Raica mada eso na vosa qo, qai sauma na kena taro.

1. Na vosa cava e ganiti ira vinaka na gonetagane era dau vakaraitaki ena tabana ni itukutuku (wili kina na iyaloyalo, tivi, kei na itukutuku ni veivoli)?

2. Na vosa cava o vinakata me tukuni me baleti iko?

E vinaka ke tiko ena imatai ni yatu na nomu isau ni matai ni taro, qai tiko ena ikarua ni yatu na nomu isau ni karua ni taro. Na vuna? Na itovo e dau uqeta na tabana ni itukutuku vei ira na tagane, ena rairai veicalati kei na ka o kilai kina se o sega ni vinakata me laurai vei iko. Dikeva mada e vica na tikina qo.

• Era dau vakaraitaki ena tabana ni itukutuku na tagane era voravora qai dau be. E kaya na ivola Why Boys Don’t Talk​—and Why It Matters nira vakaraitaki vakalevu ena tivi, iyaloyalo, kei na qito, na tagane era “momoqaqa qai voravora. . . . Kena ibalebale ke vinakati mera taleitaki na tagane e dodonu mera momoqaqa qai dau be.”

  Vakasamataka mada: Vakacava ena vukei iko na itovo voravora mo tagane vinaka vei ira nomu itokani, e vanua ni cakacaka, qai tagane vakawati vinaka tale ga? Ni o vakacudrui, e laurai vakalevu nomu kaukaua ni o vakaraitaka nomu cudru, se ni o saga mo lewai iko vinaka? Na itovo cava e vakaraitaka ni o yalomatua?

  E kaya na iVolatabu: “E vinaka o koya e berabera ni cudru, e ca na tamata qaqa, kei koya e lewa vinaka na yalona vei koya e vakadruka na koro.”​—Vosa Vakaibalebale 16:32.

• Era vakaraitaka na tabana ni itukutuku na tagane e ca na uludra ena veiyacovi. E kaya o Chris e yabaki 17: “Na levu ni veiveisau nodra itau na tagane era vakaraitaki ena iyaloyalo kei na tivi, e lailai tale na nodra veisautaka nodra isulu.” E tomana o Gary e yabaki 18: “E dau vakaraitaki vakalevu ena tabana ni itukutuku na gonetagane e ca na uluna ena veiyacovi.” Kena ivakaraitaki, era dau vakaraitaki ena so na iyaloyalo na cauravou era taleitaka ga vakalevu na pati, gunu, kei na veiyacovi.

  Vakasamataka mada: O vinakata me va ya na kemu irogorogo? Vakacava na tagane yalomatua ena vakayagataki ira ga na yalewa me vakacegui kina nona gagadre ni veiyacovi se na dokai ira?

  E kaya na iVolatabu: “Moni kila yadua na sala moni lewa kina na yagomuni, me savasava qai rokovi, moni kua ni dau kocokoco se garogaro vakasisila.”​—1 Cesalonaika 4:4, 5.

• Era sega ni nuitaki na tagane era dau vakaraitaki ena tabana ni itukutuku. Era vucesa qai vaka me sega tu na kedra yaga na gonetagane era vakaraitaki ena iyaloyalo se porokaramu ni tivi e saravi vakalevu. De dua qori e vakavuna mera nanuma kina eso na uabula nira na sega ni rawata e dua na ka na gonetagane. E kaya o Gary sa cavuti oti mai: “E dredre me dua noqu cakacaka ena gauna au yabaki 16 kina, levu na daunibisinisi ena noqu yasayasa era via vakacakacakataki ira ga na yalewa. Era nanuma nira na sega ni rawata e dua na ka, se ra sega ni nuitaki na gonetagane kece!”

  Vakasamataka mada: Vakacava e vinaka na ka e vakaraitaka na tabana ni itukutuku me baleti ira na gonetagane, ni sega na kedra yaga ra qai sega ni nuitaki? O na vakaraitaka vakacava ni sega ni va qori nomu ivakarau ni bula?

  E kaya na iVolatabu: “Me kua sara ni dua e beci iko ni o se cauravou. Ia mo ivakaraitaki vei ira na yalodina ena vosa, ena itovo, ena loloma, ena vakabauta, ena ivalavala savasava.”​—1 Timoci 4:12.

• E dau vesumona na tabana ni itukutuku. Kena ivakaraitaki, ena vesumonataki iko na tabana ni itukutuku mo nanuma ni dodonu mo muria na isulusulu kei na sasauni sa takalevu tu nikua mera taleitaki iko kina eso tale. E kaya e dua na cauravou yabaki 17 o Colin: “Ni via volitaki e dua na mataqali isulu, e dau vakaraitaki ena itukutuku ni veivoli e dua na tagane e dara tu na isulu ya ra qai wavoliti koya na goneyalewa. Qori e rawa ni uqeta e dua me lai volia na isulu ya, au a cakava tale ga ya ena so na gauna!”

