beté be nga tsili metam ô mvus ? Ye mina fe, é kui-hang mina naa, mia sili aval nsili té ?

5. Aval avé be nga bo naa, be bera bo be copias Mintsili nkobe Hebreo ? (A yen fe é fôrô a ne atarga).

⁵ Nfa ya baghle é fuèñ dèñ, Jehôva a nga sili naa, be bera de tsili. A nga dzô bekéza be ye Israël naa, kada môt ye été a yiène tsili Atsing naa a bele de, ane a nga tele be Levitas naa be yeghe ayong, Atsing té (Deut. 17:18 ; 31:24-26 ; Néh. 8:7). Éyong be Judios nge ki Bejuif be nga kôre minkôm be mbe a Babylone, nsama be copistas be ne akeng be nga sum naa ba bera tsili Mintsili nkobe Hebreo (Esdras 7:6, atoan). Befam beté be mbe édedèè nkee. Be copistas beté, be nga sum naa ba lang se ki fave bifiè étam, ve ya fe bikang, naa be daghe nge é dzam ésese é mbe ntsilan é mbe ka évus ézing. Amben aval té, amu bi ne be-bo minsem, ayôm boan bikop bizing bi nga ñii mintsilan mi ne a Bible été. Ve, be nga bera tsili mebakh mefe a téé ye éma meté, éde melu me nga zu ôsu, be nga yen boan bikop bité. Aval avé ?

6. Aval avé be nga bo naa, be yen é boan bikop bi nga ñii, éyong be nga bera tsili be Bible a téé ye be copias be ya Bible ?

⁶ Beyem mam be ye metam mèè be nga bera tsili Bible, be nga yen é dzam da vole be naa, be tugha yen é boan bikop bi nga ñii a Bible été éyong é bôt be nga bera tsili Bible be nga tsili de. Naa bi ve éfônan : Tamane simane naa, ba ñong bôt 100 naa, be bera tsili mintsili mi ne afep daa ya mo. Môt mboo ye été a bo moan ékop afep a va tsili ayô. Aval é ne bia vole naa bi yen moan ékop té, é ne a vaghane afep a va tsili, ya mefep mese mevoo. Aval té avoo, a vaghane mintsili mi ye ôkua mizing mi ya Bible ya mintsili mivoo, é nga likh naa, beyem mam beté, be yen é boan bikop bi nga ñii nge ki é boan be-mam be copistas be nga vuène naa ba tsili éyong be nga bo ésèñ té.

7. Za dzam abuiñ be copistas be ye a Bible be nga bo de nkee ?

⁷ É bôt be nga bera bo be copias be ye mintsili mi ye ôkua mi Bible, be nga ve mengu’u naa, be bo de ya nkee. N’yenghan éfônan da lere de. Minstilane mia dang n’nôm mi too fe ngura ye Mintsili nkobe Hebreo mi ne émi mi ye mbu 1 008 nge ki 1 009 ye metam mèè. Be nga luè ñe naa, el Códice de Leningrado. Ve, metam me ndaghe lôt ma, be nga yen abuiñ mintsilane mi Bible mi ye ôkua ya boan bitun mintsilane mife, mi nga tobe nstilane a lôt 1 000 mimbu ô mvus ye é tam be nga yen Códice de Leningrado. Bôt b’ézing be mbe tem naa, a tsili ya bera tsili tang 1 000 mimbu é dzam é ne nstilan a Codex Leningrad été, é nga ye ve naa, é mam be nga tsili me taa vaghane ya é mam me mbe ntsilan n’nôm abakh été. Ve, déé dzi ki boban aval té. Beyem mam be nga vaghane mintsilane mi ye metam ô mvus ya mintsili mi ye metam me nga berane vèè, be nga yen naa amben ayôm boan be-mam m’ézing ma ke ma selane nfa y’aval ba dzô mam, ve, tsîn ye é fuèñ é ne a Bible été déé dzi ki tsen.

8. Za nkane ô ne ézizang Mintsili Griegas Cristianas nge ki Grecques Chrétiennes ya mintsili mi ye min’nôm mebakh mevoo ?

