Kɔ no mu nsɛm no do

Kɔ no mu nsɛm a wɔahyehyɛ no do

ADZESUA ASƐM 34

Woho Hia Wɔ Jehovah N’asafo No Mu!

Woho Hia Wɔ Jehovah N’asafo No Mu!

“Dɛ mbrɛ nyimpadua yɛ kor, na ɔwɔ mfafakuwa pii, na nyimpadua ne mfafakuwa no nyina dɔɔ sõ dze, naaso wɔyɛ nyimpadua kor no, mbrɛ Christ so tse nye no.”​—1 COR. 12:12.

NDWOM 101 Yɛdze Koryɛ Bɔ Mu Yɛ Edwuma

DZA YERUBOSUSU HO *

1. Ebɛn ho kwan na yeenya?

HWƐ ho kwan kɛse ara a yeenya dɛ yɛka Jehovah n’asafo no ho! Yenya asomdwee kɛse na enyigye pii ber a yɛnye hɛn nuanom mbarimba na mbaa a wɔwɔ asafo no mu no bɔ mu som Jehovah no. Ebɛn dwuma na idzi wɔ asafo no mu?

2. Ebɛn mfatoho na ɔsomafo Paul dze dzii dwuma wɔ ne nkrataa ahorow a sunsum kaa no ma ɔkyerɛwee no mu?

2 Yebotum esũa pii afa dwuma a yedzi wɔ asafo no mu no ho efi mfatoho ahorow a ɔsomafo Paul dze dzii dwuma wɔ ne nkrataa ahorow a sunsum kaa no ma ɔkyerɛwee no mu. Krataa no mu biara mu no, Paul dze asafo no totoo nyimpadua ho. Afei so, ɔdze ankorankor a wɔwɔ asafo no mu no totoo nyimpadua no ne mfafakuwa ho.​—Rom. 12:4-8; 1 Cor. 12:12-27; Eph. 4:16.

3. Ebɛn esuadze ebiasa na yerubosusu ho wɔ adzesua yi mu?

3 Adzesua yi mu no, yɛbɔhwɛ esuadze etsitsir ebiasa a yebotum enya efi Paul ne mfatoho no mu. Odzi kan, yebohu dɛ hɛn mu biara wɔ dwuma a odzi * wɔ Jehovah n’asafo no mu. Otsĩa ebien, yɛbɔhwɛ dza yebotum ayɛ ber a yɛtse nka dɛ yennyi dwuma biara dzi wɔ asafo no mu no. Afei, otsĩa ebiasa, yɛbɔhwɛ siantsir a no ho hia dɛ yɛyer hɛnho yɛ edwuma a Jehovah dze ahyɛ hɛn mu biara nsa wɔ asafo no mu no.

HƐN MU BIARA WƆ DWUMA A ODZI WƆ JEHOVAH N’ASAFO NO MU

4. Ebɛn esuadze na yenya fi Romefo 12:4, 5 no mu?

4 Esuadze a odzi kan a yebotum enya efi Paul ne mfatoho no mu nye dɛ, hɛn mu biara wɔ dwuma tsitsir bi a odzi wɔ Jehovah n’ebusua no mu. Paul rehyɛ ne mfatoho no ase no, ɔkãa dɛ: “Dɛ mbrɛ yɛwɔ nyimpadua kor yi mu mfafakuwa pii, na mfafakuwa no nyina nndzi dwuma kor no, dɛmara so na hɛn a yɛdɔɔ sõ no, yɛyɛ nyimpadua kor wɔ Christ mu, na yɛyɛ mfafakuwa ma hɛnho nkorkor.” (Rom. 12:4, 5) Nna ebɛnadze na Paul rekyerɛ? Nna ɔrekyerɛ dɛ hɛn mu biara wɔ dwuma soronko a odzi wɔ asafo no mu, naaso hɛn mu biara noho hia wɔ asafo no mu.