  Vakasamataka mada: Ni o tokara e dua na isulu, vakacava qori e ivakarau ni nomu isulusulu se o vakamuri ira ga eso tale? Ena yaga vei cei na ilavo o vakayagataka mo volia kina na isulu vovou kece e vakaraitaki mai?

  E kaya na iVolatabu: “Ni kua ni muria na ivakarau ni veika vakavuravura qo.”​—Roma 12:2.

• E rawa nira sega ni taleitaki iko na goneyalewa ke o via vakatotomuri ira era dau vakaraitaki ena tabana ni itukutuku. Raica mada na ka era kaya eso na goneyalewa:

  • “Au taleitaka na tagane e sega ni veimurimuri, e rawa ni vakatulewa ga vakataki koya qai sega ni dau saga me veivakadrukai na ka e cakava. Ena vakamadualaki koya ga na tagane e saga e veigauna me vakadrukai ira eso tale!”​—Anna.

  • “E veiuqeti na tabana ni itukutuku mera vakaiyaya vovou vakalivaliva na gonetagane, me veisiwati tale ga na kedra irairai vei ira na goneyalewa. Ia era sa sega ni kauaitaka na ka va qori na goneyalewa nira tubu cake tiko. Era sa kauaitaka ga na nona itovo e dua na tagane, kei na nona ivakarau vei ira eso tale. Kena ivakaraitaki, era taleitaka na goneyalewa na cauravou e daudina, e sega ni dau veidabui.”​—Danielle.

  • “Levu na ‘tagane rairai totoka’ era dau dokadoka, au sega ni taleitaki ira era va ya. Ke o tagane rairai vinaka duadua mada ga e vuravura, e maumau wale ke sega ni vinaka nomu itovo.”​—Diana.

  Vakasamataka mada: E kaya na iVolatabu me baleta na cauravou o Samuela: “E tubu tiko ga . . . e taleitaki koya o Jiova kei ira na lewenivanua.” (1 Samuela 2:​26) Na itovo cava o na via vakavinakataka me va kina ya na kemu irogorogo?

  E kaya na iVolatabu: “Ni yaloqaqa.”​—1 Korinica 16:13.

• Kua ni muri tu ga vakamataboko. Nanuma tiko na ka e kaya na iVolatabu: “Na ka kece e tu e vuravura​—na gagadre ni yago, na gagadre ni mata kei na nona dokadokataka e dua na ka e taukena​—e sega ni vu mai vua na Tamada, e vu ga e vuravura.”​—1 Joni 2:⁠16.

  Na matai ni nona veibacani ena gagadre va ya na tabana ni itukutuku, e rawa sara ga ni nanumi ni sega ni dua na kena leqa. Kua gona ni muri tu ga vakamataboko. Na ka o raica ena tabana ni itukutuku e kena inaki levu ga mera rawailavo kina na daunibisinisi.

• Vakatulewa ga vakataki iko. E tukuna na iVolatabu: “Sulumaka na itovo vou, e vakavoui tiko ga ena kilaka dodonu me salavata kei na iyaloyalo i koya e bulia.” Qori e veibasai ni ivakarau e veiuqeti kina na tabana ni itukutuku.​—Kolosa 3:​10.

  Me rawa ni o muria na ivakasala qori, vakasamataka tale na itovo o vola ena itekivu ni ulutaga qo ena ka o vinakata mo kilai kina. E vinaka mo saga sara ga qo mo bucina na itovo qori se mo vakavinakataka.

• Vuli vei ira era ivakaraitaki vinaka. E kaya na iVolatabu: “O koya e vakailala kei ira na vuku ena vuku.” (Vosa Vakaibalebale 13:20) Vakasamataka mada e dua na tagane o rairai vakadinadinataka ni vuku ena ka e cakava. De dua e lewe ni nomu vuvale, kena ivakaraitaki o nomu ta se nomu momo. Se dua nomu itokani tagane matua vakayalo se dua drau veikilai e dau yalomatuataka na ka e cakava. O na sotavi ira tale ga e levu na tagane ivakaraitaki vinaka ena nodra soqoni na iVakadinadina i Jiova. Eso tale na ivakaraitaki vinaka e rawa nira vakatotomuria na itabagone e cavuti ena iVolatabu me vakataki Taito.​—Taito 2:​6-8.

  Vakatutu: Wilika ena ivola Vakatotomuria Nodra Vakabauta na nodra ivakaraitaki vinaka eso era cavuti ena iVolatabu, me vakataki Epeli, Noa, Eparama, Samuela, Ilaija, Jona, Josefa, kei Pita.