Kɔ no mu nsɛm no do

Kɔ no mu nsɛm a wɔahyehyɛ no do

Matthew Tsir 5-7

Matthew Tsir 5-7

5 Aber a ohun nyimpadɔm no, ɔfowee kɔr bepɔw no do kɛtsenaa hɔ, na n’esuafo no baa ne nkyɛn. 2 Afei obuee n’ano na ɔhyɛɛ ase kyerɛkyerɛɛ hɔn dɛ:

3 “Enyigye nye hɔn a wonyim dɛ wohia Nyankopɔn n’akwankyerɛ, a osiandɛ hɔn na ɔsor Ahendzi b no yɛ hɔndze.

4 “Enyigye nye hɔn a wodzi awerɛhow, osiandɛ wɔbɛkyekye hɔn werɛ.

5 “Enyigye nye hɔn a wɔdwe, osiandɛ hɔn na asaase no bɛyɛ hɔndze.

6 “Enyigye nye hɔn a tsenenee ho kɔm nye nsukɔm dze hɔn, osiandɛ wɔbɛmee.

7 “Enyigye nye hɔn a wohu nkorɔfo mbɔbɔr, osiandɛ wobohu hɔn so mbɔbɔr.

8 “Enyigye nye hɔn a hɔn akoma mu tsew, osiandɛ wobohu Nyankopɔn.

9 “Enyigye nye hɔn a wɔhwehwɛ asomdwee, c osiandɛ wɔbɛfrɛ hɔn Nyankopɔn ne mba.

10 “Enyigye nye hɔn a tsenenee ntsi wɔtan hɔn enyi, osiandɛ ɔsor Ahendzi no bɛyɛ hɔndze.

11 “Sɛ nkorɔfo hyehyɛ hom ahorba, wɔtan hom enyi, na wodzi ator keka nsɛmbɔn nyina to hom do osian emi ntsi a, hom mma hom enyi ngye. 12 Hom ndzi dɛw na hom mma hom enyi ngye mbor do, osiandɛ hom akatua yɛ kɛse wɔ sor. Na dɛmara na wɔyɛe dze taan nkɔnhyɛfo a wodzii hom enyim kan no enyi.

13 “Hom nye asaase do nkyen, na sɛ nkyen ne dɛw fi mu a, obesi dɛn enya ne dɛw no bio? Wɔdze yɛ hwee ara a ɔnnkɛyɛ yie gyedɛ wɔtow gu ma nkorɔfo tsiatsia do.

14 “Hom nye wiadze kan. Kurow a ɔda bepɔw do nntum nnsuma. 15 Sɛ nkorɔfo sɔ kandzea a, wɔmmfa nnhyɛ kɛntsɛn d ase, mbom wɔdze si kandzeadua do, na ɔhyerɛn ma hɔn a wɔwɔ fie hɔ nyinara. 16 Dɛmara na hom so hom mma hom kan nhyerɛn wɔ nyimpa enyim, mbrɛ ɔbɛyɛ a wobohu hom ndwuma pa na wɔaahyɛ hom Egya a ɔwɔ sor no enyimnyam.

17 “Mma hom nnya adwen dɛ mebaa dɛ merebɛsɛɛ Mbra no anaa Nkɔnhyɛfo no. Mammba dɛ merebɛsɛɛ no, na mbom dɛ merebɛma wɔaba mu. 18 Nokwar mese hom dɛ sɛ ɔsor na asaase twa mu mpo a, Mbra no mu akyerɛwaba ketseaba kor anaa akyerɛwaba no ho nsensanee kor mpo runntwa mu, gyedɛ dza wɔakyerɛw wɔ Mbra no mu no nyina aba mu ansaana. 19 Dɛm ntsi, obiara a obobu mbransɛm no mu ketseaba kor do na ɔbɛkyerɛkyerɛ nkorɔfo dɛ hɔn so wɔnyɛ dɛm no, wɔbɛfrɛ no ekumaba wɔ sor Ahendzi no mu. Naaso obiara a obedzi do na ɔdze bɛkyerɛkyerɛ nkorɔfo no, wɔbɛfrɛ no ɔkɛse wɔ sor Ahendzi no mu. 20 Mereka akyerɛ hom dɛ sɛ hom amma hom tsenenee ammbor akyerɛwfo nye Phariseefo no hɔndze do a, hom runntum nnkɔ sor Ahendzi no mu da.

