Bebyèñ bam be nga kôre Estonia é tam Alumane II ye ke Alemania é vôm me nga byale. Niène me nga byale, ane be nga sum kômane naa ba ke tobe a Canada. É nda bi nga tare tobe, bebéñ Ottawa, Canada, é mbe é moan vôm be nga yale bekup. Bii mbe édedèè ajèñ, ve bii mbe dzi meki me kup kada kikiri.

Môs ézing, moan Bengaa Jehôva a nga lang mema nten Melere 21:3, 4. É dzam a nga yeghe é nga bira ñe name, aval é nga ve naa a sum yi. Mema ya pepa be nga tsini naa ba yeghe Bible, éde ôyôm tam ôsu vèè, ane be nga tobe nkoghane naa ba duban.

Bebyèñ bam béé mbe ki béé tugha yem kobe Nges, ve bebela é mbe édedèè éban akal deba. Bebéñ be sábados nge ki be samedi besese, amben a nga sèñ ngura nté alu, é vôm be nga ñieme nickel a Sudbury, Ontario, pepa a nga bo éé k’a ma ya kal dzam, Silvia, minkanghle. É nda-bôt dèè, é nga bo déé yeghe Ô momo kada sono. Mema ba pepa be nga yeghe ma a dzing Nzame. Dzam té, é nga tsini me naa, me ve Jehôva éning dam mbu 1956 me too awôm mimbu. É môra édzing be mbe be bele akal Jehôva, é nga ve me ngu’u éning ésese dam.

Niène me nga mane besikôlô, méé mbe ki fe méé tugha bembe ébe ésèñ me nga bo akal Jehôva. Me nga tem naa, nge me boo mpwaghe-mefan, maa ye ki fe wun abim mono ma yi naa me dzale nkômane wom y’a ke ma ke mesi-mesi. Me nga yen ésèñ estación ya radio ane Dj, me nga bira dzing ésèñ té. Ve, me mbe méé sèñ alu ; éde abuiñ biyong me nga bira bukh bisulan ye tobe ya é bôt baa dzing ki Nzame. Asughlan, é dzidi wom a ne n’yeghlane ya Bible a nga tsini me naa me tsen.

Me nga ke tobe Oshawa, Ontario. E wéñ éñe, me nga yem Ray Norman, ba kal dzèñ Lesli, ya bempwaghe-mefan befe. Besese be nga bis ma. A yen mevakh be mbe be bele, é nga tsini ma a fas é dzam ma kômô bo ya éning dam. Be nga saghe me naa, me bo mpwaghe-mefan, éde fe me nga bo é Ngoan ébuu ye mbu 1966. Me mbe mevakh, ye naa, éning dam é nga yene mbeng. Ve, é mam mézing méé nga yane ki me nga ye tsen éning dam.

Nté me mbe méé bo bôra besikôlô, me nga tsili naa ma kômô ke a Bethel ya Toronto, Canada.  Ôsu vèè, atoo naa me mbe mpwaghe-mefan, be nga luè ma a Bethel naa me ke sèñ e wéñ tang mimbu minii. Ve, me nga bira dzing Lesli, éde me nga ko wong naa, nge me yebe nluène té, maa ye ki fe ñe bera yen môs ézing. Niène me nga yaghlan aayap ya édedèè ngu’u, ane me nga yebe nluène Bethel ye ke yaane Lesli me too éwiñ.

A Bethel, me nga tare sèñ é vôm ba sôp bitôp, ôsu vèè, ane me nga ke sèñ a secretaría. Nté té, Lesli a nga bo ngura aval mpwaghe mefan a Gatineau. Abuiñ biyong me mbe méé sili é dzam a mbe éé bo, ye nge me nga ñong mbemba nkighan. Éde, é dzam méé nga yane ki, ve, é too édedèè mbeng é nga boban éning dam. Be nga luè Ray, ndôm Lesli, ô Bethel. Bia ñe bi nga kaban édzina ! Dzam té é nga ve naa, me bera sum amvuiñ dam ya Lesli. É môs ô nga sughlane ye mimbu minii me nga yiène lôt ô Bethel, é Ngoan bèè é too melu 27, ye mbu 1971 éwô bia Lesli bi nga lughan.

