Me vaka e tabaki ena jw.org kei na niusiveva The New York Times, ratou sega ni via solia na vale ni yau maroroi ni mataivalu e Dresden mai Jamani, na itukutuku makawa a kumuna tu o Sister Annemarie Kusserow. Ni bera ni mate, e vinakata o koya me maroroya na isoqosoqo ni iVakadinadina i Jiova na itukutuku qori. E se qai kune ga qo eso tale na ivakadinadina vou ena vukei ira na tacida ena veika vakalawa. Qori e uqeta na isoqosoqo me kerea ina mataveilewai me vakasukai mai na itukutuku makawa qori.

Sa oti qo e voleka ni vitu na yabaki na nodra kerea tiko na iVakadinadina i Jiova e Jamani mera taura na kedratou itukutuku na vuvale na Kusserow, ia e sega ni vakadonui. Era sa kauta gona ina mataveilewai me rawa ni vakasukai mai. Ka ni rawarawa ni talaci na kisi ni veilewai ena 2021. E kaya na mataveilewai ni dodonu me ratou maroroya na vale ni yaya maroroi ni ratou volia.

Ni yabaki 26 o Annemarie, e tekivu kumuna na itukutuku makawa me baleti ira na iVakadinadina i Jiova ena gauna era labati vakayauyau kina na Jiu. E maroroya tu me sivia ni 65 na yabaki me yacova nona mate ena 2005. E rivarivabitaki kina nona bula. E maroroya tu ni nanumi ira na bula ena veigauna se bera, vakabibi o ira na tacida. Levu e veiyasai vuravura era raica qori me iyau mareqeti.

E kumuna na itukutuku makawa qori o Annemarie ni vinakata mera vulica na iVakadinadina i Jiova kei ira eso tale na nodratou ivakaraitaki ni yalodina vakavuvale. Ni bera ni mate, e vola ena nona will me soli vei ira na iVakadinadina i Jiova na itukutuku makawa. E se bera tiko ga ni muri na ka e vinakata qori.

Ratou a vakaraitaki o Annemarie kei na va tale na tacina ena vidio na Purple Triangles e vakarautaki ena 1991. E vakamacalataki kina na veika ratou sotava na vuvale na Kusserow. E kilai kina na sala era vakararawataki kina na iVakadinadina i Jiova vei ira na Nazi nira sega ni via cakitaka nodra vakabauta qai vakarokorokotaki Itala. E laurai mai ena vidio qori o Annemarie ni vakaraitaka tiko na ivola, vidio kei na sota tale na itukutuku a kumuna tu.

Ni bera ni mate, e vakamacalataka o Annemarie na gauna ratou vesuki koya kina na ovisa ni Jamani (Gestapo). E voleka ni vakayalia kina na itukutuku kece a maroroya tu. E kaya: “E a biu tu noqu kato ena pasese. Au maroroya sara tu e ra na ivola, na itaba kei na droini.” E tawana tale tu ga ena kato na apolo mera kua kina ni kunea na ovisa na itukutuku maroroi. E kaya ke mani tobo, e sa na rawa mada ga ni kania na apolo nira sa tawa rawa tu ena kato. Ia ratou qai sega ni kunea na ovisa.

Ni oti ga vakalailai nona mate o Annemarie, e sega tale ni qai kune na itukutuku maroroi ena nona vale. E sa qai kilai ni a volitaka e dua na ganena vei ratou na tabana ni vale ni yau maroroi. E sega ni iVakadinadina i Jiova, sa takali tale ga. E sega ni tukuna vua o Annemarie me cakava qori.

Ratou kila tu na vo ni vuvale na Kusserow ratou se bula tiko, na ka e vola tu o Annemarie ena nona will. Ratou kidacala gona ni kaya na mataveilewai, me ratou maroroya na itukutuku nei Annemarie na vale ni yau maroroi. Me tekivu ena gauna qori, era sa vola e vicavata na drau na ivola na lewenivuvale, itokani kei na sota tale na iVakadinadina i Jiova era tusaqati vei ira na Nazi. E vakau na ivola qori ina vale ni yau maroroi kei na Minisitiri ni Tataqomaki, e qarava na tabana ni yau maroroi. Era kerea me vakasukai na itukutuku makawa i Annemarie vei ira na iVakadinadina i Jiova, ni qori ga na ka e vinakata.

