1. Aval avé Nzame a nga wône be bo-bisèñ bèñ be ye metam ô mvus ?

 ABUIÑ biyong, Nkobe Nzame wa kobe be-bo bisèñ bèñ be ne sôsôe a ne é bôt be ne ngu’u. Ve, amben éba ba dang ngu’u, se ki éyong sese éde be nga wôrane naa be ne ngu’u. Éfônan, biyong bizing kéza David a nga wôrane naa, a mbe « ngu’u ane nkôô » ve, biyong bivoo a nga wôrane atakh ye « bira ko wong » (Bya 30:7). Amben Samson a mbe édedèè ngu’u éyong nsisim Nzame ô nga wule a ñe, a nga yebe naa, nge kaa é ngu’u é so ñe ébe Nzame, a nga ye « takh ye bo ane é bôt bese bevoo » (Bekô. 14:5, 6 ; 16:17). Besôsôe befam beté be mbe ngu’u fave amu Jehôva a nga ve be ngu’u.

2. Amu dzé ntôl Pablo nge ki Paul a nga dzô naa a ne atakh ye ngu’u ébe été daa ? (2 Becorinthien 12:9, 10)

² Ntôl Pablo nge ki Paul a nga yebe naa, ñ’a fe, a nga yi é ngu’u Jehôva (A lang 2 Becorinthien 12:9, 10). Ane abuiñ y’ébe bia, Pablo a nga koan (Begal. 4:13, 14). Biyong bizing é mbe fe ñe ayèñ naa a dzale é dzam é ne sôsôe (Bero. 7:18, 19). Ye naa, biyong bivoo a nga yep a n’nem, ye ko wong akal é mam a mbe tubane mo (2 Becor. 1:8, 9). Ve, éyong Pablo a mbe atakh, a nga bo ngu’u. Aval avé ? Jehôva a nga ve Paul é ngu’u é nga makh ñe. A nga wône Pablo.

3. Za minsili bia ye yalane mie ayeghle di été ?

³ Jehôva a kiagh naa, a ye fe bia ve ngu’u (1 Pierre 5:10). Ve, bii se ki yane naa bi bele avole dèñ nge biaa ve ki ngu’u ézing nfa wèè. Naa bi ve éfônan, éngini a metua a ne tsini metua naa a ke ôsu. Ve, ndure metua, a yiène fit ékyèñ da ve naa metua a ke ôsu, naa a ke é vôm a kômô ke. Aval té fe, Jehôva a ne nkoghane naa a ve bia é ngu’u bia yi, ve, bia yiène  bo mam nfa ye naa bi buane ngu’u té. Za dzam Jehôva a bo-hang naa a ve bia ngu’u té ? Za dzam ki bia yiène bo naa, bi ñong ngu’u té ? Bia ye bele biyalan ébe minsili mité nté bia fas aval Jehôva a nga wône bôt belal be y’a Bible ; nkulu medzô Jonás, María ñiè Yésu ya ntôl Pablo nge ki Paul. Bia ye fe yen naa, aval Jehôva a nga wône be-bo bisèñ bèñ beté, éde fe a tsini naa a wône be-bo bisèñ bèñ ému.

4. Aval avé bi ne ñong é ngu’u Jehôva ?

⁴ Aval évoo bi ne bele é ngu’u Jehôva, é ne a yir ñe bebéñ meyaghlan été. Éyong a yalane meyaghlane maa, Jehôva a ne bia ve « é ngu’u da lôt mam mese » (2 Becor. 4:7). Bi ne fe bele ngu’u éyong bia lang Nkobe wèñ ye binane wô (Bya 86:11). É fuèñ Jehôva é ne a Bible été akal dèè, « é bele ngu’u » (Behéb. 4:12). Éyong wa yaghlane Jehôva ye lang Nkobe wèñ, wa ye bele é ngu’u wa yi naa ô zôme, ô baghle mevakh muè nge ki a dzale ayem é ne ndzukh. Bilighan aval Jehôva a nga vole nkulu medzô Jonás.