21 “Hom tsee dɛ wɔkaa kyerɛɛ tsetsefo no dɛ: ‘Mma nndzi ewu, na obiara a obedzi ewu no, obedzi fɔ wɔ asɛndzibea.’ 22 Naaso mereka akyerɛ hom dɛ obiara a ɔkɔ do ma no bo fuw no nua no, obedzi fɔ wɔ asɛndzibea. Na obiara a ɔbɛka asɛm a ɔyɛ asefem dze egu no nua n’enyim ase no, obedzi fɔ wɔ Asɛndzibea Kɛse mu. Na obiara a ɔbɛka dɛ ‘Eyɛ kwasampanyi!’ no, wɔdze no bɔto Gehenna e gya a ɔredzɛw no mu.

23 “Ntsi sɛ edze w’afɔrbɔdze f reba afɔrmbukyia no ho na ekaa wɔ hɔ dɛ wo nua wɔ asɛm bi tsia wo a, 24 gya w’afɔrbɔdze no wɔ afɔrmbukyia no enyim, na kɔ. Dzi kan na enye wo nua no nkesiesie hom ntamu, na ɔno ekyir no san bra bɔbɔ w’afɔr no.

25 “Sɛ obi a enye no enya asɛm nye wo rokɔ asɛndzibea a, enye no nsiesie asɛm no ntsɛmara aber a hom nam kwan do rokɔ no, amma ɔaammfa wo annhyɛ ɔtsɛmbuafo no nsa, na ɔtsɛmbuafo no so aammfa wo annhyɛ ɔsomfo a ɔwɔ asɛndzibea hɔ no nsa, na ɔno so aammfa wo annkɔto efiadze. 26 Nokwar mese wo dɛ, irimmfi hɔ gyedɛ etua wo kaw nyina a kapɛrba g mpo rennka.

27 “Hom tsee dɛ wɔkaa dɛ: ‘Mma nnsɛɛ awar.’ 28 Naaso mereka akyerɛ hom dɛ obiara a ɔbɔkɔ do ahwɛ ɔbaa na oenya noho akɔndɔ no nye no asɛɛ awar dada wɔ n’akoma mu. 29 Na sɛ w’enyiwa nyimfa roto wo fintsidua a, tu na tow kyen. Osiandɛ, oye dɛ ebɔhwer wo nyimpadua ne fa bi kyɛn dɛ wɔbɔtow wo nyimpadua no nyina ato Gehenna. 30 Afei so, sɛ wo nsa nyimfa roto wo fintsidua a, twa na tow kyen. Osiandɛ, oye dɛ ebɔhwer wo nyimpadua ne fa bi kyɛn dɛ wɔbɔtow wo nyimpadua no nyina ato Gehenna.

31 “Bio so, wɔkaa dɛ: ‘Obiara a obegyaa ne yer no, ɔmma no awargyaa krataa.’ 32 Naaso mereka akyerɛ hom dɛ sɛ ɔnnyɛ edwamambɔ h ntsi na sɛ obi gyaa ne yer a, obotum ama ɔbaa no asɛɛ awar, na obiara a ɔbɔwar ɔbaa a woegyaa no no so asɛɛ awar.

