SEOUL, e Sauca Korea—Ena Janueri 2017 e rairai o Lee Gyo-won vua na turaganilewa e Sauca Korea me veilewaitaki ni se qai yabaki 21. E nuidei ni sa vakarautaka vinaka tu na ka me tukuna. E nona inaki me vakamatatataka vei turaganilewa na yavu e sega ni vakaitavi kina ena mataivalu. E muria tiko ga nona lewaeloma e vakavulici vakaivolatabu ni sega ni tokona na itovo voravora, qai sega ni beca na lawa.

E iVakadinadina i Jiova o Lee, e kila tu ni na dredre na veika e sotava. Na gauna mada ga e veilewai tiko kina, era vesu tiko e valeniveivesu e le 392 na iVakadinadina i Jiova nira sega ni vakaitavi ena ivalu. E 588 taucoko na isoqoni ni yabaki era totogitaki kina. Me tekivu ena 1950, e sivia na le 19,340 na itokani vakayalo nei Lee era bala e valeniveivesu qai 36,800 na isoqoni taucoko ni yabaki era vesu tu kina. Era vesu ni vakatulewataka na lawa e Korea ni sega ni dua na yavu vinaka mera vakasuka kina na itavi ena mataivalu.

Ia tekivu ena 2004, eso na turaganilewa era kila ni cala nodra dau totogitaki tiko va qori na tawaveitovaki mera curu e valeniveivesu, era mani vakatulewataka nira sega ni cala e le 90. Kena ivakaraitaki, e dikeva na Turaganilewa o Choi Jong-du e veiqaravi tiko ena Mataveilewai e Busan, ni “yavutaki ena dei ni nodra ‘lewaeloma’ e vakavulici vinaka, kei na nodra vakabauta vakalotu” na nodra vakatulewa yadua mera kua ni vakaitavi ena mataivalu.

E vakatulewataka gona ena June 2018 na Mataveilewai ni Yavu ni Vakavulewa e Sauca Korea me volai vou tale na Lawa me baleta na Veiqaravi ena Mataivalu. Me vakarautaki kina eso tale na taba ni cakacaka vei ira na tawaveitovaki nira sega ni vakaitavi ena mataivalu. * Ia e bera toka na vakatulewa qori vei Lee. E kaya: “Au saga na ka taucoko me rawa ni rogoci tale noqu kisi, kena seva niu sa vesu tiko qo ena valeniveivesu na Daegu Detention Center.” Ena vesu tiko kina me 18 na vula.

O Lee e iVakadinadina i Jiova e Korea, e tawaveitovaki qai vesu ena gauna se veiliutaki tiko kina o Japani ena vanua qori. Na gauna rau bala kina e valeniveivesu e rua na iVakadinadina i Jiova gone e Japani ena 1939 ni rau sega ni curu ena mataivalu, era vesuki ira tale ga na vo ni iVakadinadina i Jiova e Japani, Taiwan kei Korea (e kilai ena gauna ya me Chosun) o ira na veiliutaki tu vakoloni ena vanua qori. O ira na le 38 na iVakadinadina i Jiova era vesu e Korea era sega ni via vakarokorokotaki koya na empara ni Japani, ra sega tale ga ni tokona nodra sasaga vakaivalu. E le lima vei ira na vesu qori era mate ena vuku ni ivalavala kaukaua, ia era sere e levu ni sa vakadrukai o Japani ena 1945.

Sa sivi qo e 100 na yabaki na nodra sega ni curu ena mataivalu na iVakadinadina i Jiova. E yavutaki qori ena ka e kaya na iVolatabu, kei na nodra ivakaraitaki na lotu vaKarisito taumada ena nodra vakabauta ni sega ni dodonu vua e dua na lotu vaKarisito me vakamatea e dua tale ena ivalu. Era sega tale ga ni vakaitavi ena veika vakapolitiki nira vakarurugi tiko ena Matanitu ni Kalou.

