Kɔ no mu nsɛm no do

Kɔ no mu nsɛm a wɔahyehyɛ no do

ASETSENA MU NSƐM

Yebohun Dɛ, Ɔnnsɛ Dɛ Yɛpopo Hɛn Tsir Kyerɛ Jehovah Da

Yebohun Dɛ, Ɔnnsɛ Dɛ Yɛpopo Hɛn Tsir Kyerɛ Jehovah Da

EHUM gyampaturdu bi tui. Ɔno ekyir no, nna atɛkyɛ nye mboba akɛse nam esutsen bi mu resen wii. Nna ɔsɛ dɛ yetwa dɛm esutsen yi, naaso nna esutsen no epia bregye a ɔda nsu no do no kɔ. Dɛm aber no, nna menye mo kun Harvey, nye onua kor bi na yɛnam; ɔno na sɛ wɔkã Amis kasa a, ɔkyerɛ ase ma hɛn. Nna hɛn nyinara hɛn akoma etu, na yennhu dza yɛnyɛ. Afei, yɛhyɛɛ ase dɛ yerutwa nsu no. Nna enuanom a wɔrotweɔn hɛn no so gyina esuegya hɔ rohwɛ hɛn na hɔn yamu hyehye hɔn. Odzi kan no, yɛdze hɛn kaar no kesii lɔre bi n’ekyir; nna lɔre no sõ sen hɛn kaar no kakra. Afei, lɔre no dze hɛn faa esutsen no mu bɔkɔɔ, naaso nna ahoma biara nndze hɛn kaar no nye lɔre no mu a ɔremma ɔnntɔ famu. Aber a yerutwa nsu no, ɔkwan no yɛɛ tsentsenntsen bi wɔ hɛn enyiwa do; naaso aber a yɛrokɔ nyina na yɛrobɔ Jehovah mpaa, ntsi yɛdze no nkakrankakra twaa nsu no wiei. Asɛm yi sii wɔ afe 1971 mu. Dɛm aber no, nna yɛwɔ Taiwan, na kurow a yɛwɔ mu no da mpoano. Nna kurow yi nye ɔman a yefi mu no ntamu twe papaapa. Ma menkã hɛn asetsena mu nsɛm nkyerɛ wo.

MBRƐ ƆYƐE A YENYAA ƆDƆ MAA JEHOVAH

Nna Harvey wɔ nuanom mbarimba baasa, na ɔno na ɔyɛ panyin. Ɔnye n’ebusuafo baa nokwar no mu wɔ Midland Junction, wɔ Australia Anee Mantɔw mu; ɔyɛ ber a nna ohia adokow ɔman no wɔ 1930 mfe no mu no. Harvey benyaa ɔdɔ maa Jehovah, na aber a odzii mfe 14 no, ɔbɔɔ esu. Ɔno ekyir no, wɔannkyɛr na obohun dɛ sɛ Jehovah ma no dwumadzi a, ɔnnsɛ dɛ ɔpopo ne tsir. Ɔda ho ara yɛ abofra no, da kor bi wɔkãa dɛ ɔnkenkan Ɔweɔn-Aban wɔ asafo nhyiamu ase, naaso ɔanngye annto mu osiandɛ nna osusu dɛ orunntum nnyɛ. Ntsi onua a nna ɔnye no rekasa no nye no susuu asɛm no ho, na ɔkãa kyerɛɛ no dɛ, “Sɛ obi a ɔwɔ Jehovah n’ahyehyɛdze no mu kã kyerɛ wo dɛ yɛ dwumadzi bi a, nna ɔkyerɛ dɛ osusu dɛ ibotum ayɛ!”​—2 Cor. 3:5.