33 “Afei so hom tsee dɛ wɔkaa kyerɛɛ tsetsefo no dɛ: ‘Mma nnka ntam a irinndzi do, na mbom sɛ ehyɛ Jehovah bɔ a dzi do.’ 34 Naaso emidze, mereka akyerɛ hom dɛ: ‘Mma hom nnka ntam koraa. Mma hom mmfa sor nnka ntam, osiandɛ ɔyɛ Nyankopɔn n’ahengua. 35 Na mma hom mmfa asaase so nnka ntam, osiandɛ ɔyɛ Nyankopɔn n’ananadzegua. Jerusalem so, mma hom mmfa nnka ntam, osiandɛ ɔyɛ Ɔhen kɛse no no kurow. 36 Mma mmfa wo tsir nnka ntam, osiandɛ irunntum mma wo tsir nhwi kor mpo nnyɛ fitaa anaa tuntum. 37 Asɛm no ara nye dɛ, hom mma hom ‘Nyew’ nyɛ nyew, na hom ‘Oho’ nyɛ oho, osiandɛ biribiara a ɔkyɛn iyi no fi ɔbɔnfo no.

38 “Hom tsee dɛ wɔkaa dɛ: ‘Enyiwa nsi enyiwa ananmu na ese nsi ese ananmu.’ 39 Naaso emidze mereka akyerɛ hom dɛ: Mma hom nnye ɔbɔnfo no nndzi esi, na mbom obiara a ɔbɔbɔ w’asowa nyimfa mu no, dan kor no so ma no. 40 Na sɛ obi pɛ dɛ ɔnye wo kɔ asɛndzibea na ɔkɛgye w’atar a ehyɛ no wɔ ase no a, fa w’atar ngugudo no so ma no. 41 Na sɛ obi a ɔwɔ tum hyɛ wo dɛ enye no nkɔ kwansin kor a, enye no nkɔ ebien. 42 Sɛ obi serɛ wo adze a fa ma no, na mma nndan w’ekyir mma obi a ɔpɛ dɛ ebɔ no bosa i no.

43 “Hom tsee dɛ wɔkaa dɛ: ‘Dɔ wo nyɛnko na tan wo tamfo.’ 44 Naaso emidze mereka akyerɛ hom dɛ: Hom nkɔ do ndɔ hom atamfo na hom mbɔ mpaa mma hɔn a wɔtan hom enyi no, 45 ama hom aada no edzi dɛ hom yɛ hom Egya a ɔwɔ sor no ne mba, osiandɛ ɔma n’ewia pue wɔ abɔnfo na apapafo do, na ɔma nsu tɔ gu atseneneefo na ndzebɔnyɛfo nyinara do. 46 Na sɛ hom dɔ hɔn a wɔdɔ hom a, ebɛn akatua na hom benya? Ɔnnyɛ dɛmara na hɔn a wɔgyegye tow no so yɛ bi a? 47 Na sɛ hom kyia hom nuanom nkotsee a, ebɛnadze na ɔda nsew wɔ iyi ho? Ɔnnyɛ dɛmara na hɔn a wɔwɔ amanaman no mu no so yɛ anaa? 48 Dɛm ntsi hom ndzi mu, j dɛ mbrɛ hom Egya a ɔwɔ sor no so dzi mu no.

6 “Hom nhwɛ yie na hom annyɛ hom tsenenee wɔ nyimpa enyim mbrɛ ɔbɛyɛ a wobohu; sɛ hom yɛ dɛm a hom rinnya akatua biara mmfi hom Egya a ɔwɔ sor no hɔ. 2 Dɛm ntsi sɛ hom reyɛ adɔyɛ a, k mma hom nnhɛn totorobɛnto nndzi hom enyim, dɛ mbrɛ nyaatwemfo l no yɛ wɔ nhyiamudan nye bagua mu mbrɛ ɔbɛyɛ a nyimpa bohu hɔn na wɔahyɛ hɔn enyimnyam no. Nokwar mese hom dɛ, woenya hɔn akatua nyinara ewie. 3 Na ɔwodze, sɛ ereyɛ adɔyɛ a, mma wo nsa bankum nnhu dza wo nsa nyimfa reyɛ no, 4 ama w’adɔyɛ no aayɛ nsumaa mu adze. Ɔno na w’Egya a ohu nsumaa mu no botua wo kaw.