Be nga lôm ma ya Lesli ékôan da kobe Fulasi. Niène ayôm mimbu mi nga lôt, me nga tem-tem be nga lôm ma ane ndeghe bikôan, me bele mimbu 28. Me nga simane naa, me ngen édedèè étong ye naa, méé bele ki akeng ézing nfa ésèñ ndeghe bikôan, ve, bifiè bia so nten Jérémie 1:7, 8 bi nga saghe ma. Ve, Lesli a nga bele ayôm b’accident metua, ye naa, éé mbe ki éé tugha k’ôyô. Éde, aval avé dzale ésèñ ndeghe bikôane té ? Ve, Lesli a nga dzô naa, « Nge Jehôva a bane bia naa bi bo dzam ézing, ye biaa yiène dzeng naa bi bo de ? » Éde, ya mevakh bi nga yebe ésèñ té ye buan ésèñ ndeghe bikôan tang mimbu 17.

Me mbe me bele abuiñ é sèñ éyong me mbe ndaghe bikôan, ye kaa fe bele abuiñ tam ya lôt ya Lesli. Me nga ñong ayeghle éfe. É môs ôsua ye sono, ékuna kikiri, be nga kut mbéñ. Môt éé mbe ki mbéñ, fave é dzat ba ke ya de a picnic ye abong étôp été, bibuma, fromage nge ki queso, mimfem, n’ñomane vino, bilas ya bifiè bi too ntsilan afeb été, bii dzô naa : « Kenghe bo picnic ya ñu ngal. » A mbe mbemba môs ô nga fèñ vian. Ve, me nga dzô Lesli naa, ma yiène kômane mintun ye naa, méé se ki ke. A nga wokh ma, ve, a mbe ôyôm éwiñ. Nté me mbe me too é vôm ma sèñ, ane é dzidzi wom a nga sum me ndaghle. Me nga simane Beéphésien 5:25, 28. Me nga simane naa, bifus bi y’a Bible bité, é mbe aval Jehôva a nga simane me naa ma yiène bis é mam ngal wom a wôran. Niène me nga mane yaghlan, ane me nga dzô Lesli naa : « N’ke, » dzam té é nga ve ñe mevakh. Bi nga ke mbemba vôm nsa ôshiñ, bi bui sanetô ôsi ye lôt mbemba môs nsama. Amben aval té, me nga kômane faa mintun miam.

Bisèñ bi nga bo até y’a Colombia Británica ya ke kuiñ a Tierra Nueva nge ki Terre-Neuve ane bedeghe bikôan, bi mbe édedèè abuiñ ya mevakh. Nkômane wom ya ke bikena ô nga ke wa dzalban. Me nga simane sikôlô ya Galaad ve, maa mbe ki me  bele nkômane ya ke tobe ane nlômane si fe. Minlôman mii mbe ngura aval bôt, me nga tem naa méé se ki bo mbemba Nlôman. Nfa mboo, me nga ko wong naa be lôm bia si ézing y’Africa é nga tuban akoan ya meluman. Me mbe mevakh é vôm me mbe.

Mbu 1992 éyong ésèñ dèè é nga sum mesi post-Soviéticos, be nga sili bia nge bi ne minkoghane naa, bia ke tobe ane minlôman Estonia. Biaa nga yane ki de, ve bi nga yaghlan akal té. Ane bi nga bera tem naa, ‘Nge Jehôva a bane bia naa bi bo dzam ézing, ye biaa yiène dzeng naa bi bo de ?’ Bi nga yebe ayem té, éde me nga simane naa, ‘Mvèñ, biaa ke ki Africa.’

Étéñ té ébièn, bi nga sum yeghe Estonio. Ayôm mengoan ôsu vèè si té, be nga dzaa bia naa, bi bo ésèñ ndeghe bikôan. Bi nga yiène fep bikôan 46 ya boan bikôan mesi melal Bálticos, ya fe a Kaliningrad, Russia. Dzam té é nga yili naa, bi nga yiène dzeng naa bi kobe nkobe Letón, Lituano, ya Ruso. É mbe faa ayèñ. Amben aval té, mengu’u bi nga ve, me nga name memvuiñ mèè, éde be nga vole bia. Mbu 1999, be nga wiè ntem ékôan, ane be nga lôm ma naa, me ke sèñ a comité ye ôwèñ ya Toomas Edur, Lembit Reile, ya Tommi Kauko.

Bi nga yem abuiñ Bengaa be nga tare lôm a Siberia. Amben be nga bira belane be abé mimbokh ye naa, baa mbe ki ya menda me-bôt meba, béé dzi ki yèè. Be nga baghle mevakh y’ayokh deba akal minkanghle. Éfônane deba, é nga yeghle bia naa, bi ne zôme ye tobe mevakh amben bi tele bitèñ bi ne minzukh.