Ɔsor dwuma a hɛn mu biara dzi wɔ asafo no mu, naaso hɛn mu biara noho hia (Hwɛ nkyekyɛmu 5-12) *

5. Ebɛn “akyɛdze” na Jehovah dze ama asafo no?

5 Sɛ wɔkã hɔn a wodzi dwuma wɔ asafo no mu a, annhwɛ a ntsɛmara w’adwen bɔkɔ hɔn a wodzi ndzɛmba enyim wɔ asafo no mu no do. (1 Thess. 5:12; Heb. 13:17) Ɔyɛ nokwar dɛ Jehovah nam Christ do ama n’asafo no ‘nyimpa mu akyɛdze.’ (Eph. 4:8) Dɛm ‘nyimpa mu akyɛdze’ yi, hɔn mu bi nye Akwankyerɛ Kuw no mufo, Akwankyerɛ Kuw n’aboafo, Nkorbata Egyinatukuw mufo, amansin do ahwɛfo, enuanom a wɔkyerɛ adze wɔ asafo no skuul nhyehyɛɛ a wɔayɛ mu, asafo mu mpanyimfo na asafo mu asomfo. Iyinom nyina yɛ enuanom a wɔdze sunsum krɔnkrɔn apaw hɔn dɛ wɔnhwɛ Jehovah no nguan a wɔsom bo no na wɔnhyɛ asafo no dzen.​—1 Pet. 5:2, 3.

6. Dɛ mbrɛ 1 Thessalonicafo 2:6-8 kyerɛ no, ebɛnadze na mbarimba a wɔdze sunsum krɔnkrɔn apaw hɔn no bɔ mbɔdzen dɛ wɔbɛyɛ?

6 Wɔdze sunsum krɔnkrɔn paw enuanom mbarimba na wɔdze asodzi ahorow hyehyɛ hɔn nsa. Dɛ mbrɛ nyimpadua ne mfafakuwa tse dɛ nsa na anan bɔ mu yɛ edwuma ma nyimpadua mũ no nyina nya do mfaso no, dɛmara so na enuanom a wɔdze sunsum krɔnkrɔn apaw hɔn no yɛ edwumadzen ma asafo mũ no nyina nya do mfaso. Dɛm enuanom yi nnhwehwɛ enyimnyam mma hɔnho, mbom wɔyɛ edwumadzen dze hyɛ hɔn nuanom mbarimba na mbaa dzen. (Kenkan 1 Thessalonicafo 2:6-8.) Yɛda Jehovah ase dɛ ɔama hɛn enuanom a wɔtse dɛm a wɔfata a wɔdze enuanom hɔn ehiadze dzi kan wɔ hɔn asetsena mu no!

7. Ebɛn nhyira na hɔn a wɔyɛ ber nyina som edwuma no enya?

7 Bi a wɔbɛpaw enuanom a wɔwɔ asafo no mu no bi ma wɔaasom dɛ asɛmpatserɛwfo, akwampaaefo etsitsir anaa daa akwampaaefo. Nokwasɛm nye dɛ, sɛ ekɔ wiadze ne mfɛndzanan nyinara a, ibenya enuanom mbarimba na mbaa a wɔdze hɔn ber nyina rekã asɛmpa no na wɔreyɛ esuafoyɛ edwuma. Osiandɛ woesi dɛm gyinae yi ntsi, woetum aboa nyimpa piinara ma wɔabɛyɛ Christ Jesus n’esuafo. Ɔwɔ mu dɛ dɛm ber nyina asomfo yi nnyi honam afamu ndzɛmba ahorow pii dze, naaso Jehovah ehyira hɔn ma woenya ndzɛmba pa pii wɔ hɔn asetsena mu. (Mark 10:29, 30) Yɛdɔ dɛm enuanom mbarimba na mbaa yi papaapa na ɔyɛ hɛn enyigye dɛ wɔka asafo no ho!