5. Amu dzé nkulu medzô Jonás a nga yi ngu’u ?

⁵ Nkulu medzô Jonás a nga yi ngu’u. A nga ko wong naa a ke é vôm Jehôva a nga lôm ñe. An’a nga dang byè naa a ke vôm afe. Akal dzam té, éde éñe y’é bôt be mbe a byè été be nga ye wu ye môra ôkôs. Éyong bedure byè be nga wuè ñe a mang été, ane môra koas é nga mîne ñe. Jonás a mbe é vôm é ne ékowong, abum môra koas été. Nfa wônan, mia simane naa Jonás a nga wôrane ya ? Y’a nga yane naa éñ’a ye wu vèè ? Y’a mbe simane naa, Jehôva a tep-hang ñe ? Jonás a nga yiène subane yep a n’nem.

6. Aval ane nten Jonas 2:1, 2, 7 wa lere de, dzé é nga ve Jonás ngu’u nté a mbe abum koas été ?

⁶ Za dzam Jonás a nga bo naa a bele ngu’u, éyong a mbe étam abum koas été ? A nga yaghlane Jehôva (A lang Jonas 2:1, 2, 7). Amben a nga bo Jehôva melo, Jonás a mbe a bele mebun ébe Jehôva naa, a ye bèè meyaghlan a nga bo ñe y’asili ñu, y’adzôban dèñ. Jonás a nga fas fe Mintsili. Amu dzé bi ne de dzô ? Meyaghlan a nga bo, bia yen abong 2 ye abakh Jonas, a belane bifiè bivoo ye minlô medzô bia yen fe abakh Bya été (Éfônan, a vaghane, Jonas 2:2, 5 ya Bya 69:1 ; 86:7). Bebela a ne naa, Jonás a nga tugha yem bifus bité. A fas ébe bifus bité nté a mbe a tele étéñ té, é nga ve Jonás ndzi n’nem naa, Jehôva a ye ñe vole. Ôsu vèè, Jehôva a nga kôre Jonás, éde a mbe nkoghane naa a bo ésèñ Jehôva a nga dzô ñe naa a bo—Jonas 2:10–3:4.

7-8. Aval avé moadzang wèè ézing ya Taiwan a nga bele ngu’u bitsible bièñ été ?

⁷ Éfônane Jonás é ne bia vole éyong bia tubane bitsible meval mese. Éfônan, Zhiming b, moadzang ézing ya Taiwan, a bele bôra b’akoan bézing. A yiène fe zôme bitsible bia so ébe é nda-bôt dzèñ akal mebun a bele ébe Jehôva. A ñong é ngu’u da so ébe Jehôva ngalane meyaghlan ye ayeghe dèñ émièn. A yebe naa : « Biyong bizing éyong ma tubane minzukh, ma bira ko wong aval da ve naa, méé se ki sili n’nem ôsi naa me bo ayeghe dam mamièn. » Ve, aa sili ki mo ôsi. A dzô naa : « Ôsusua ma yaghlane Jehôva, ôsu vèè, ma ve ébergha melo ye bèè bya bi y’ékôan. Biyong bizing ma yiè bya bité a n’nem été ya ke kuiñ n’nem wa silibane m’ôsi. Éyong ma sum ayeghe dam. »

 ⁸ Ayeghe dèñ é nga wône Zhiming aval éé nga yane ki. Éfônan, nté a nga yane nsalban ézing be nga ye ñe bo, dokira ézing a nga dzô ñe naa, amu a mbe a bele avitsang be glóbulos rojos nge ki globule rouge, a nga ye yi naa be ve ñe mekî. Alu kaa naa be sale ñe, Zhiming a nga lang nlang kal dzèè ézing a nga tubane aval nsalbane té. Éyong be nga fas abim be glóbulos rojos nge ki globule rouge be mbe ñe a ñuu été, be nga yen naa be ntoo édedèè avitsang ve, éé dzi ki yebe naa be ve ñe mekî, a nga mane fe yem let. Nlang té ô nga ve Zhiming ngu’u naa baghle é sôsôe dzèñ.