Menye me maame nye mo nuabaa panyin baa nokwar no mu wɔ England. Me papa dze, ahyɛse no nna ɔsoɛr tsia hɛn, naaso ekyir yi, ɔno so baa nokwar no mu. Ɔwɔ mu dɛ nna me papa nngye nnto mu dze, naaso mobɔɔ esu aber a nna medzi mfe akron pɛ. Medze sii m’enyiwa do dɛ mebɛyɛ ɔkwampaaefo na daakye maabɛyɛ asɛmpatserɛwnyi. Naaso, me papa kãa dɛ, ɔremma mennyɛ ɔkwampaaefo gyedɛ medzi mfe 21. Emi so, nna mennyɛɛ m’adwen dɛ mobɔtweɔn ber tsentsen dɛm. Dɛm aber no, nna mo nuabaa no etu akɛtsena Australia. Ntsi midzii mfe 16 no, me papa peen do ma mekɛtsenaa mo nuabaa no ne nkyɛn. Afei, midzii mfe 18 no, mehyɛɛ akwampaae edwuma no ase.

Da a yɛwaree wɔ afe 1951 mu

Mokɔr Australia no na mikehyiaa Harvey. Nna hɛn beenu no nyina pɛ dɛ yɛsom Jehovah dɛ asɛmpatserɛwfo. Yɛwaree wɔ afe 1951 mu. Aber a yɛbɔɔ mu yɛɛ akwampaae edwuma no mfe ebien ekyir no, wɔtoo nsa frɛɛ hɛn dɛ yɛnkɛyɛ ɔmansin edwuma. Wɔdze Australia Anee Mantɔw no ne fã kɛse bi maa hɛn dɛ hɛn mansin, ntsi nna ɔyɛ a, yɛtaa tutu akwan fa mbea a hɔ yɛ kwawee kɔ mbea ahorow a ɔwɔ ekyirkyir a wɔatsew no ho.

HƐN ADAASO NO BAA MU

Nhyiamu ma hɔn a woewie Gilead; afe 1955 wɔ Yankee Stadium

Wɔ afe 1954 mu no, wɔtoo nsa frɛɛ hɛn dɛ yɛnkɔ Gilead adzesuakuw a otsĩa 25 no bi. Yɛtsee nka dɛ, ɔrennkyɛr hɛn botae a ɔnye dɛ yɛpɛ dɛ yɛyɛ asɛmpatserɛwfo no bɛba mu! Yɛfaa po do hɛn kɔr New York, na afei, yɛkɛhyɛɛ ase sũaa Bible no kɔr ekyir a adagyer nnyi mu. Dza nna ɔka adze a yerusũa no ho nye dɛ yebosũa Spanish kasa. Nna iyi nnda famu mma Harvey osiandɛ nna onntum mmbɔ hɔn “r” no yie.

Aber a nna skuul no rokɔ do no, akyerɛkyerɛfo no maa nkaabɔ bi dɛ hɔn a wɔbɛpɛ dɛ wonya dwumadzi wɔ Japan no botum akyerɛw hɔn edzin ma wɔaakyerɛ hɔn Japanese kasa. Yesii gyinae dɛ, yɛbɛma Jehovah n’ahyehyɛdze no mbom apaw hɛn dwumadzi no ama hɛn. Wɔannkyɛr koraa na Albert Schroeder a nna ɔyɛ Gilead kyerɛkyerɛnyi no hun dɛ yɛannkyerɛw hɛn edzin. Ntsi ɔkãa kyerɛɛ hɛn dɛ: “Hom nyɛ hom adwen yie.” Aber a yɛkɔr do twentweɔɔn hɛn ananadze no, Onua Schroeder kãa dɛ: “Menye akyerɛkyerɛfo nkaa no akyerɛw hom edzin. Bi a hom botum akã Japanese kasa.” Dɛm kasa yi dze, Harvey ammberɛ no sũa ho koraa.