5 “Afei so, sɛ hom robɔ mpaa a, mma hom nnsuasua nyaatwemfo no, osiandɛ wɔpɛ dɛ wogyina nhyiamudan na bagua mu bɔ mpaa mbrɛ ɔbɛyɛ a nyimpa bohu hɔn. Nokwar mese hom dɛ, woenya hɔn akatua nyinara ewie. 6 Naaso ɔwodze, sɛ erobɔ mpaa a, kɔ wo pia mu, na tow w’abow mu, na bɔ w’Egya a ɔwɔ nsumaa mu no mpaa. Ɔno na w’Egya a ohu nsumaa mu no botua wo kaw. 7 Na sɛ hom robɔ mpaa a, mma hom nntsi asɛm kor no ara mu nnka no mpɛn pii dɛ mbrɛ amanaman mufo no yɛ no, osiandɛ wosusu dɛ hɔn nsɛm pii no ntsi Nyankopɔn betsie hɔn. 8 Mma hom nnsuasua hɔn, osiandɛ hom Egya nyim ndzɛmba a hom hia koraa mpo ansaana hom ebisa no.

9 “Dɛm ntsi hom mfa dɛm kwan yi do mbɔ mpaa:

“‘Hɛn Egya a ewɔ sor, wo dzin ho ntsew. a 10 W’Ahendzi b mbra. Ma w’apɛdze nyɛ hɔ wɔ asaase yi do, dɛ mbrɛ ɔtse wɔ sor. 11 Ma hɛn edziban a yehia no ndɛ da yi; 12 na fa hɛn akaw kyɛ hɛn, dɛ mbrɛ hɛn so yɛdze kyɛ hɔn a wɔdzedze hɛn akaw no. 13 Na mma mmfa hɛn nnkɔ nsɔhwɛ mu, mbom gye hɛn fi ɔbɔnfo no nsamu.’

14 “Na sɛ hom dze nkorɔfo hɔn bɔn kyɛ hɔn a, hom Egya a ɔwɔ sor no so dze homdze bɛkyɛ hom; 15 na sɛ hom ammfa nkorɔfo hɔn bɔn annkyɛ hɔn a, hom Egya no so remmfa homdze nnkyɛ hom.

16 “Sɛ hom reyɛ akɔnkyen c a, mma hom nnyɛ hom enyim mbɔbɔrmbɔbɔr d tse dɛ nyaatwemfo no, osiandɛ wɔma hɔn enyim yɛ mbɔbɔrmbɔbɔr ama nyimpa eehu dɛ wɔreyɛ akɔnkyen. Nokwar mese hom dɛ, woenya hɔn akatua nyinara ewie. 17 Naaso ɔwodze, sɛ ereyɛ akɔnkyen a, fa ngo sera wo tsirmu na hohor w’enyim, 18 amma nyimpa eennhu dɛ ereyɛ akɔnkyen na mbom ama w’Egya a ɔwɔ nsumaa mu no nkotsee eehu. Ɔno na w’Egya a ohu nsumaa mu no botua wo kaw.

19 “Hom ngyaa egyapadze a hom roboaboa ano egu asaase do no. Asaase do dze, mbowaba e na nkandar botum asɛɛ no na ewifo so botum ebubu ekowia. 20 Na mbom, hom mboaboa hom egyapadze ano ngu sor. Hɔ dze, mbowaba na nkandar runntum nnsɛɛ no, na ewifo so runntum mmbubu nnkowia. 21 Na beebi a w’egyapadze wɔ no, hɔ ara so na w’akoma wɔ.

22 “Nyimpadua ne kandzea nye enyiwa. Dɛm ntsi, sɛ w’enyiwa hwɛ tsenn a, f wo nyimpadua no nyinara bɛhyerɛn. g 23 Naaso sɛ w’enyiwa ber adze a, h wo nyimpadua no nyinara bɛyɛ sum. Na sɛ ɔnnyɛ kan na ɔwɔ wo mu na mbom sum na ɔwɔ wo mu a, ɔnodze dɛm sum no, ɔnnyɛ sum kakraba!