8. Ebɛnadze ntsi na ɔdawurbɔfo biara a ɔkã asɛmpa no, noho hia Jehovah?

8 Aso mpanyimfo na asomfo nye hɔn a wɔyɛ ber nyina som edwuma no nkotsee na wodzi dwuma bi wɔ asafo no mu? Oho, ɔnntse dɛm koraa! Ɔdawurbɔfo biara a ɔkã asɛmpa no, noho hia Nyankopɔn nye asafo no. (Rom. 10:15; 1 Cor. 3:6-9) Nokwasɛm mpo nye dɛ, asafo no botae tsitsir kor nye dɛ, wɔbɛyɛ nkorɔfo hɛn Ewuradze Jesus Christ n’esuafo. (Matt. 28:19, 20; 1 Tim. 2:4) Adawurbɔfo a wɔwɔ asafo no mu nyinara​—dɛ wɔabɔ esu o, dɛ wɔmmbɔɔ esu o​—wɔbɔ mbɔdzen dɛ wɔdze dɛm edwuma yi bedzi kan wɔ hɔn asetsena mu.​—Matt. 24:14.

9. Ebɛnadze ntsi na yebu Christianfo mbaa dɛ wɔsom bo?

9 Jehovah ama Christianfo mbaa edwuma a enyidzi wɔ mu wɔ asafo no mu. Jehovah bu dɛm mbaa yi a wɔyɛ yernom, nãnom, ekunafo nye esigyafo a wofi nokwardzi mu som no no dɛ wɔsom bo. Bible no kã mbaa mbɔdzembɔfo pii a wonyaa Nyankopɔn n’enyimpa ho asɛm. Wɔkã hɔnho asɛm dɛ wɔyɛɛ nhwɛdo pa wɔ nyansa, gyedzi, nsi, akokodur, ayamuyie nye ndwuma pa mu. (Luke 8:2, 3; Andw. 16:14, 15; Rom. 16:3, 6; Phil. 4:3; Heb. 11:11, 31, 35) Ndɛ so, yɛwɔ Christianfo mbaa a wɔda su pa ahorow a ɔyɛ fɛw dɛmara edzi wɔ hɛn asafo ahorow mu. Yɛda Jehovah ase dɛ yɛwɔ mbaa a wɔtse dɛm!

10. Ebɛnadze ntsi na yebu hɛn nuanom a hɔn mfe akɔ enyim no dɛ wɔsom bo?

10 Yɛwɔ enuanom pii a hɔn mfe akɔ enyim wɔ asafo no mu, na iyi so ma hɛn enyi gye papaapa. Sɛ ekɔ asafo ahorow bi mu a, ibohu enuanom mbarimba na mbaa a hɔn mfe akɔ enyim a woefi nokwardzi mu dze hɔn asetsena nyina asom Jehovah. Hɔn mu binom so wɔ hɔ a, wɔbaa asafo no mu nnkyɛree. Dɛm enuanom a hɔn mfe akɔ enyim yi, hɔn mu pii wɔ hɔ a, osian onyin ntsi, hɔn apɔwmudzen nnyɛ papa. Dɛm ntsi, bi a worunntum nnyɛ pii wɔ asafo no nye asɛnka edwuma no mu. Naaso dɛm enuanom a hɔn mfe akɔ enyim yi yɛ dza wobotum biara wɔ asɛnka edwuma no mu, na wɔdze hɔn ahoɔdzen nyina hyɛ afofor nkuran na wɔdze nyimdzee a wɔwɔ no so boa afofor! Nokwasɛm nye dɛ, nyimdzee a wɔwɔ no yenya do mfaso. Jehovah bu hɔn dɛ wɔsom bo na dɛmara na hɛn so yebu hɔn.​—Mbɛ. 16:31.

11-12. Mbabun a wɔwɔ w’asafo mu no, ebɛn kwan do na inya nkuranhyɛ fi hɔn hɔ?