Yedur Japan wɔ afe 1955 mu. Dɛm aber no, nna adawurbɔfo 500 pɛ na wɔwɔ ɔman mũ no nyina mu. Nna Harvey edzi mfe 26, nna emi so medzi mfe 24. Wɔdze hɛn too kurow bi a ɔda mpoano. Wɔfrɛ hɔ Kobe, na yɛsomee wɔ hɔ mfe anan. Ɔno ekyir no, hɛn enyi gyee dɛ wɔsanee too nsa frɛɛ hɛn dɛ yɛnkɛyɛ ahwɛfo akwantufo edwuma no wɔ Nagoya kurow no mu. Beebi a yɛkɛyɛɛ hɛn dwumadzi no, nna yɛpɛ biribiara a ɔwɔ hɔ​—enuanom no, edziban no, nye ndzɛmba a ɔwɔ kurow mu hɔ. Naaso, wɔannkyɛr na yɛsanee nyaa dwumadzi fofor bi; iyi mu so nna ɔsɛ dɛ yɛhwɛ yie na yaammpopo hɛn tsir annkyerɛ Jehovah.

DWUMADZI FOFOR DZE, ƆNYE NSƐNDZENDZEN AFOFOR NAM

Emi na Harvey, nye asɛmpatserɛwfo bi wɔ Kobe, Japan, wɔ afe 1957 mu

Aber a yɛyɛɛ ahwɛfo akwantufo edwuma no mfe ebiasa ekyir no, Japan nkorbata no bisaa hɛn dɛ, yɛbɛpɛ dɛ yɛkɔ Taiwan kɛkã asɛmpa no kyerɛ Amisfo no anaa. Dɛm aber no, nna enuanom binom adan awaafo wɔ apaamu hɔ, ntsi nna Taiwanfo no hia onua bi a otum kã Japanese kasa yie ma ɔaakɔboa edzi ɔhaw no ho dwuma. * Nna dwuma a yedzi wɔ Japan no da hɛn akoma do, ntsi ɔyɛɛ dzen maa hɛn dɛ yebesi gyinae no. Naaso, nna Harvey ebohu dɛ, sɛ Jehovah ma no dwumadzi bi a, ɔnnsɛ dɛ ɔpopo ne tsir da, ntsi yɛgyee too mu dɛ yɛbɔkɔ.

Yedur hɔ November 1962. Nna adawurbɔfo 2,271 na wɔwɔ Taiwan, na hɔn mu dodow no ara yɛ Amisfo. Naaso nna ɔsɛ dɛ yedzi kan sũa Chinese kasa. Merekasa yi, nna hɛn buukuu a yɛdze bosũa no yɛ kor pɛ, na hɛn kyerɛkyerɛfo no so nntse Borɔfo. Ne nyina ekyir no, yesũae.

Yedur Taiwan no, wɔannkyɛr na wɔpaaw Harvey dɛ ɔnsom dɛ nkorbata no do somfo. Nna hɔn nkorbata no suar, ntsi nna Harvey botum ayɛ ne ɔfese edwuma, na afei so bosoom biara no, ɔdze bɛyɛ adapɛn ebiasa akɔboa Amis enuanom no. Nna ɔyɛ so a, ɔsom dɛ ɔmantɔw do hwɛfo, na ɔma ɔkasa ahorow wɔ ɔmansin ehyiadzi ahorow ase. Nkyɛ Harvey botum ama ne kasa ahorow no wɔ Japanese kasa mu ma Amis enuanom no atse ase. Naaso, nna aban no ahyɛ dɛ nyamesomfo nyɛ hɔn nhyiamu wɔ Chinese kasa nkotsee mu. Ntsi nna ɔsɛ dɛ Harvey mia noho na ɔma ɔkasa no wɔ Chinese kasa mu ma onua bi san kyerɛ ase kɔ Amis kasa mu.

Nna Taiwan man no hyɛ nsordaafo nsa, ntsi nna ohia dɛ enuanom no nya tum krataa ansaana woetum ayɛ ehyiadzi. Naaso nna ɔnnda famu so dɛ obi benya tum krataa; nna aporisifo no twentweɔn hɔn ananadze dɛ wɔbɛma hɛn tum krataa no. Sɛ ɔba no dɛ aporisifo no amma hɛn tum krataa no na dapɛn a yɛdze reyɛ ɔmansin ehyiadzi no du a, Harvey tum tsena poris stehyɛn hɔ kesi dɛ wɔbɛma hɛn krataa no. Aporisifo no so, sɛ wohu dɛ obi a ofi ɔman fofor do tse hɔn stehyɛn hɔ dɛm a, ɔyɛ hɔn ahomtsew, ntsi nna wɔdze ama hɛn.