E okati ena itukutuku makawa qori na nona ivola ni tatau o Wilhelm, na ganei Annemarie. E vola ni bera ni vakamatei ena ika26 ni Epereli 1940. E sega ni via curu ina mataivalu ni dua na iVakadinadina i Jiova. Era qai vakamatei koya na Nazi.

E vola o Wilhelm: “Ki vei rau noqu itubutubu, taciqu kei na ganequ: Dou kila niu lomani kemudou vakalevu, au dau vakasamataka qori niu raica na kedatou itaba vakavuvale. Dua na ka na nodatou veilomani. Ia o koya e bibi sara, e vakaroti kedatou na nodatou iLiuliu o Jisu Karisito, me tou lomana na Kalou. Tou na vakalougatataki kevaka tou yalodina vua.” E lauvana mate ena mataka lailai ni ika27 ni Epereli. E yabaki 25 ena gauna qori.

E 11 na luvedrau na itubutubu i Annemarie, o Franz kei Hilda Kusserow. Me vakataki Wilhelm, ratou vesu tale ga o Franz kei ratou na luvena tagane cauravou ni ratou sega ni via vakaitavi ena ivalu. Ratou sega ni via vakarokorokotaki Itala na vo ni gone ratou mani kau ina nodra valeniveivesu na itabagone, qai lai susugi ena dua tale na vuvale.

E dua vei ratou na veitacini o Wolfgang, a veilewaitaki vakamataivalu. E yaloqaqa ni kaya ina mataveilewai: “Au susugi meu iVakadinadina i Jiova qai vakavulici ena vosa ni Kalou na iVolatabu. Qo na lawa levu duadua e solia na Kalou vei keda na kawatamata: ‘Mo lomana na Kalou ena lomamu taucoko qai lomana na kainomu me vaka nomu lomani iko.’ E vakaroti keda tale ga: ‘Mo kua ni laba.’ Vakacava, e vola qori na Dauveibuli mera muria na vunikau?”

E yabaki 20 o Wolfgang ena gauna e vakamatei kina ena ika28 ni Maji 1942. E musuki na domona.

Ratou vakararawataki o Annemarie kei na nona vuvale ena vuku ni nodratou vakabauta na Kalou kei na nodratou sega ni via tokona na Nazi. Rau vakamatei e le rua ni rau sega ni via curu ina mataivalu. Ni soqoni kece na kedratou itotogi, ratou a vesu tu me 47 na yabaki.

Ena yaga vakalevu na itukutuku e maroroya tu o Annemarie meda kila vinaka kina na nodratou vakaraitaki vakavuvale ni vakabauta. Eda na vulica na sala e yaga kina noda vakabauta meda yalodina tiko ga ena gauna eda tusaqati se vakarerei meda vakamatei. Eda na rawa ga ni vulica na tikina bibi qo ke maroroi na itukutuku makawa qori ena nodra vale ni yau maroroi na iVakadinadina i Jiova.

Ena Okotova 2022, e takali o Paul Gerhard Kusserow, na otioti ni veitacini ena vuvale na Kusserow. E nuitaka tu ni dua na siga ena doka na vale ni yau maroroi ni mataivalu na ka e vinakata o ganena. Qori e dua na ka e kerea vakalevu ni bera ni mate. E kaya: “Rau vakamatei na tuakaqu ni rau sega ni via curu ena mataivalu. E sega ni dodonu me lai maroroi tu na kedrau itukutuku ena vale ni yau maroroi ni mataivalu.”

Era duavata kei koya na iVakadinadina i Jiova. E sega sara ga ni dodonu me sega ni doka na vale ni yau maroroi na ka e vinakata Annemarie. Era sega ni via rogoca na ka ratou vinakata na vuvale Kusserow ena veigauna sa oti, era sega tale ga ni doka ena gauna qo.

Ka ni rarawa ni qori tale ga na ka era cakava ena itukutuku makawa ena vale ni yau maroroi. E tiko kina e sivia e 1,000 na yaya me vaka na itaba kei na droini, ia e vakaraitaki ga e ono. E maroroi tu ga na kena vo, ra qai sega ni rawa ni raica se vuli mai kina na lewenivanua.

Eda masulaka ni na vakadonuya na mataveilewai me soli vei keda na iVakadinadina i Jiova na itukutuku makawa qo, ni dodonu ga vakalawa me noda.—Luke 18:7.