Bi nga bira sèñ ngu’u ébe abuiñ mimbu, kaa ki ñong abuiñ tam naa bi yuabe, éde Lesli nga sum bira wôrane atakh ô ñuu. Béé dzi yen étéñ té ébièñ naa, abuiñ atakh a nga wôrane é mbe lare y’ôkoan fibromialgia nge ki fibromyalgie. Dzam té é nga ve naa, bi tugha fas nge bia yiène bulan a Canada. Éyong be nga luè bia a sikôlô akal be mbu-fekh be ye ntem ékôan ya beyè, a Patterson, Nueva York, U.S.A., me nga tem naa, biaa se ke. Ve, niène bi nga bira mane yaghlan ane bi nga yebe nluène té. Jehôva a nga borane nkighane té. Nté bi mbe sikôlô té, tam té éde Lesli a nga tugha sèban. Asughlan é mbe naa, bi nga tugha bera sum ésèñ dèè ane bi nga so bia bo de.

Alu ézing ye mbu 2008, niène bi nga bulan Estonia, be nga luè ma atéé ye tsîn étobgha béé sili bia nge bi ne yebe ayem ye naa bia ke ô Congo. Me nga bira de yaghan, dang-dang amu naa me nga yiène be ve éyalan é môs ô nga beran. Méé dzi ki de tare dzô Lesli amu me nga yem naa a ye ki k’ôyô alu té. Ma me nga vane lighi kaa k’ôyô alu té, amu me nga yaghlane Jehôva akal é mam me mbe méé ve me wong nfa Africa.

Kikiri éyong me nga dzô de Lesli, bi nga fas naa, « Jehôva a bane bia naa bi ke Africa. Aval avé bia ye yem naa bii se de bo ye buane de, nge bi bo kaa vakh naa bia bo de ? » A too naa, abong té bi  lôran mimbu 16 Estonia, éde bi nga ke a Kinshasa, Congo. Ntem ékôan ô mbe ane mbemba afup mesam y’évôô naa bruuk. Dzôm évoo ye biôm Lesli a nga tare niè édzina dèè, a mbe é moan afep a nga niè atéé y’éyong bi nga kôre a Canada. Moan afep té, a mbe a bele bifiè bi : « Tobeghe mvom é vôm ô ne. » Niène me nga yem bobedzang, ye bele meyeghle me ya Bible, ye wôrane nté mbé aval ésèñ minlômane mité da ve mevakh, mevakh bi nga wôrane me nga vem. Ya tam, bi nga bele ayem ye naa, bia ke fep mesi 13 mefe me y’Africa. Dzam té, é nga ve naa bi yaghe abuiñ nfa abuiñ meval me-bôt y’é mbemba be-mam ma tsinane be. É mam me nga ve me naa me ko wong atarga, me nga mane dzang, éde bi nga ve Jehôva akiba akal a nga lôm biè naa bi ke sèñ Africa.

Ô Congo, be nga ve biè abuiñ meval bidzi ane biwulwulu, méé mbe ki méé simane naa me ne dzi môs ézing. Ve, éyong bi nga yen ane é bobedzang bèè ba dzi biôm bité, bia fe, bi nga sum naa bia dzi ye wokh bi zam.

Bi nga ke nfa Este ye si té, naa bia ke sukh bobedzang ye kee be é biôm be nga yi. Mevôm meté minsama be-bo bibirane be mbe béé lumane mèè, ye ndaghle binenga ya boan. Abuiñ y’é bobedzang bèè, béé mbe ki be bele akum. Amben éde, ôyane wôba ébe awômô bewu ô mbe ngu’u, édzing deba akal Jehôva, y’é sôsôe deba ébe Ékôan é nga bira bia name min’nem. Éfônane deba é nga bo naa bi fas amu dzé bia sèhane Jehôva ye wône mebun mèè ébe ñe. Abim bobedzang be nga dzimle menda meba ye mefup meba. Dzam té, é nga simane me naa, bi ne dzimle é biôm bi ya nsôn biè avôô ye naa, é dzam da dang éban é ne élat dèè ya Jehôva. Amben bura minzukh mité, bobedzang béé nga tugha ki kè. Aval be nga ñong mam é nga sakh biè naa, bi dang minzukh miè y’akoan dèè ya ayokh.