DA A ODZI KAN A MOFOOW KOKO

Ha yɛ Taiwan; yerutwa esutsen kakraba bi akɛkã asɛmpa no

Adapɛn a yɛdze som enuanom no, ɔyɛ a yetum nantsew dɔnhwer kor na no mboree, na no mu koko fow na esutsen mu nantsew dze, wɔnnkã. Mekaa da a odzi kan a mofoow koko no. Dɛm da no, yedzii hɛn anapa edziban no ɔhyew do ɔhyew do, nna yɛkɔfoow bɔɔs ahanamakye 5:30 dze kɔr ekuraase bi a ɔwɔ ekyirkyir. Afei yɛnantsewee faa esutsen mu, na yɛfoow koko tsentsen bi. Nna koko no si hɔ kyenn, ma mpo onua no a odzi m’enyim rofow no annhwɛ a ne nan botum aka me tsir.

Anapa no, Harvey nye enuanom bi bɔɔ mu yɛɛ asɛnka edwuma no, nna mankotsee so mekãa asɛmpa no wɔ ekuraase bi; nna nyimpa a wɔwɔ hɔ no kã Japanese kasa. Wɔbɔɔ bɛyɛ ewiaber dɔnkor no, nna mayɛ hahaahar osiandɛ nna edziban tɔɔ me yamu akyɛr. Ekyir yi mihyiaa Harvey no, nna wɔaka nanko na ɔnam. Nna Harvey atɔn magazine dze agye nkyirefuwamon ebiasa bi. Ntsi otuee tokur wɔ kor mu, nna ɔnomee kyerɛɛ me dɛ mara so menyɛ bi. Ɔwɔ mu dɛ nna ɔyɛ me nyan dze, naaso mosɔe hwɛe. Afei nna wɔaka nkyirefuwa no kor. Woana bɔnom? Harvey kãa dɛ, sɛ mutwa hwe a, orunntum nnsoa me mmfa me nnsian koko no, ntsi ɔdze maa me ma monomee.

EGUAR BI A NNA MUNNGUAAR BI DA

Yɛkɔr ɔmansin ehyiadzi bi ma mihyiaa nsɛndzendzen soronko bi. Beebi a yɛkɔsoɛe no, nna ɔbɛn Ahendzi Asa no. Amisfo so dze, wɔmmfa eguar nndzi agor, ntsi ɔmansin do hwɛfo ne yer no siesiee biribiara maa hɛn dɛ yenkoguar. Nna Harvey n’asowa ayɛ hyew, ntsi ɔkãa dɛ mindzi kan nkoguar. Mokɔree no, nna bokitsi ebiasa na osisi hɔ: kor yɛ nsu nwin, kor yɛ nsuhyew, nna kor so dze hwee nnyi mu. Dza ɔyɛ nwanwa nye dɛ, ɔmansin do hwɛfo ne yer no dze ndzɛmba no sisii paado, na sɛ eto w’enyi a Ahendzi Asa no na osi hɔ yi a enuanom reyɛ ehyiadzi no ho ntotoe yi. Ntsi meserɛɛ no dɛ ɔmma me biribi ma memfa nkata bea a muboguar no. Nna ɔkɛfaa rɔba bi brɛɛ me; rɔba yi so ehwɛ mu a ihu mu! Afei dze, meyɛɛ dɛ murukosuma wɔ dan n’ekyir hɔ beebi na meguar, naaso mokɔr hɔ so a, mbowa bi a wɔtse dɛ dɔkɔdɔkɔ na hɔn tsir tuatua hɔ yi a wɔayɛ krado dɛ wɔbɔsosɔw obiara a ɔbɛba hɔ yi. Ntsi mekãa kyerɛɛ moho dɛ: ‘Enuanom no ara, hɔn asowa ayɛ hyew ntsi hɔn adwen remmba do mpo dɛ muruguar. Na sɛ mennguar so a, ɔbɛhaw ɔmansin do hwɛfo na ne yer no. Ɔwodze ma menyɛ no dɛmara!’ Ntsi muguaree.