24 “Obiara runntum nnsom ewuranom beenu; ɔnyɛ dɛn ara a ɔbɛtan kor na ɔadɔ kor, anaadɛ ɔdze noho bɛfam kor ho na oebu kor no enyimtsia. Hom runntum nnsom Nyankopɔn na ber kor no ara hom nnsan nnsom Ahonyadze.

25 “Dɛm ntsi mereka akyerɛ hom dɛ: Hom ngyaa dɛ hom dwendwen hom nkwa i ho dɛ ebɛnadze na hom bedzi anaadɛ ebɛnadze na hom bɔnom, anaa hom nyimpadua ho dɛ ebɛnadze na hom bɛhyɛ. Nkwa j ho nnhia nnkyɛn edziban, na nyimpadua ho nnhia nnkyɛn atar anaa? 26 Hom ngyen hom enyi nhwɛ wimu nnoma; wonndua aba, wonntwa na wɔmmboaboa ano so nngu adzekoradan mu, naaso hom Egya a ɔwɔ sor no hwɛ hɔn. Hom nnsom bo koraa nnkyɛn hɔn anaa? 27 Hom mu woana na sɛ ɔdwendwen a obotum dze basafa kor mpo aka no nkwa nda ho? 28 Afei so, ebɛnadze ntsi na hom dwendwen atar a hom bɛhyɛ ho? Hom nhwɛ haban mu nhyiren, na hom nsua biribi mfi mbrɛ wosi nyin no mu; wɔnnyɛ edwuma, na wɔnnwen tam so; 29 naaso mereka akyerɛ hom dɛ enyimnyam a nna Solomon wɔ nyinara ekyir mpo no, oenntum ennsiesie noho tse dɛ nhyiren yi mu kor. 30 Na sɛ Nyankopɔn ma haban mu efuw a ɔwɔ hɔ ndɛ na ɔkyena wɔdze egu fononoo mu no atar a, hom hwɛ a ɔrennyɛ dza ɔkyɛn iyi mma hom ma ɔmmbor do a? Hom a hom gyedzi suar. 31 Ntsi mma hom nndwendwen nnka dɛ, ‘Ebɛnadze na yebedzi’ anaa ‘Ebɛnadze na yɛbɔnom?’ anaa ‘Ebɛnadze na yɛbɛhyɛ?’ 32 Na iyinom nyinara nye ndzɛmba a amanaman no dzi ekyir dzendzenndzen. Hom Egya a ɔwɔ sor no nyim dɛ hom hia dɛm ndzɛmba yi nyinara.

33 “Ntsi, hom nkɔ do nhwehwɛ Ahendzi no nye Nyankopɔn ne tsenenee kan, na wɔdze ndzɛmba a wɔaka nyinara bɛka ho ama hom. 34 Dɛm ntsi mma hom nndwendwen ɔkyena ho da, na ɔkyena nankasa dze ne dadwen nam. Da biara wɔ nankasa ne haw a ɔdɔɔ so ma da no.

7 “Hom ngyaa atsɛn a hom bu nkorɔfo no, amma woeemmbu hom atsɛn. 2 Na atsɛn a hom bu no, ɔno ara na wɔdze bobu hom, na esusudze a hom dze susu ma nkorɔfo no, ɔno ara so na wɔdze bosusu ama hom. 3 Ɔyɛ dɛn ntsi na ehwɛ dua kakraba a ɔda wo nua n’enyiwa do na innhu dua kɛse k a ɔda wankasa w’enyiwa do no? 4 Anaaso ebɛyɛ dɛn aka akyerɛ wo nua dɛ, ‘Ma minyi dua kakraba a ɔda w’enyiwa do no,’ aber a hwɛ, dua kɛse da wankasa w’enyiwa do? 5 Nyaatwemnyi! Dzi kan yi dua kɛse no fi wankasa w’enyiwa do, na ibohu adze yie na eetum eyi dua kakraba no efi wo nua no n’enyiwa do.

