Ena imatai ni Epereli 2021, a vakananumi e Moscow na sasaga a caka ena 70 na yabaki sa oti, ya na nodra vakatalai na iVakadinadina i Jiova i Siberia. Oti qori a caka sara ena ika6 ni Epereli e dua tale na soqo e tuvanaka na International Memorial Society. Era sureti kina e levu na daunivakadidike e Rusia, kei ira na kenadau ena dodonu ni lewenivanua. Era veivosakitaka kina na nodra vakatalai na iVakadinadina i Jiova ena 1951, e kilai me Operation North. Era vakamacalataka tale ga na nodra vosota tu mai vakadede na nodra vakacacani tiko e Rusia.

A tuvanaka na Soviet Ministry of State Security (MGB) na Operation North. Ena itekitekivu ni 1951, a vakauta na MGB e dua na ivola vei Joseph Stalin na iliuliu ni Soviet Union. E tukuni kina: “Me rawa nira vakawabokotaki na iVakadinadina i Jiova era cakacaka lo tiko ina matanitu makawa kei Rusia, sa vakadonuya na MGB mera vesu na iliuliu ni nodra lotu, ra qai vakatalai ina yasayasa o Irkutsk kei Tomsk. Okati kina o ira kece na lewe ni nodra lotu kei na nodra dui vuvale era tiko e Ukraine, Belarus, Moldova, Latvia, Lithuania, kei Estonia.” Era mani vakatalai kina e rauta ni 10,000 na iVakadinadina i Jiova, qai sivia ni 3,000 na vuvale. Qo na iwiliwili levu duadua ena Soviet Union era vakatalai ena vuku ni nodra lotu.

E kaya o Aleksandr Guryanov, e tuvanaka na soqo qo: “Me yacova mai qo era se vakacacani tiko ga na lewenilotu qo . . . E bibi gona meda veitalanoataka nikua na ka e yaco ena nodra vakatalai, e vakatokai me Operation North.”

O Pavel Polyan e daunitukutuku makawa, e dau vulica na vuravura kei na veika e tu kina, qai kenadau ena kena dikevi na nodra vakatalai vakaukaua na lewenivanua ena Soviet Union. E vakamacalataka na kedra itukutuku makawa na iVakadinadina i Jiova ena matanitu makawa kei Rusia, kei na vuna era vakatalai kina vakaukaua. Ena veiyabaki ni 1950, e raica na MGB ni tuvanaki vinaka nodra isoqosoqo na iVakadinadina i Jiova. E kaya o Mr. Polyan: “O ira na [iVakadinadina i Jiova] era dau gugumatua ena cakacaka vakavunau. Qori sara ga na ka era sega ni taleitaka na veiliutaki ena matanitu era sega ni vakabauta na Kalou.”

O Valeriy Borshchev e kenadau ena dodonu ni lewenivanua, e ivukevuke tale ga ni jeameni ena Moscow Helsinki Group. E vakamacalataka na nodra saga na vakailesilesi ni Soviet Union mera tarova nodra sokalou na iVakadinadina i Jiova, nira vakayagataka na iwalewale mera kua kina qarava na Kalou. E kaya o Mr. Borshchev: “Ia toso na gauna, era qai kila na vakailesilesi ni matanitu era qarava na ka ni lotu, ni guce na sasaga me tarovi na nodra sokalou. Da vakavinavinakataki ira gona na iVakadinadina i Jiova, nira dei tu ga ena nodra vakabauta.”

O Sergey Davidis e lewe ni Memorial Human Rights Center Council, e iliuliu tale ga ni porokaramu na Support for Political Prisoners. E vakamacalataka na sala era vakacacani tiko ga kina vakalevu na iVakadinadina i Jiova me tekivu mai na 1998. A tukuna na vakatulewa e cakava na Mataveilewai Cecere ena Epereli 2017, ya mera vakatabui na iVakadinadina i Jiova. Na vuna? Nira beitaki nira kaya tiko ni dina na nodra lotu. E kaya o Mr. Davidis: “E cala na veibeitaki qori. O ira na tamata dau lotu era na vakadeitaka ga ni dina na nodra lotu.”

O Brother Yaroslav Sivulskiy e mata ni iSoqosoqo ni iVakadinadina i Jiova e Urope. E vakamacalataka na veika dredre rau tukuna vua na nona itubutubu rau a vakatalai i Siberia. E kaya: “Era vosota e levu na ituvaki dredre. Eso na vuvale era lai biu i veikau mera lai bula kina. Era kelia na tagane na qara mera tiko kina kei na nodra vuvale me vica vata na vula, me yacova ni sa dua nodra itikotiko dei. Era kana draunikau kei na kuli ni kau. Levu era mate ena via kana kei na tauvimate.”

E kaya o Brother Sivulskiy ni nodra vakatalai ena 1951, e tautauvata sara ga kei na nodra vakacacani tiko nikua na iVakadinadina i Jiova mai Rusia. Era nanuma na vakailesilesi ni nodra tawaveitovaki era na talaidredre kina ina matanitu. Ia era sega tiko ni kila nira kilai na iVakadinadina i Jiova ena nodra dau rokovi ira na veiliutaki, era talairawarawa ina lawa ni matanitu ra qai dau cakacaka vakaukaua.

E tinia na soqo o Aleksandr Guryanov, ni vakamacalataka na nodra vakacacani tiko nikua na iVakadinadina i Jiova mai Rusia. E kaya: “Na matanitu o Rusia e se cati ira tiko ga na iVakadinadina i Jiova.” Sa oti qo e 70 na yabaki na nodra vakatalai vakaukaua na iVakadinadina i Jiova i Siberia, ia se vakacacani ira tiko ga na matanitu o Rusia. Era talairawarawa ina lawa ni matanitu, ia era beitaki nira basulawa nira vakaraitaka nodra dodonu ni sokalou me vaka e tukuni ena yavu ni vakavulewa.

Tiko na vidio ni soqo qo ena vosa ga vakaRusia.