Ôsu vèè, ane é dzam afe bii nga yane ki é nga bera so. Éyong di, be nga lôm biè ntem ékôan ya Hong Kong. Bii dzi vaghle simane môs ézing naa, bia ye ning Oriente ! Ve, niène bi nga yen ane Jehôva a k’a kale biè, y’édzing mevôm mese mevoo be nga ke ba lôm biè, éde bi nga yebe nluène té.  Mbu 2013, ya mighi ô mis, bi nga likh memvuiñ mèè bia bira dzing Africa, kaa yem é dzam é nga yane bia ôsu.

Hong Kong, é kisoan é ne ngamlan y’abuiñ minkobe, é mbe faa môra ntsenane nfa wèè. A yeghe nkobe Cantonese, é mbe ayéñ akal dèè. Ve, bobedzand be nga yem bia ñong, ye naa bi nga tugha buane bidzi bi ye ô wéñ. Kada éyong, ésèñ é mbe fave a bet ntem ékôan, ve, tam té fe, tang menda ya bifus bisi é nga bet fe avôô-avôô. Éde ya fakh, tsîn étobgha é nga ñong nkighane y’a kuan abuiñ ye menda ntem ékôan té ô mbe ô bele. Avitsang tam ôsu vèè, mbu 2015, be nga lôm bia a Corea del Sur, é vôm bi nga tsini naa bia sèñ. Ô wèñ bi nga yiène yeghe a kobe nkobe nfe ô ne ayèñ, éde amben biaa be ki tugha yem kobe nkobe té, bobedzang ya bekal bèè ba sakh biè, béé dzô biè naa avitsang-avitsang bi nga kaa bia yem kobe Coreano.

A bo minféféñ memvuiñ déé se ki ébubu éyong ésese, ve, bi nga yen naa, éyong bia tebe ôsu nfa ya lere é bôt bevoo añe, bia yem be avôô. Bi yenang naa, é bobedzang bèè be bele édedèè abuiñ mam ma fônan a lôt éma ma selan, ye naa, Jehôva a nga tugha bia yem vele, a vee biè ngu’u ya bele abuiñ memvuiñ ye dzing be ya n’nem ôse—2 Becor. 6:11.

Bi yenang naa, bia yiène yen bôt aval Jehôva a bo de, ye dzeng mendem ma lere naa a dzing biè ye fe naa, a wulu bia bining biè. Nté sese bi nga bo bii wôrane naa bi ne éwiñ nge ki a sili ng’é bôt bevoo ba dzing faa biè, bi nga bira bo bii lang é boan mefep ye bekalare memvuiñ mèè be nga bo béé lôm biè naa ba sukh biè asi. Bebela a ne naa, bi yenang ye wôran aval Jehôva a va yalane meyaghlane mèè, éé ve biè afongha ya ngu’u.

Nté mimbu mia ke mia lôt, ma ya Lesli bi yegheyang éban é ne nfa a lôt tam nsama, kaa bis nge bi bele abuiñ ésèñ ya bo. Bi yenang fe éban é ne nfa a poghe bia bebién, dang-dang éyong bia dzeng naa bi yeghe nféféñ nkobe. Ye fe naa, kada alu bia dzeng é dzam ézing é ne mbeng bi ne ve de Jehôva akiba.

Édi é ne bebela é ne naa, me nga wôrane naa méé se ki vaghle bo nlômane nge ki a tobe mesi mefe. Ma bira wôrane mevakh ya yeghe aval mam mesese me ne bobane y’avole Jehôva. Bifiè nkulu medzô Jérémie bi, bia so ma ôsiman : « Ô dughang ma, a Jehôva » (Jér. 20:7). Ôwé, a vaa biè abuiñ mbemba be-mam ya biborane bii mbaa ki bi simane naa bi ne bele, a lang été nkômane wom ya dang mevion, naa ma ke ma fep mesi-mesi. Bi fep-hang abuiñ mevôm méé mbe ki méé siman éyong me mbe mong naa ma ye ke môs ézing, bii fep mintem bikôan ébe abuiñ mesi. Ma ve fe Lesli abuiñ akiba akal a mbe nkoghan éyong ésese naa a sukh ma mevôm mese be nga ke ba lôm biè.

Bia bo bii simane bia bebién, éyong ésese akal é môt bia bo mam meté ya amu dzé. Biborane bia buane bie ému, bi ne fave ôyôm ndem y’éning é ne mbèmbèè éyong Jehôva a ye « yoo é wo [wèñ] ye dzale nkôman é dzôm ésese da ning »—Bya 145:16.