11 Ma yensusu mbabun a wɔwɔ hɛn mu no ho nhwɛ. Aber a worinyin wɔ wiadze a Satan Abɔnsam dzi do tum na no nsusui bɔn ahyɛ mu mã yi mu no, wohyia nsɛndzendzen pii. (1 John 5:19) Naaso, sɛ yehu hɔn dɛ wɔrema mbuae wɔ asafo nhyiamu ase, wɔrokɔ asɛnka, na afei wɔdze akokodur rekã hɔn gyedzi ho asɛm akyerɛ afofor a, ɔhyɛ hɛn nyina nkuran. Nokwasɛm nye dɛ, mbabun dzi dwuma tsitsir wɔ Jehovah n’asafo no mu!​—Ndw. 8:2.

12 Naaso, hɛn nuanom mbarimba na mbaa no bi wɔ hɔ a, ɔyɛ dzen ma hɔn dɛ wɔbɛgye ato mu dɛ hɔnho hia wɔ asafo no mu. Ebɛnadze na obotum aboa hɛn ma yeehu dɛ hɛn mu biara noho hia wɔ asafo no mu? Ma yensusu dɛm asɛm yi ho.

HU DƐ WOHO HIA WƆ ASAFO NO MU

13-14. Ebɛnadze ntsi na bi a binom bɛtse nka dɛ hɔnho nnhia wɔ asafo no mu?

13 Hwɛ esuadze a otsĩa ebien a yebotum enya efi Paul ne mfatoho no mu. Ɔkã ɔhaw a ndɛ nyimpa pii wɔ no ho asɛm; ɔyɛ dzen ma nyimpa pii dɛ wɔbɛgye ato mu dɛ hɔnho hia wɔ asafo no mu. Paul kã dɛ: “Sɛ anan se dɛ, mennyɛ nsa ntsi mennyɛ nyimpadua ho bi a, nna nnyɛ iyi ntsi na ɔma ɔnnyɛ nyimpadua ho bi. Na sɛ aso se dɛ, mennyɛ enyiwa ntsi mennyɛ nyimpadua ho bi a, nna nnyɛ iyi ntsi na ɔma ɔnnyɛ nyimpadua ho bi.” (1 Cor. 12:15, 16) Ebɛn esuadze na Paul pɛ dɛ yenya?

14 Sɛ edze woho toto afofor ho wɔ asafo no mu a, annhwɛ a ibenya adwen dɛ woho nnhia wɔ asafo no mu. Enuanom binom wɔ asafo no mu a, wɔyɛ akyerɛkyerɛfo pa, wotum toto ndzɛmba yie anaadɛ wɔyɛ nguanhwɛfo a hɔnho akokwaa. Bi a, etse nka dɛ dza itum yɛ no nntse dɛ hɔndze no. Iyi kyerɛ dɛ ebrɛ woho adze. (Phil. 2:3) Naaso yɛ ahwɛyie. Sɛ ekɔ do dze woho toto hɔn a wɔwɔ adomakyɛdze a ɔkyɛn do no ho a, w’abaw mu botum ebu. Dɛ mbrɛ Paul kãa ho asɛm no, annhwɛ a, ebɛtse nka dɛ woho nnhia koraa wɔ asafo no mu. Ebɛnadze na obotum aboa wo ma eedzi ɔhaw a ɔtse dɛm ho dwuma?

15. Dɛ mbrɛ 1 Corinthfo 12:4-11 kyerɛ no, ebɛnadze na ɔwɔ dɛ yehu fa akyɛdze biara a yɛwɔ no ho?

15 Ma yensusu dɛm nokwasɛm yi ho: Tsetse Christianfo no, Jehovah maa hɔn mu binom nyaa sunsum krɔnkrɔn akyɛdze a wɔdze yɛ anwanwadze no, naaso hɔn nyinara ennya akyɛdze kor. (Kenkan 1 Corinthfo 12:4-11.) Ɔwɔ mu dɛ Jehovah maa wonyaa sunsum krɔnkrɔn akyɛdze ahorow dze, naaso nna Christiannyi biara noho hia. Ndɛ, yennyi sunsum krɔnkrɔn akyɛdze a wɔdze yɛ anwanwadze no bi. Asɛm no nye dɛ, hɛn nyina runntum nnya adomakyɛdze kor, naaso hɛn nyina hɛnho hia Jehovah.

