1 OKOSITA, 2019
RWANDA

iVakananumi na ika25 ni Yabaki ni Labakawa e Rwanda

SARAVA/ROGOCA

Ena volaitukutuku ni noda itabagauna, e laurai ni vakadomobula qai totolo na labakawa e vakayacori vei ira na Tutsi e Rwanda ena 1994. E kaya na Matabose kei Vuravura nira labati e rauta na le 800,000 ina 1,000,000 ena loma ni 100 ga na siga. Levu vei ira qori era lewe ni yavusa na Tutsi, ia era vakamatei tale ga eso na lewe ni yavusa na Hutu nira sega ni vakaitavi ena labakawa qori. Kena ibalebale, e rivarivabitaki kina nodra bula yadua na le 2,500 na iVakadinadina i Jiova era tiko e Rwanda.

Rauta na le 400 na tacida e Rwanda era mate ena labakawa qori, qai levu vei era Tutsi. Eso na tacida Hutu era mate nira sega ni via vakamatei ira na tacida lotu vaKarisito se biuti ira tu.

O Brother Charles Rutaganira e Tutsi, a bula ena labakawa qori ena 25 na yabaki sa oti. E nanuma vinaka tu nona voleka ni vakamatei ena mataka ni Sigatabu, ia e bula rawa ena nodra loloma na mataveitacini.

E kidacala nira sosova yani nona vale e le 30 nira via vakamatei koya. E kaya: “Levu vei ira qori keimami tiko veitikivi ga. Keimami dau veikidavaki e veisiga.” Ia e veisau kece qori nira tabili yani e nona vale ena mataka ni siga ya. E tomana: “E damudamu na matadra e laurai ga kina na veicati. Era vaka na irairai ni manumanu e vakarau basuraka na kena.”

Era vakamavoataki Brother Rutaganira e dua na ilala levu ena iselekava, moto, iwau kei na ivako, ni dua na Tutsi. Oti era yarataki koya e tolonisala me biu matemate kina. E vakilai koya tiko vakalailai, e mavoa tale ga, era mani gole eso na tamata cakacaka mera lai buluti koya. Ia e dua vei ira e kilai Brother Rutaganira ni turaga lotu vaKarisito dau veiyaloni. E taroga sara: “Cava e vakamatei kina na iVakadinadina i Jiova qo?” Era galu tu ga. Oti e tau bi na uca, ra biubiu tale ga.

E rogoca e dua na tacida e Hutu na ka e yaco vei Brother Rutaganira. E talai luvena tagane sara me lai kauti koya mai vale ni bi tu na uca. Rua tale na tacida Hutu, rau vosota na gaunisala rerevaki me rau lai kau wainimate mai kei na vadreti. Era vaqarai Brother Rutaganira na dauveivakamatei. Nira raici koya ena vale nei Samuel Rwamakuba e dua na Hutu, e vakarerei koya na nodra iliuliu na dauveivakamatei, qai kaya: “Tou na qai mai sota nimataka.”

Era kila kece na tacida Hutu nira na rawa ni mate ke ra lomana e dua e Tutsi. E kaya o Brother Rutaganira: “Ke sa nakiti me vakamatei e dua o qai via vakabulai koya, drau na vakamatei ruarua.”

O Brother Rwamakuba e Hutu, a rawa sara ga ni dro qai pasitaka na vanua era yadrava tu na sotia ena bogi kei na siga. Ia e sega ni rawa vua me biuta na tacina Tutsi ni sa mavoa bibi tu, e mani kaya vua: “Au na sega ni biuti iko. Na vanua o mate kina, au na mate kina.”

Ena mataka ni siga tarava, era vala na dauveivakamatei kei ira na sotia, ra mani dro tale na dauveivakamatei.

Ni sa mavo nona mavoa o Brother Rutaganira, e lesu me lai vakacegui ira na lewe ni nona ivavakoso era lolositaka tiko nodra labati, kucuvi qai vakalolomataki na wekadra lomani. E levu tale ga era lomabibi tu. E nanuma lesu o Brother Rutaganira: “E vakilai sara ga na dredre ni oti e vica na vula na labakawa.” Ia na nodra veilomani kei na nodra veikauaitaki na tacida era Hutu kei ira na Tutsi, era veivukei kina. E tomana: “Era sasaga vakaukaua mera kua tale ni veivakaisini se veivakaduiduitaki.”

Ena Epereli 2019, e vakaraitaki ena National Center for Civil and Human Rights e Atlanta, e Georgia na kedra italanoa na tacida era bula, era mate tale ga ena labakawa e Rwanda

Dua na ka nodra lomabibi na tacida e Rwanda, ia era gole tale i soqoni, ra vakaitavi tale ga ena cakacaka vakavunau. Era raica nira vinakata sara tu ga e levu na veivakacegui kei na veivakayaloqaqataki. Eso era rarawataka vakalevu na nodra labati e levu na wekadra. Eso tale e ca na nodra lewaeloma ena levu ni ka ca era cakava. E levu e Rwanda era liumuritaki vei ira na tiko veitikivi, iliuliu vakapolitiki, vakauasivi vei ira era lotu vata. (Raica na kato “ Vakaitavi Tale ga na Lotu ena Labakawa e Rwanda.”)