9. Za dzam ô ne bo nge ndzukh ézing wa ve naa ô sili mo ôsi ? (A daghe fe bivaghle).

⁹ Y’éyong ézing ô tubaneyang aval ndzukh wa ve naa é bo ayèñ a yaghlane Jehôva ? Nge ki naa, ye wa wôran édedèè mvoaran naa ô bo ayeghe duè wamièn ? Simghane naa, Jehôva a tugha wokh étèñ ô tele. Amben éyong wa bo boan meyaghlan, ô ne tobe ndzi n’nem naa, a ye wô ve é dzôm wa yi (Beéph. 3:20). Nge a lang ye yeghe é ne ndzukh amu wa koan, ô ne mvoaran nge ki naa wa ko wong, ô ne bèè be audio nlanghan Biblia nge ki mebakh mèè me ne tsîn a Biblia été. Ô ne fe bèè é bya bia nge ki a yen éngengeng ézing a nden wèè jw.org. Bia ye likh naa Jehôva a ve bia ngu’u éyong bia yaghlane ñe ye dzeng éyalan ye meyaghlane mèè ngalane bivole bi ya nsisim bife a ve bia.

10. Aval avé é bobedzang ya bekal bèè be ne bekristen be ne bia wône ?

¹⁰ Jehôva a ne belane bobedzang ya bekal bèè be ne bekristen naa be wône bia. Be ne bo « tsîn y’é ngu’u » dèè éyong bia tubane ndzukh ézing nge ki éyong bia yirane naa bi dzale ayem ézing é ne ndzukh (Becol. 4:10, 11). Bia yi memvuiñ, dang-dang « metam bia tubane minzukh » (Mink. 17:17). Éyong bia wôrane naa bi mana sulu, bobedzang ya bekal bèè be ne bia ve avole bia yi nfa y’a nsôn, awôrane dèè, ya nfa y’a nsisim naa bi tsini naa bia sèhane Jehôva ya sôsôe. Fasghan aval  María, ñiè Yésu, a nga ñong ngu’u ébe é bôt bevoo.

11. Amu dzé María a nga yi ngu’u ?

¹¹ María a nga yi ngu’u. Tame simane nté mbé a nga wôrane naa éé se ki kokh é môra ayem angele Gabriel a nga kee ñe. Éé mbe ki alukh ve, a nga ye ñong abum. Abong té éé be ki yem ane ba yale boan ve, a nga yiène baghle é moan fam a ye tobe Mesías nge ki Messie. Éde, amu a ke kuè aa be ki tare yen fam, ve, a nga ye bo yè naa a dzô José nge ki Joseph é môt ba ñe be nga ye lughane naa a ne abum ? Dzam té é mbe bo édedèè ndzukh a dzô—Luc 1:26-33.

12. Aval ane nten Luc 1:39-45 wa lere de, aval avé María a nga ñong é ngu’u a nga yi ?

¹² Aval avé María a nga bele é ngu’u a nga yi naa a dzale ngura aval ayem té, é too fe ndzukh be nga ke ñe ? A nga sili avole ébe é bôt bevoo. Éfônan, a nga dzô Gabriel naa a tugha ñe kat é mam mefe ma daghe aval a ne dzale ayem té (Luc 1:34). Niène ôyôm tam ô nga lôt, ane a nga bo ékena « é si minkôô » ya Judá naa a ke fep avumane dèñ, Elízabet. A mbe faa mbemba ékena. Elízabet a nga saghe María ye naa ngalane nsisim wèñ, Jehôva a nga top ñe naa a zu saghe María ye mbemba nkulan adzô wa dzaleban ébe é moan María a ye byale (A lang Luc 1:39-45). María a nga dzô naa, Jehôva a nga « belan é ngu’u é wo wèñ » (Luc 1:46-51). Ngalane Gabriel ba Elízabet, Jehôva a nga wône María.