⁸ Bekristen ôsua be nga bo fe be copias be ye Bible a téé ye Mintsili nkobe Hebreo. Be nga tugha yem mane bo be copias be ye mebakh 27 be ye Mintsili nkobe Griegas  nge ki Grecques, ya belane mebakh meté bisulane bieba ya ésèñ minkanghle deba. N’yem mam a nga vaghane min’nôm mintsili mi Griegas ya mebakh mefe me nga tobe nstilane metam meté, a dzô nfa mintsilan mi ya Bible naa : « É dzam bia dang yen é ne naa, mebakh me ne ntsilane ya mo [ye Mintsili Griegas], [. . .] mia dang abuiñ a lôt mebakh mevoo ye naa, émi fe mia dang ngura. » Abakh Anatomy of the New Testament da dzô naa : « Bi ne bele mebun naa, é dzam bia lang minkonghlan mi ne mbeng [mi Griega] me ye metam mèè, mi ne fuèñ évoo-évoo yé fuèñ é bôt be nga tsili min’nôm mebakh. »

9. Aval ane Esaïe 40:8 da lere de, za bebela a daghe fuèñ ya Bible ?

⁹ Tang mintet mimbu, abuiñ be copistas be nga sèñ ngu’u naa be tugha yem mane bera tsili Bible kaa ñe tsen. Akal dzam té éde bi bele mbemba Bible bi ne belane ñe akal a lang ya yeghe ému. d Kaa bisô, Jehôva éñe a nga ve naa, nkobe wèñ ô tobe ya zu kuiñ ému akal dèè ye naa ô taa tsen (A lang Esaïe 40:8). Bebela a ne naa, bôt b’ézing be ne dzô naa, se ki amu be nga baghle é fuèñ da so a Bible été kaa de tsen, éde da yili naa, a so ébe Nzame. Éde éndagha, n’yenghan é mam m’ézing ma lere naa Bible a so ébe Nzame.

10. Vakh éfônan ye nkulane adzô ô nga dzalban wa ban é bebela bia yen nten 2 Pierre 1:21 (Daghe fe befôrô).

¹⁰ Bible a bele abuiñ minkulane medzô mi dzalbaneyang. Éyong abim ye été mi nga dzalban a kuane naa, ave be kulane mie, é ntoo mintet mimbu. Nlang wa bane naa, minkulane medzô mité mi nga dzalban. Dzam té déé se ki bia éyaghan, amu bia yem naa, é môt a ne tsîn minkulane medzô mi ya Bible a ne Jehôva (A lang 2 Pierre 1:21). Tame simane minkulane medzô mia daghe n’ñonghane ye n’nôm kisoan Babilonia. Ézizang mimbu 778-732 kaa naa Yésu a byale, éde nkulu medzô Esaïe, ya nsisim Nzame a nga dzô naa, é ngugu’u kisoan Babilonia da ye ku. A nga  dzô fe naa, éyôla é môt a ye ñong kisoan é ne Cyrus, ya lere aval a ye bo dzam té (Esaïe 44:27–45:2). Esaïe a nga kulane fe naa, Babilonia a ye tobe ntsaman ye naa, môt ézing aa ye ki bera tobe été (Esaïe 13:19, 20). Dzam té faa éde é nga boban. Babilonia a nga ku é mo be Medos ya be Persas mbu 539 kaa naa Yésu a byale. Éde, bi ne yen naa, é vôm môra kisoan té é mbe é ntoo môra angôs mekoa. Daghane éngengeng La Biblia predijo la conquista de Babilonia nge ki La Bible avait annoncé la chute de Babylone, ayeghle 03 atoan 5 ye abakh Beleghane éning é ne mbèmbèè !