Yɛhyɛ Amisfo hɔn kurow mu atar

AMISFO NO NYAA NWOMA WƆ HƆN KASAA MU

Harvey bohun dɛ, nna ɔyɛ dzen ma Amis enuanom no dɛ wɔbɔkɔ hɔn enyim wɔ Nyankopɔn no som mu osiandɛ nna hɔn mu piinara nnyim akenkan, na wonnyi asafo nwoma so wɔ hɔn kasaa mu. Osiandɛ nna afei na wɔahyɛ ase rekyerɛw Amis kasa no, na wɔdze Rome akyerɛwmba rekyerɛw ntsi, nna ɔbɛyɛ mberɛw dɛ yɛbɛkyerɛ enuanom no mbrɛ wobesi akenkan hɔn kasaa no. Ɔwɔ mu dɛ nna iyi nnyɛ edwuma a ɔda famu dze, naaso nkakrankakra no, wotumii kenkaan Nyankopɔn n’Asɛm no wɔ hɔnankasa hɔn kasaa mu. Bɛyɛ afe 1966 mu no, yɛhyɛɛ ase nyaa nwoma wɔ Amis kasa mu, na wɔ afe 1968 mu no, yenyaa Ɔweɔn-Aban no so.

Naaso, nna aban no mma kwan dɛ yɛbɛkyekyɛ nwoma ahorow a wɔannkyerɛw no wɔ Chinese kasa mu no. Iyi ntsi, nna wotum sesa ɔkwan a wɔfa do tsintsim Amis Ɔweɔn-Aban no mbrɛ ɔbɛyɛ a ɔnnkɛfa ɔhaw biara aba. Dɛ nhwɛdo no, wɔ abosoom 17 bi ntamu no, sɛ ibue Ɔweɔn-Aban bi mu a, ibohu dɛ wɔakyerɛw no wɔ Mandarin Chinese nye Amis kasa mu. Dɛm no, sɛ obi bisa ho asɛm bi a, ɔbɛda edzi dɛ yɛnye nkorɔfo sũa adze wɔ Chinese kasa mu dɛ mbrɛ mbra no kyerɛ. Ofitsi dɛm aber no, Jehovah n’ahyehyɛdze no etsintsim nwoma ahorow pii wɔ Amis kasa mu mbrɛ ɔbɛyɛ a wɔbɔboa dɛm akomapafo yi ma woeesũa Bible mu nokwasɛm ahorow.​—Andw. 10:34, 35.

AHOTSEW BER

Wɔ 1960 mfe no mu dze kɔ 1970 mfe no mu no, nna Amis enuanom piinara mmfa Nyankopɔn ne gyinapɛn mmbɔ hɔn bra. Osiandɛ nna wɔnntse Bible mu ngyinadonsɛm ase ntsi, nna binom bu bra bɔn, binom bow nsã, na afofor so nom sigyarɛtse anaa wɔwe betel aba. Harvey seraseraa asafo ahorow pii, mbrɛ ɔbɛyɛ a ɔbɔboa hɔn ma woeehu Jehovah n’adwen wɔ dɛm ndzeyɛɛ no ho. Ɔyɛ dɛm akwantu yi no mu kor na yekehyiaa tsebea a mekãa ho asɛm wɔ m’asɛm no n’ahyɛse no.

Enuanom a wɔbrɛ hɔnho adze no fii hɔn pɛ mu yɛɛ nsakyer. Naaso awerɛhosɛm nye dɛ, piinara so annsesa ma ntsi wɔ mfe 20 ntamu no, adawurbɔfo a nna wɔwɔ Taiwan a hɔn dodow bor 2,450 no do tsewee baa bɛyɛ 900. Nna iyi bu abaw mu paara. Naaso nna yenyim dɛ, ahyehyɛdze a no ho egu fĩ dze, Jehovah rinnhyira do da. (2 Cor. 7:1) Nkakrankakra no, dɛm ndzeyɛɛ bɔn no nyina fii asafo no mu, na Jehovah aboa ma sesei adawurbɔfo bɔbor 11,000 na wɔwɔ Taiwan.