13. Dzé é nga boban éyong kal dzaa ézing ya Bolivia a nga dzaa bendôm ya bobeñang bèñ avole ?

¹³ Ane María, ô ne fe ñong ngu’u ébe bekang bevoo. Dasuri, kal dzèè ézing ya Bolivia, a nga yi aval ngu’u té. Ésaa a nga ku nkôkoan ye naa, béé mbe ki be bele é biang é ne sèñ ôkoan té. Éyong ésaa a mbe a nda biang, a nga kômô ñe tobe nfeng abim tam sese a mbe de bo (1 Tim. 5:4). Dzam té déé mbe ki ébubu éyong sese. A yebe naa : « Abuiñ biyong me nga wôrane naa méé se ki fe tsini ôsu. » Ye a nga dzaa avole ? Éé dzi ki de tare bo. A dzô naa, « Méé dzi kômô ndaghle bobedzang. Me nga fas naa, ‘Jehôva éñ’a ye me ve avole ma yi.’ Ve, ôsu vèè me nga yen naa, éyong ma ke é bôt bevoo ôyap, ma dzeng naa me kôm mintsiè miam étam » (Mink. 18:1). Dasuri a nga kikh naa, a tsili memvuiñ mèñ mézing ye kar be étèñ dèñ. A dzô naa : « Méé bele ki bifiè me ne belane bio naa me dzô nté mbé é bobedzang bam ma bira dzing be nga wône ma. Be nga so bidzi a nda biang ye lang ye ma bifus bi ya Biblia bi nga ve me ngu’u. Za mbemba dzam a yem naa bii se ki étam. Bia besese bi ne ngap dèè y’é môra nda-bôt Jehôva, éde nda-bôt té é ne nkoghane naa da vole wa éyong wa yi de, bôt be ye nda-bôt té ba yi ya wa éyong wa tubane minzukh, ye saghe wô naa ô k’ôsu ya sèhane Jehôva ya be. »

14. Amu dzé bia yiène yebe avole bemvene ?

¹⁴ Ngum aval Jehôva a ve bia ngu’u é ne ngalane bemvene. Be ne bedas a belane be naa a ve bia ngu’u ye saghe bia (Esaïe 32:1, 2). Éde, nge wa tuban é mam ma ve wô wong, dzôôghe de bemvene. Yebeghe avole ba ye wô ve ya n’nem ôse. Ngalane be, Jehôva a ne wô ve ngu’u.

15. Za ôyane bekristen besese be bele ?

¹⁵ Mengiagh bia yen a Biblia été me ne bia ve ôyane, ye ve bia ngu’u naa bi ke ôsu ya sèhane Jehôva (Bero. 4:3, 18-20). Bia bekristen, bi bele ôyane ya ning mbèmbèè, bevoo a paradis a si va, éba bevoo be bele ôyane ya ning a dzôp été. Ôyane wèè wa ve bia ngu’u naa bi zôme minzukh, a kanghle mbemba fuèñ ye bo abuiñ meval  bisèñ bife ékôan été (1 Beth. 1:3). Ôyane té évoo-évoo, éwô ô nga wône Pablo.

16. Amu dzé ntôl Pablo nge ki Paul a nga yi ngu’u ?

¹⁶ Paul a nga yi ngu’u. É kalare a nga tsili Becorinthien été, a nga vaghan émièn ya élas é ne mboan ya metso é ne ébubu a bwélé. A mbe a tele « meboblan été », « kaa yem é dzam a ne bo », « bitsible été », ye « mane sulu. » Bebela a ne naa, biyong bizing a mbe dzimle éning dèñ (2 Becor. 4:8-10). Paul a nga tsili bifiè bité ékena lal y’ésèñ nlômane dèñ. É ne bo naa, éé nga yem ki de étèñ té ébièn, ve, niène a nga mane tsili bifiè bité, a nga ye bera tubane minzukh mia neman mi mité. É tam é nga lighi nfa ékena dèñ, a nga tubane é bôt be ne nget, be nga biñ ñe naa ba yit ñe, é byè a mbe été, ô nga kubane, ye naa, be nga wuè ñe mimbokh.