11. Lereghe aval nten Daniel 2:41-43 da dzalban ému.

¹¹ Nkulane adzô ya Bible wa dzalban, déé se ki fave é dzam é nga boban metam ô mvus. Ému, bia yen ane minkulane medzô ma dzalban. Éfônan, yeneghan aval mbemba nkulane adzô Daniel wa daghe Édjié angloamericana da dzalban ému (A lang Daniel 2:41-43). Nkulane adzô té ô nga tugha lere naa, édjié é bele mengap mebèñ ye si se ngura, da ye bo « ngura nfa ngu’u » ane ékéñ, ya « ngura nfa atakh » ane ékuan. Dzam té, éde fe é nga boban. Gran bretaña ya Estados Unidos be nga lere naa, be ne ngu’u ane ékéñ éyong be nga ñong môra ngap ébe é bôra meluman mebèñ me nga boban si se ngura. Ya naa ému, ba tsini naa, ba bo édedèè ngu’u nfa ya minsama bezima. Ve, mengu’u meba me nga lere fe naa me ne atakh, amu é bôt be too mesi meba, be bele fulu ya kuiñ minsama minseng ye ke ba wulu nfa ye naa, be lere ôlun wôba nfa ya metsing, ya minkighane bidjié bia ñong. N’yem mam ézing nfa é mam ma daghe politique a ndaghe dzô naa : « Ému, si ézing daa lôt ki Estados Unidos nkanane, nfa é mam ma daghe politique. » Éde Gran Bretaña, nfa mboo ye Édjié angloamericana, é mbe fe édedèè nkanane mimbu mi ndaghe lôt mi, amu naa bôt baa woghane ki nfa élat ba yiène bele ya Unión Europea. Minkanane mité mi nga ve naa, é bo édedèè ndzukh akal Édjié angloamericana naa, a ñong bôra minkighane mizing.

12. Za ndzi n’nem nkulane adzô ya Bible wa ve bia ?

¹² Abuiñ minkulane medzô mi ya Bible mi dzalbaneyang ya zu kuiñ ému, mia wône mebun mèè naa, mengiagh Nzame a bo bia akal melu ma zu ma ye dzalban. Bia wôrane é dzam ntsili bya a nga wôrane, éyong a nga yaghlane Jehôva naa : « Ma yane akôre duè ya n’nem ôse, amu naa, éfiè duè é ne ôyane wom » (Bya 119:81). Mefep me ya Bible été, Jehôva ya édzing ésese, a nga ve bia « mbemba ôsu ya ôyane » (Jér. 29:11). Ôyane wèè akal melu ma zu wéé tsii ki ébe mengu’u ma so ébe moan môt, ve, ébe mengiagh Jehôva. Éde, n’tsinghane ôsu naa, bia wône mebun mèè ébe nkobe Nzame, bii bo beyeghe Bible be ne ayông nfa nkulane adzô ya Bible.

13. Aval ane nten Bya 119:66, 138 bia lere de, za akalgha afe da lere amu dzé bia bune Bible ?

¹³ Akalgha afe da lere amu dzé bia bune Bible, é ne amu a vole abuiñ bôt éyong ba béé melepgha mèñ (A lang Bya 119:66, 138). Éfônan, minlughan mizing a ke kué naa be nga zua kanan, be ntoo mevakh ya élat, amu ba dzale melepgha me ya Bible. É boan beba be nga ñong-hang abuan amu be nga ning-hang é nda bôt bekristen ba dzing ya bis é boan beba—Beéph. 5:22-29.

14. Vakh éfônan da lere aval, a dzale melepgha me ya Bible da vole bôt naa be tsen bining bieba.

¹⁴ Amu be nga dzale melepgha me ya Bible, bôra be-bo abé b’ézing be nga tsen bining bieba ye bo mbemba be-bôt.  Yeneghan aval melepgha meté me nga vole moan mbokh ézing a too éyôla naa Jack. e A mbe mbia môt a too édedèè ayokh. Be nga yem ñe ane é moan mbokh a ne édedèè nget, é nda mimbok é ne akal é boan mimbokh ba yiène wiñ. Môs ézing, Jack a nga yen ane ba bo môt ayeghe Bible. É mbemba fulu é bobedzang be nga bo ayeghle té, é nga bira ñe name, ya tsini ñe naa ña fe a sum naa a yeghe Bible. Nté a nga kaa dzale melepgha me ya Bible éning dèñ, abo dulu dèñ ye aval môt a mbe, é nga sum tsen. Ya tam, Jack a nga bo nkare fuèñ aa be ki ñong bautismo nge ki baptêm, ôsu vèè, ane a nga ñong bautismo nge ki baptêm. Ya ayông, a nga kanghle mimbokh mivoo adzô Édjié Nzame, ye vole benii be ye été naa be sum yeghe bebela ya Bible. Éyong é môs be nga yiène ñe wiñ ô nga kuiñ, abong té Jack éé mbe ki fe aval a môt a mbe. É minenga a nga kame ñe a nda ba kikh minsang, a nga dzô naa : « Jack éé mbe ki fe é môt me nga yem mimbu 20 a mvus. Meyeghle Bengaa Jehôva be nga ve ñe, me nga tsen éning dèñ. » Afang bo naa be nga wiñ Jack, éfônan dèñ da lere naa, mi ne bele mebun ébe nkobe Nzame ye naa ô bele ngu’u ya tsen bining boan be-bôt—Esaïe 11:6-9.