Donuya sara ga na iMatai ni iValu Levu era vakatulewataka kina na iVakadinadina i Jiova (era kilai ena gauna ya me International Bible Students) nira na sega ni vakaitavi ena ivalu ena vuku ni nodra vakabauta. Ni vakarota na matanitu o Peritania na vakaitavi ena mataivalu, e le 400 na iVakadinadina i Jiova era vakasuka kina. Le levu sara ga na iVakadinadina i Jiova era tawaveitovaki ena iKarua ni iValu Levu e rauta ni le 4,440 taucoko.

E laurai na dei ni nodra vakabauta na iVakadinadina ena itukutuku ni nodra vakacacani donuya na veiliutaki nei Itala. E tukuni nira mate ena gauna qori e le 400 na iVakadinadina i Jiova, e levu vei ira era tawaveitovaki nira sega ni via vakaitavi ena ivalu. E sivia e le 1,000 tale na iVakadinadina i Jiova era mate nira vakararawataki, era mokulaki tale ga e valeniveivesu nira dei tu ga ena nodra vakabauta. Me vaka e kaya na daunitukutuku makawa o Robert Gerwarth, “o ira na ilawalawa ga qo era vakacacani ena vuku ni nodra vakabauta vakalotu.”

So tale ga na iVakadinadina i Jiova era vakacacani ena veivanua, ia o ira na tacida e Korea sa dede toka nodra dau totogitaki nira tawaveitovaki. E takali o tama i Lee Gyo-won ena dua na vakacalaka ni se qai yabaki walu ga o koya. Dau vakavulici koya gona o tinana ena iVolatabu, kei na nona vakayagataka vinaka na nona lewaeloma. E kaya o Lee: “Niu sa kila na inaki eda buli kina, dua na ka noqu taleitaka na Kalou o Jiova. Tekivu mai na gauna qori au sa vakadeitaka meu na yalodina tiko ga vua.”

E kila ni na curu e valeniveivesu ena dua na siga, mani vulica o Lee e dua na cakacaka ni tara lomanivale kei na kena ukutaki. Qori me vukei koya ni sa sere mai ni na dredre nona vakacakacakataki ni sega ni vinaka na kena irogorogo ni a curu e valeniveivesu.

E nanuma lesu o Lee na siga e rairai kina e mataveilewai: “Au saga sara ga meu vakadinadinataka niu sega ni cala, ni vu sara ga mai lomaqu na noqu vakatulewa qai yavutaka ena noqu vakabauta kei na noqu lewaeloma.” E vakasamataki rau na tisaipeli lotu vaKarisito o Sitiveni kei Paula, rau a gumatua ni tutaka nodrau vakabauta ni rau veilewai. E kaya o Lee: “E vinaka cake sara mai na ka au vakatovotovotaka na veika au vakamacalataka.”

Ena ika30 ni Okosita, 2018, ena rogoci ena Mataveilewai Cecere e Sauca Korea e dua na veilewai ni muri na veidusimaki ni Mataveilewai ni Yavu ni Vakavulewa, oya mera kauaitaki na tawaveitovaki nira sega ni vakaitavi ena ivalu. Ena rogoci qai vakatau na lewa ena 900 taucoko na kisi se tu vakawawa ena vica vata na mataveilewai. Era le 117 na iVakadinadina i Jiova era tawaveitovaki, wili kina o Lee era se curu tiko ga e valeniveivesu mera waraka na macala ni nodra kerekere me vosoti ira na peresitedi e Sauca Korea. Donuya na ika30 ni Okosita qori ena tiko ga o Lee ena valeniveivesu na Daegu Detention Center, ia e nuitaka tiko ni na vinaka na macala ni veilewai qori.

E totogitaki ni cala sega tale ga ni vakadonui nona kerekere me rogoci tale na nona kisi, ia e vakanuinui tiko ga o Lee ni na dua na irogo vinaka vei ira na nona itokani era vakabauta vata. E kaya: “Au nuitaka niu iotioti ni tamata meu curu e valeniveivesu, au vesu niu lomani ira eso tale, vakauasivi niu lomana na Kalou kei na noqu muria nona ivakavuvuli.”

Gusunivosa:

Veiyasa i Vuravura: Paul S. Gillies, Valenivolavola ni iTukutuku, +1-845-524-3000

Sauca Korea: Hong Dae-il, +82-31-690-0055