6 “Mma hom mmfa adze a ɔyɛ krɔnkrɔn mma mbɔdɔm, na mma hom nntow hom ahondze pa nngu mpreko enyim, amma wɔaammfa hɔn anan enntsiatsia do na wɔanndan hɔnho ammbɛtsetsew hom mu.

7 “Hom nkɔ do mbisa, na wɔdze bɛma hom; hom nkɔ do nhwehwɛ, na hom bohu; hom nkɔ do mbɔ mu, na wobobue hom. 8 Na obiara a obisa no, ne nsa bɛka, na obiara a ɔhwehwɛ no obohu, na obiara a ɔbɔ mu no wobobue no. 9 Na hom mu woana na sɛ ne ba bisa no paanoo a, ɔbɛma no bobaa? 10 Anaadɛ sɛ obisa no nam a, ɔbɛma no ɔwɔ? 11 Na sɛ hom a hom yɛ ndzebɔnyɛfo mpo nyim mbrɛ hom dze akyɛdze pa ma hom mba a, ɔno hom Egya a ɔwɔ sor no so ɛ, hom hwɛ a ɔremmfa ndzɛmba papa mma hɔn a wobisa no no ma ɔmmbor do anaa?

12 “Dɛm ntsi biribiara a hom pɛ dɛ nyimpa yɛ ma hom no, hom so nyɛ dɛmara mma hɔn. Nokwasɛm nye dɛ, dɛm na Mbra no nye Nkɔnhyɛfo no kyerɛ.

13 “Hom mfa abow tseabaa no mu, osiandɛ abow a ɔyɛ kɛse nye ɔkwan a no mu baa no kɔ ɔsɛɛ mu, na nyimpa piinara na wɔnam mu. 14 Na abow a ɔyɛ tseabaa nye ɔkwan a ɔyɛ ketseketse no nye dza ɔkɔ nkwa mu, na nyimpa kakraabi na wohu.

15 “Hom nhwɛ homho yie wɔ nkɔnhyɛfo atorfo ho, na wɔdze nguan nwoma kata hɔnho ba hom nkyɛn, naaso nokwasɛm nye dɛ, wɔyɛ mpataku a wonya a wɔbɛtsetsew hom mu. 16 Hɔn aba na hom dze bohu hɔn. Obiara runntum nntsetsew wenyinaba wɔ nsoɛ do, na worunntum so nntsetsew adɔmba wɔ efuw do da, ɔnntse dɛm anaa? 17 Dɛmara so na dua pa biara sow aba pa, na dua bɔn biara so sow aba bɔn. 18 Dua pa runntum nnsow aba bɔn, na dua bɔn so runntum nnsow aba pa. 19 Dua biara a ɔnnsow aba pa no, wotwa na wɔdze gu gya mu. 20 Ntsi dɛm ator nkɔnhyɛfo no, hɔn aba na hom dze bohu hɔn.

21 “Nnyɛ obiara a ɔfrɛ me ‘Ewuradze, Ewuradze’ no na ɔbɔkɔ ɔsor Ahendzi no mu, na mbom obi a ɔyɛ m’Egya a ɔwɔ sor n’apɛdze no, ɔno na ɔbɔkɔ mu. 22 Dɛm da no nyimpa pii bɛka akyerɛ me dɛ: ‘Ewuradze, Ewuradze, yɛammfa wo dzin annhyɛ nkɔm, na yɛammfa wo dzin enntu esunsum fi, na yɛammfa wo dzin annyɛ anwanwadze pii anaa?’ 23 Hɔ na mebɛka akyerɛ hɔn dɛ: ‘Minnyim hom wɔ beebiara! Hom mfi mo do nkɔ, hom a hom yɛ ndzɛmba bɔn!’