16. Ebɛn afotusɛm na Paul dze mae a ɔsɛ dɛ yɛdze yɛ edwuma?

16 Dɛ nkyɛ yɛdze hɛnho bɔtoto hɛn nuanom afofor ho no, ɔsɛ dɛ yɛdze afotusɛm a sunsum kaa Paul ma ɔdze mae yi yɛ edwuma: “Na hom mma obiara nsɔ nankasa n’edwuma nhwɛ, nna obenya no nko ho biribi ahyehyɛ noho, na nnyɛ obi ho a.”​—Gal. 6:4.

17. Sɛ yɛdze Paul n’afotu yɛ edwuma a, ebɛn mfaso na yebenya?

17 Sɛ yɛdze afotusɛm a sunsum kaa Paul ma ɔdze mae no yɛ edwuma, na yesusu hɛn ankasa hɛn ndzeyɛɛ ho a, bi a yebohu dɛ yɛwɔ adomakyɛdze ahorow a afofor nnyi bi. Dɛ nhwɛdo no, bi a asafo mu panyin bi rekyerɛkyerɛ wɔ bamba do a, ɔmmbɔ mbɔdzen papa, naaso bi a nna ɔbɔ mbɔdzen papaapa wɔ esuafoyɛ edwuma no mu. Anaa bi a na orunntum nntoto ndzɛmba yie dɛ mbrɛ asafo mu mpanyimfo afofor a wɔwɔ n’asafo mu yɛ no, naaso bi a na wonyim no dɛ ɔyɛ asafo mu panyin a ɔwɔ ɔdɔ na adawurbɔfo tum fi hɔn pɛ mu kɔ ne nkyɛn kɛgye Kyerɛwnsɛm mu afotu a no mu da hɔ. Anaadɛ wonyim no dɛ ɔyɛ obi a ɔda ahɔhoyɛ edzi. (Heb. 13:2, 16) Ntsi sɛ yehu adomakyɛdze a yɛwɔ nye dza yebotum ayɛ ankasa a, ɔbɛma yehu dza yebotum ayɛ dze aboa asafo no na iyi bɛma hɛn enyi agye. Afei so, iyi remma hɛn enyi mmber hɛn nuanom a wɔwɔ adomakyɛdze a ɔyɛ soronko fi hɛndze ho no.

18. Yebesi dɛn ayɛ akyerɛkyerɛfo a yetu mpon?

18 Ɔmmfa ho dwuma a yedzi wɔ asafo no mu no, ɔsɛ dɛ hɛn nyinara nya ɔpɛ dɛ yebotu mpon wɔ Nyankopɔn no som mu nye dza yetum yɛ mu. Mbrɛ ɔbɛyɛ a yebotu mpon no, Jehovah nam n’ahyehyɛdze no do dze ntsetsee a otu mpon ma hɛn. Dɛ nhwɛdo no, wɔ dapɛn finimfin nhyiamu ase no, yenya akwankyerɛ a ɔboa hɛn ma yehu mbrɛ yebesi etu mpon wɔ asɛnka edwuma no mu. Ana edze ntsetsee a inya no reyɛ edwuma?