Ia levu vei ira e Rwanda era raica nodra itovo vinaka na mataveitacini, qori e dua na ka era kilai tani kina. E dua na vuvale iVakadinadina i Jiova e vunitaka e dua na yalewa Tutsi, e qasenivuli, e lotu Katolika kei na ono na luvena, ratou sega mada ga ni veikilai. E kaya: “Au dokai kemuni vakalevu na iVakadinadina i Jiova. . . . E levu era kila ni oni sega ni vakaitavi ena labakawa.”

Ni oti na labakawa, era gole ena soqoni e levu na kai Rwanda. Kena ivakatautauvata, e vaka ga ni tolu nodra vuli iVolatabu na dautukutuku yadua. Ena yabaki vakacakacaka ni 1996, e tubu na kedra iwiliwili na iVakadinadina i Jiova ena sivia na 60 na pasede, nira vinakata sara ga na lewenivanua na itukutuku veivakacegui ni Matanitu ni Kalou.

Na yabaki qo sa ika25 ni yabaki ni kena vakayacori na labakawa. Levu vei ira na bula ena labakawa qori era nanuma vinaka tu na ka e yaco. E vakadeitaka o Brother Rutaganira kei na so tale era raica na ka e yaco, ni sega tale ni dua na ka e uasivia na loloma vaKarisito ena gauna ya. E kaya o Brother Rutaganira: “O Jisu Karisito e vakavulici ira nona muri mera vakuai ira ena vukudra eso tale. Au se bula tiko nikua ena vuku ni nodra loloma wale ga na tamata i Jiova.”—Joni 15:13.

Vakaitavi Tale ga na Lotu ena Labakawa e Rwanda

E kaya na ivola na Christianity and Genocide in Rwanda ni “levu e Rwanda na lotu vaKarisito,” e rauta ni 90 na pasede. E kaya e dua na dauvola ivola o Timothy Longman, ni levu vei ira na Hutu era vakamatei ira na Tutsi era lotu vata. Era veivakamatei tale ga na italatala. E taroga kina o Timothy Longman: “Ke ra yalodina ena nodra lotu kei ira na lewenilotu na Katolika kei ira na Lotu Tawase, cava ga era veivakamatei tale kina?”

Ni bera na labakawa, vica vata na yabaki nodra cakacaka vata tiko na iliuliu ni lotu e Rwanda, kei ira na iliuliu vakapolitiki me rawa nira veiliutaki tiko ga. Me rawa nodra inaki, era vakavuna na veicati vakayavusa. E vola kina o Parofesa Longman: “Era sega ni vakavulica na iliuliu ni lotu e Rwanda na loloma kei na veitokani.’”

Nira sa veiliutaki ena matanitu o ira na bukana na nodra cati na Tutsi, e tokoni ira tiko ga na italatala ni lotu. Ni tekivu na labakawa, era tokona na itovo kaukaua kei na veicati o ira na iliuliu ni lotu. Era kaya mada ga vei ira nodra lewe ni lotu mera tokoni ira na iliuliu vakapolitiki. E kaya o Parofesa Longman: “Era kaya e levu na lewenilotu nira vakadonuya tiko na veivakamatei na iliuliu ni lotu.” E tukuna me baleti ira na dauveivakamatei nira lai masu rawa e valenilotu ni bera nira lai laba.

E kaya na tabana ni dodonu ni lewenivanua, me baleta na ka e yaco e Rwanda: “E vakadinadinataki ena labakawa e Rwanda ni sega sara ga vei ira na iliuliu ni lotu na itovo, era sega tale ga ni kila na Kalou.”

Nira lai veilewai eso na iliuliu ni lotu e Rwanda ena vuku ni labakawa, qo na ka e kaya e dua na tabana ni itukutuku: “O ira duadua ga na iVakadinadina i Jiova e laurai ni sega nodra cala.” E vakamacalataka o J. J. Carney e dua na parofesa ni lotu me baleta nodra itovo na iVakadinadina i Jiova nira “sega ni dau itovo voravora.” E kaya o John Roth e dua dau vulica na veika me baleta na labakawa, ni bibi vei ira na iVakadinadina i Jiova mera talairawarawa vua na Kalou sega vei ira na iliuliu vakapolitiki.

Dua na tacida o Brother Tharcisse Seminega, ratou bula vaka vuvale ena nodra veivuke na tacida era Hutu. E kaya ni dua na vuna era veivukei kina na mataveitacini nira lotu vaKarisito dina. E tomana: “Na loloma va qori ena taqomaka na lomada me kua ni vagagai ena veicati.”