24 “Dɛm ntsi, obiara a otsie me nsɛm na ɔdze yɛ edwuma no ɔbɛyɛ dɛ onyansafo bi a osii ne dan wɔ ɔbotan do. 25 Na nsu tɔree na oyirii na mframa bɔe bɔbɔɔ dan no naaso oemmbu, osiandɛ osii no wɔ ɔbotan do. 26 Naaso obiara a otsie me nsɛm na ɔmmfa nnyɛ edwuma no, ɔbɛyɛ dɛ ɔkwasea bi a osii ne dan wɔ anhwea do. 27 Na nsu tɔree na oyirii na mframa bɔe na ɔbɔbɔɔ dan no ma obubui na ɔsɛɛ pasaa.”

28 Na aber a Jesus kaa nsɛm yi nyinara wiei no, ɔkwan a ɔfaa do kyerɛkyerɛe no yɛɛ nyimpadɔm no nwanwa, 29 osiandɛ ɔkyerɛkyerɛɛ hɔn dɛ obi a ɔwɔ tum, na nnyɛ dɛ hɔn akyerɛwfo no.

a Anaa “hɔn a wɔserɛ Nyankopɔn dɛ ɔmma hɔn no sunsum.” Greek, “sunsum mu ehiafo.”

b Anaa “Ahenman.”

c Anaa “hɔn a wɔpɛ asomdwee.”

d Anaa “kɛntsɛn a wɔdze susu adze.”

e Gehenna yɛ beebi a nna wɔhyew nwura wɔ Jerusalem kurow no n’ekyir. Ɔyɛ Greek dzin bi a nna wɔdze frɛ Hinnom Bɔnsa no. Nna ɔwɔ tsetse Jerusalem kurow no n’anaafo dze rokɔ n’anee afamu. Dase biara nnyi hɔ a ɔkyerɛ dɛ nna wɔtow mbowa anaa nyimpa gu Gehenna hyew hɔn enyimon anaa wɔtseetsee hɔn wɔ hɔ. Ntsi Gehenna runntum nnyɛ beebi a wɔyɛ nyimpa ne kra ayakayakadze daa wɔ gya mu. Mbom Jesus nye n’esuafo no dze gyinaa hɔ maa daa ɔsɛɛ anaa ɔsɛɛ pasaa.

f Anaa “w’akyɛdze.”

g Greek, “kwadran a wɔaka.”

h Iyi fi Greek kasafua porneia mu. Wɔ Kyerɛwnsɛm no mu no, wɔdze kasafua porneia gyina hɔ ma nda mu ndzeyɛɛ ahorow a Nyankopɔn kyir. Bi nye awarsɛɛ, tuutuusi, nda mu nkitahodzi a ɔkɔ do wɔ banyin na basia a wɔnnyɛ awarfo ntamu, mbanyin a wɔnye hɔnho da anaa mbasiafo a wɔnye hɔnho da, nye nyimpa a ɔnye abowa da.

i Kyerɛ dɛ, bosa a nsiho nnka ho.

j Kyerɛ dɛ, hom mma hom dɔ ndzi mu.

k Anaa “hom rekyɛ ehiafo adze a.”

l Anaa “ndabrabafo; hɔn a wɔyɛ hɔnho dɛ atseneneefo.”

a Anaa “wo dzin nyɛ krɔnkrɔn.”

b Anaa “W’Aban.”

c Anaa “Sɛ hom ridzi mbuada.”

d Anaa “mma hom nnyɛ hom enyim sakoo.”

e Kyerɛ dɛ, mbowaba bi a wotu na wotum we tam.

f Greek, “sɛ w’enyiwa tsim adze kor do a.”

g Anaa “bɛyɛ kann.”

h Greek, “w’enyiwa dzi bɔn ekyir a.”

i Anaa “hom kra.”

j Anaa “Ɔkra no.”

k Anaa “mpuna.”