19. Ebɛnadze na ibotum ayɛ ama aafata dɛ ekɔ Ahendzi Asɛmpakafo Skuul no bi?

19 Ahendzi Asɛmpakafo Skuul no so yɛ nhyehyɛɛ fofor a ɔnam do dze ntsetsee a otu mpon ma. Enuanom mbarimba na mbaa a woedzi mfe 23 kesi 65 a wɔyɛ ber nyina som edwuma no na wonya ho kwan kɔ dɛm skuul yi bi. Bi a etse nka dɛ ɔwodze irunntum nnkɔ dɛm skuul yi bi da. Naaso, dɛ nkyɛ edze nsɛm beyiyi woho ano no, ebɛnadze ntsi na ennkyerɛw siantsir a epɛ dɛ ekɔ skuul no bi no nnto hɔ. Afei, yɛ nhyehyɛɛ a obotum aboa wo ma aafata dɛ ekɔ skuul no bi. Sɛ eyer woho a, ɔnam Jehovah no mboa do no, ibotum ayɛ dza isusu dɛ innkotum ayɛ no.

FA W’ADOMAKYƐDZE HYƐ ASAFO NO DZEN

20. Ebɛnadze na yebotum esũa efi Romefo 12:6-8 no mu?

20 Esuadze a otsĩa ebiasa a yebotum enya efi Paul ne mfatoho no mu no, yebohu wɔ Romefo 12:6-8. (Kenkan.) Ha so, Paul sanee twee adwen sii do dɛ hɔn a wɔwɔ asafo no mu no wɔ adomakyɛdze soronko. Naaso ɔkãa dɛ adomakyɛdze biara a yɛwɔ no, ɔsɛ dɛ yɛdze dzi dwuma dze hyɛ asafo no dzen.

21-22. Ebɛnadze na yebotum esũa efi Robert na Felice hɔn asɛm no mu?

21 Ma yensusu onua bi a wɔfrɛ no Robert * n’asɛm no ho nhwɛ. Ɔkɔsomee wɔ ɔman fofor do naaso mber bi ekyir no, wɔkãa kyerɛɛ no dɛ ɔnkɔ no kurow mu nkɔsom wɔ Bethel a ɔwɔ ne man mu no. Ɔwɔ mu dɛ enuanom no hyɛɛ no nkuran dɛ ɔnnyɛ mfom bi a oedzi ntsi na wɔasesa no dwumadzi. Naaso Robert kãa dɛ: “Mo werɛ hoow abosoom pii osiandɛ nna mususu dɛ mammbɔ moho mbɔdzen wɔ mo dwumadzi no mu. Ntsi ɔtɔ da a, nna metse nka dɛ mingyaa edwuma a meyɛ wɔ Bethel no.” Ebɛnadze na ɔboaa no ma onyaa enyigye bio? Asafo mu panyin kor kãa kyerɛɛ no dɛ dwumadzi biara a nna ɔhyɛ hɛn nsa no, Jehovah dze ntsetsee maa hɛn wɔ mu mbrɛ ɔbɛyɛ a yebotum edzi seseiara dze no ho dwuma yie. Afei Robert bohun dɛ ɔsɛ dɛ oyi n’adwen fi dza woetwa mu no do na ɔdze n’enyi si dza obotum ayɛ no ndɛ no do.

22 Onua Felice Episcopo so hyiaa tsebea a ɔtse dɛmara. Ɔnye ne yer wiee Gilead Skuul wɔ afe 1956 na wɔkɛyɛɛ ɔmansin edwuma wɔ Bolivia. Afe 1964 no, wɔwoe. Felice kãa dɛ: “Nna ɔyɛ dzen ma hɛn papaapa dɛ yebegyaa edwuma a ɔda hɛn akoma do no. Nokwasɛm nye dɛ, bɛyɛ afe nna metse nka dɛ me nsa esi famu. Naaso ɔnam Jehovah no mboa do no, mesesaa mo nsusui na medze m’adwen sii asodzi fofor a menya dɛ ɔwofo no do.” Ana etse nka tse dɛ mbrɛ Robert anaa Felice tsee nka no? Bi a nna ɔsom ho kwan a nkan no ewɔ no, nnyɛ ɔno na ewɔ no seseiara no. Aso iyi ma w’abaw mu bu? Sɛ dɛm na etse nka a, ɔnodze ɔsɛ dɛ esesa wo nsusui na edze w’adwen si dza ibotum ayɛ ndɛ no do dze asom Jehovah nye wo nuanom. Iyi bɛma w’enyi agye ankasa. Yɛ pii wɔ Jehovah no som mu, fa w’adomakyɛdze no dzi dwuma boa afofor na ber a erehyɛ asafo no dzen no, w’enyi bɛgye.