Afe 1980 n’ekyir no, yehun dɛ enuanom a wɔwɔ Amis asafo ahorow mu no rinya nkɔenyim wɔ sunsum afamu, ntsi afei dze nna Harvey botum enya ber pii ama Chinesefo no. N’enyi gyee dɛ otumii boaa enuanom mbaa pii hɔn kunnom ma wɔbɔsoom Jehovah. Ber a odzi kan a dɛm mbarimba yi mu kor bɔɔ Jehovah mpaa no, mekaa dɛ mo kun n’enyi gyee paara. Aber a mara so mutumii boaa akomapafo pii ma wɔbɔsoom Jehovah no, m’enyi gyee. Odur ber bi mpo no, nna menye obi a menye no sũaa adze ne mba beenu, banyin kor na basia kor, som wɔ Taiwan nkorbata hɔ; iyi maa m’enyi gyee kɛse.

MOHWEER ADZE KƐSE BI

Seseiara a merekasa yi dze, mahwer mo hokafo no. Yɛwaar bɛyɛ mfe 59 ekyir no, mo dɔfo Harvey wuu January 1, 2010; ɔyɛ kokoram na okum no. Ɔdze bɛyɛ mfrenhyia 60 na ɔdze yɛɛ ber nyina som edwuma no! Ɔyɛ a mefe no paara. Naaso aber a menye no bɔɔ mu yɛɛ edwuma wɔ dɛm aman ebien no mu no, m’enyi gyee papaapa! Yesũaa mbrɛ osi ma wɔkã Asia kasa ebien bi a ɔyɛ dzen; na Harvey mpo dze, osũaa mbrɛ wosi kyerɛw so kaa ho.

Bɛyɛ mfe anan ekyir no, Akwankyerɛ Kuw no sii gyinae dɛ, osiandɛ me mfe akɔ enyim ntsi, ɔbɛyɛ papa dɛ mebɛsan akɔ Australia. Asɛm a odzii kan baa me tsirmu nye dɛ, ‘Memmpɛ dɛ mifi Taiwan.’ Naaso Harvey ama mehu dɛ, ɔnnsɛ dɛ mopopo me tsir kyerɛ Jehovah n’ahyehyɛdze no da, ntsi mohwɛe hun dɛ merennyɛ dɛm. Ekyir yi, mara mubohun mfaso a nna ɔwɔ dɛm gyinaesi no do.

Wɔ Bethel ha no, menye ahɔho kɔ aprɔw, na ɔyɛ me dɛw paara dɛ medze me Japanese nye Chinese kasa no dzi dwuma

Ndɛ, meyɛ edwuma wɔ Australasia Bethel wɔ dapɛn no mu, na dapɛn n’ewiei so, menye enuanom a wɔwɔ m’asafo mu no kɔ asɛnka. Wɔ Bethel ha no, menye ahɔho kɔ aprɔw, na ɔyɛ me dɛw paara dɛ medze me Japanese nye Chinese kasa no dzi dwuma. Naaso, medze ahoper rotweɔn owusoɛr a Nyankopɔn ahyɛ ho bɔ no. Minyim dɛ Jehovah bɛkaa Harvey osiandɛ ɔbɔɔ mbɔdzen dɛ ɔrommpopo ne tsir nnkyerɛ Jehovah da.​—John 5:28, 29.

^ nky. 14 Ɔwɔ mu dɛ ndɛ, Chinese nye kasa tsitsir a wɔkã wɔ Taiwan dze, naaso mfe pii a woetwa mu no nna Japanese na ɔyɛ ɔman no ne kasaa tsitsir. Ntsi mbusuakuw a nna wɔwɔ Taiwan no, nna hɔn mu dodow no ara kã Japanese kasa.