17. Aval ane nten 2 Becorinthien 4:16-18 wa lere de, dzé é nga vole Pablo naa a zôme meboblan meté ?

¹⁷ Amu Paul a nga bembe ébe ôyane wèñ, éde é nga ve ñe ngu’u naa a zôme (A lang 2 Becorinthien 4:16-18). A nga dzô Becorinthien naa, amben é ñuu ya nsôn dzèñ « é mana takh », aa ye ki likh naa dzam té é ve naa, a sili m’ôsi. Paul a nga bembe ébe é mam me nga yane ñe ôsu. Ôyane y’éning é ne mbèmbèè dèñ a dzôp été, é mbe « n’nen ye ke da vem ye ngu’u » aval é nga ve naa, a mbe nkoghan naa a zôme minzukh misese a mbe tubane mio. Pablo a nga binan ébe ôyane té, asughlane y’été, a nga wôrane naa a bera bo « nféféñ, môs ébe môs. »

18. Aval avé ôyane ô nga wône Tihomir y‘é nda-bôt dzèñ ?

¹⁸ Tihomir, moadzang wèè ézing ya Bulgaria nge ki Bulgarie, a bele ngu’u ngalane ôyane. É ntoo ayôm mimbu, é moanñang a ne ñe a mvus, Zdravko, a nga wu acidente nge ki accident. Metam mézing ôsu vèè, Tihomir a nga lumane ya fulu édedèè éwiñ. Naa a lumane fulu té, éñe y’é nda-bôt dzèñ be nga bo béé siman aval awômô bewu da ye bo. A dzô naa : « Éfônan, bi nga bo bii kobe é vôm bia ye tubane Zdravko, bidzi  bia ye ñe yam, é môt bia ye bane éyong ôsua niène a wômô, ya é dzam bia ye ñe kat nfa melu me y’asughlan. » Tihomir a dzô naa, ane a bembe ébe ôyane wèñ éd’é nga wône ñe y’é nda-bôt dzèñ naa be tsini naa ba zôme ye yan é tam Jehôva a kighang naa a ye wôme moanñang.

19. Za dzam ô ne bo naa ô wône ôyane wiè ? (A daghe fe évaghle).

¹⁹ Aval avé ô ne wône ôyane wiè ? Éfônan, nge ô bele ôyane ya ning mbèmbèè a si va, langhe nlang ya Biblia nfa paradis ye binane wô (Esaïe 25:8 ; 32:16-18). Binan aval éning da ye bo nféféñ émo. Yenghe wamièn ô wéñ. Za wa yen ? Za bidung wa bèè ? Wa wôrane ya ? Nfa ya vole wa a simane aval paradis a ye bo, daghe bivaghle bi ne mebakh mèè été bia lere aval paradis a ne bo, nge ki a yen bingengeng mezikh ane Nféf’éning da zu, É ntoo bia bébéñ, ya Contemplo ese día nge ki Imagine ce jour. Nge bi ñong tam éyong ésese naa bia fas ébe ôyane wèè akal nféféñ éning, bia ye yen naa minzukh miè mia ye tobe fave « ôyôm tam ya ôveves » (2 Becor. 4:17). Ôyane Jehôva a ve-hang wa, wa ye vole a zôme minzukh.

20. Amben éyong bi mana sulu, aval avé bi ne bele ngu’u ?

²⁰ Amben éyong bia wôrane naa bi mana sulu, « ngalane Nzame bia ye bele ngu’u » (Bya 108:13). Jehôva a ve-hang bia é dzôm ébièn bia yi naa bi bele é ngu’u dzèñ. Éde, éyong wa ye yi avole naa ô dzale ayem ézing, a zôme ndzukh ézing nge ki naa, a baghle mevakh muè, yirghe Jehôva bebéñ meyaghlane été, dzenghe melepgha mèñ ngalane ayeghe duè wamièn. Yebghe avole bobeñong ye bekal buè be ne bekristen ba ve wa. Ñonghe tam naa ô fas ébe ôyane wèè akal melu ma zu, « ndaben wa ye tobe n’wônan ye ngu’u ésese ngalan é duma y’é ngu’u [Nzame] nfa ye naa ô tugha zôme ya ôdzibi ya mevakh »—Becol. 1:11.