15. Aval avé a dzale bebela ya Bible, da kane ayong Jehôva ya meyong mevoo ému ? (A daghe fe fôrô).

¹⁵ Amu ba dzale bebela ya Bible, ayong Jehôva é ne élat (Jean 13:35 ; 1 Becor. 1:10). É mvoa dèè ya élat é ne ézizang dèè, da tugha lereban, amu abuiñ bôt ému be ne nkanan étom polique, meyong nge ki bitèñ bieba. Éyong étong môt ba luè naa Jean a nga yen élat é ne ézizang Bengaa Jehôva, dzam té é nga bira ñe name. A nga vem si ézing ya Africa. Éyong aluman é nga sum si té, a nga ke ñii bizima, ve ôsu vèè, a ne a nga tup naa a ke tobe si fe. Vôm té éwô a nga tubane Bengaa Jehôva. Jean a dzô naa : « Me nga yeghe naa, é bôt be ne a ña n’yebe été, baa ñong ki ngap ébe minsama mi politique, ye naa, béé se ki nkanan.  Ndaane de, ba dzinghane bevoo ya éba bevoo. » A bera dzô naa : « Me nga ve éning dam naa ma kame é si dam. Ve, éyong me nga yeghe bebela ya Bible, me nga ñong ébanegha naa, ma belane éning dam nfa ya sèhane a Jehôva. » Jean a nga bira mane tsen. Ndaane naa a lumane ya bôt be ye meyong mefe, a kanghle be, bebela be ya Bible ba lat é bôt ba so mevôm mesese. A yen ane melepgha me ya Bible ma vole ye tsen é bôt ba so mevôm mesese, da lere naa, bi ne bele mebun ébe nkobe Nzame.

16. Amu dzé é ne édedèè éban naa, bi wône mebun mèè ébe Nkobe Nzame ?

¹⁶ Nté émo di da ye ke da ke ve abé-abé, mebun bi bele ébe Nkobe Nzame da ye bele meboblan. Bôt be ne dzeng naa, be ve bisô ôsiman wèè été, bisô nfa bebela ya Bible ye nfa a yem nge Nzame a nga tele faa é dzôm da lere be-bo bisèñ bèñ zen ému. Ve, nge bi bele mebun tam ése naa, Nkobe Jehôva ô ne bebela, bia ye bele ngu’u éyong mebun maa ma ye tubane meboblan. N’ñonghane nkighane naa, « bia bèè melepgha [Jehôva] éyong ésese yakekuiñ amangha » (Bya 119:112). Biaa ye ki « wokh ôsoan » naa, bi kanghle é bôt bevoo bebela ya Bible, ye sakh be naa be ning béé kang metsin metsing ma so été (Bya 119:46). Éde, bia ye bele ngu’u ya zômô minzukh misese, amben bitsible, ya « ôdzibi ya mevakh »—Becol. 1:11 ; Bya 119:143, 157.

17. Za dzam nten bi va top mbu wi, wa ye bia vole a simane ?

¹⁷ Bia ve Jehôva édedèè abuiñ akiba amu a va kulane bia bebela ! Bebela té a vole bia naa bi wôrane mvoa, ya bele mebun, ya yeghle bia aval bia yiène ning émo é ne ve abé-abé, ntsaman ya ébiran. A ve bia ôyane mbemba akal melu ma zu, Édjié Nzame asi. Nten ye mbu 2023 é tsinighe naa, da vole bia besese naa bi tobe ngu’u ya ke ôsu ye bele mebun naa Nkobe Nzame ôsese, ô ne faa ña tsîn ya bebela !—Bya 119:160.