23. Ebɛnadze na ɔsɛ dɛ yɛgye ber na yɛyɛ, na ebɛnadze na yebosusu ho wɔ adzesua a odzi hɔ no mu?

23 Hɛn mu biara noho hia Jehovah. Ɔpɛ dɛ yɛbɛka n’ebusua no ho. Sɛ yɛgye mber dwendwen dza yebotum ayɛ dze ahyɛ hɛn nuanom mbarimba na mbaa dzen no ho na yɛbɔ mbɔdzen dɛ yɛbɛyɛ dɛm a, ɔbɛyɛ dzen dɛ yɛbɛtse nka dɛ hɛnho nnhia wɔ asafo no mu! Na adwen a yɛwɔ wɔ afofor ho wɔ asafo no mu so ɛ? Ebɛnadze na yebotum ayɛ dze akyerɛ dɛ yɛwɔ ɔdɔ na obu ma hɔn? Yebosusu dɛm nsɛm a no ho hia yi ho wɔ adzesua a odzi hɔ no mu.

NDWOM 24 Bra Jehovah Ne Bepɔw Do

^ nky. 5 Hɛn nyina pɛ dɛ yɛtse nka dɛ hɛnho hia Jehovah. Naaso ɔtɔ da a, bi a yɛbɛtse nka dɛ ebɛn dwuma koraa na Jehovah botum nye hɛn edzi. Adzesua asɛm yi bɔboa hɛn ma yeehu dɛ hɛn mu biara ho hia wɔ asafo no mu.

^ nky. 3 NSƐM BI A WƆAKYERƐKYERƐ MU: Sɛ wɔkã dwuma a yedzi wɔ Jehovah n’asafo no mu a, ɔkyerɛ ɔkwan a hɛn mu biara botum afa do aboa ahyɛ asafo no dzen. Dwuma a yebotum edzi dze ahyɛ asafo no dzen no, ɔnnye hɛn honamenyi hwɛbea, sika a yɛwɔ, ebusua a yefi mu, hɛn amambra, anaa skuul a yɛakɔ no nnyi hwee yɛ.

^ nky. 21 Wɔasesa edzin ahorow no bi.

 

^ nky. 63 MFONYIN NO HO NKYERƐKYERƐMU: Mfonyin ebiasa no ma yehu dza ɔkɔ do ansaana asafo nhyiamu aahyɛ ase, ber a asafo nhyiamu rokɔ do, nye ber a yɛapon. Mfonyin 1: Asafo mu panyin bi fi ɔdɔ mu kyia ɔhɔho a ɔaba asafo nhyiamu, onua aberantsɛ bi kitsa akasamu a ɔrekɛhyehyɛ, akyerɛbaa bi nye akyerɛbaa fofor a ne mfe akɔ enyim no robɔ nkɔmbɔ. Mfonyin 2: Mbofra na mpanyimfo ama hɔn nsa do pɛ dɛ wɔma mbuae wɔ Ɔweɔn-Aban Adzesua ase. Mfonyin 3: Awarfo bi roboa ma woeesiesie Ahendzi Asa do. Nã bi roboa ne ba ma ɔdze ntoboa aato ntoboa adaka no mu. Onua aberantsɛ bi rohwɛ asafo nwoma do, onua bi so rehyɛ hɛn akyerɛbaa bi a ne mfe akɔ enyim nkuran.