Raitayaloyalotaka mada na vanua mamaca qai veivatu qo, era keba toka kina na mataivalu ni Filisitia. Era vakaraica tiko e dua na ka e vakavuna nodra kauai, qo na nodrau duri tu e rua na tagane ni Isireli ena tai kadua ni qakilo. E vakavuna sara ga nodra dredre ni rawarawa tu ga nodrau vakamatei. Dua na gauna balavu nodra lewai ira tu na Isireli na kai Filisitia. Nira vinakata mada ga na Isireli me vagatari nodra iyaya kaukamea ni iteitei, era na lako ga vei ira na kai Filisitia. Era sega tale ga ni vakaiyaragi vinaka na sotia ni Isireli. Ni rau le rua ga na sotia qori e tawayaga sara na iyaragi rau taura tu. Era mani kailavaka yani ena veivakalialiai na kai Filisitia: “Drau lako cake mai vei keimami, drau na kila nomudrau cala!”​—1 Samuela 13:19-​23; 14:11, 12.

 Ia era na qai kila tale nodra cala na kai Filisitia nira na sotava e dua na ka rarawa. Rau mani cici ina veiqakilo na tagane ni Isireli, rau takosova, rau cabe cake sara yani vei ira. Rau vakayagataka na ligadrau kei na yavadrau me rau cabe kina ena baba qori, rau sega ni soro, rau lade ena veivatu, rau vakadodonu sara ina keba! (1 Samuela 14:13) Era raica na kai Filisitia ni vakaiyaragi o koya e liu tiko, e muri koya tiko yani nona daucola iyaragi. Vakacava e rawa ni liutaki rau ga ena valuti ni mataivalu levu ni Filisitia? De dua e lialia tiko.

 E sega ni lialia, qo e dua na turaga e vakasakiti nona vakabauta. Na yacana o Jonacani, eda rawa ni vuli kece na lotu vaKarisito dina nikua ena kena italanoa. Eda sega ni vakaitavi ena ivalu, ia eda rawa ni vuli ena nona doudou, yalodina, kei na nona dauveikauaitaki me rawa ni vaqaqacotaka noda vakabauta.​—Aisea 2:4; Maciu 26:51, 52.

 Meda kila na vuna e doudou kina o Jonacani ni curuma nodra keba na Filisitia, meda dikeva mada nona isususu. Na imatai ni tui e Isireli o Saula, na luvena tagane ulumatua o Jonacani. De dua e yabaki 20 toka se sivia o Jonacani na gauna e lumuti kina o tamana me tui. E kena irairai ni rau veivolekati sara vakaveitamani ni dau tukuna vua o Saula na veika vuni. E kila vinaka tu o Jonacani ni turaga balavu, musudonu, qai dauvala o tamana, ia e talei sara vua nona ivakaraitaki ni vakabauta kei na noda dau yalomalumalumu. E matata gona vei Jonacani na vuna e digitaki Saula kina o Jiova me tui. E kaya mada ga na parofita o Samuela ni sega tale ni dua e Isireli e vakataki koya!​—1 Samuela 9:​1, 2, 21; 10:20-​24; 20:2.

 E rairai ka dokai vei Jonacani me liutaki koya o tamana nira valuti na meca ni tamata ni Kalou. Na ivalu qo e sega ni vaka na veiraravui vakamatanitu e caka tiko nikua. Ena gauna ya e digitaka o Jiova na matanitu o Isireli me matataki koya e dau ravuti wasoma vei ira na veimatanitu era qaravi kalou lasu. Era vakacalai na kai Filisitia nira qarava tiko na kalou me vakataki Tekoni, era qai dau saga mera vakalolomataki ira na tamata digitaki i Jiova se vakarusai ira sara ga.

 E dauvala o Jonacani, ena gauna ya era dau vakaraitaka nodra yalodina vua na Kalou o Jiova nira vakaitavi ena ivalu. E qai vakalougatataka o Jiova nona sasaga o Jonacani. Ni oti ga nona lumuti o Saula me tui, e digitaki luvena sara me liutaki ira na le 1,000 na sotia. E mani liutaki ira o Jonacani mera lai ravuti ira na mataivalu ni Filisitia era tiko e Kipa. E sega ni vakaiyaragi vinaka o Jonacani kei ira nona tamata, ia era qai qaqa ena veivuke i Jiova. Era soqoni vata yani e dua na iwiliwili levu ni kai Filisitia. Dua na ka nodra rere na sotia nei Saula, eso era gutuwa mera lai vuni, eso tale era lai to kei ira na meca! Ia e yaloqaqa tu ga o Jonacani.​—1 Samuela 13:​2-7; 14:21.

 Na siga e vakamacalataki tiko ena itekitekivu ni ulutaga qo, e biubiu lo kina o Jonacani kei na nona daucola iyaragi. Ni rau volekata yani nodra keba na kai Filisitia e Mikimasi, e vakaraitaka sara vua o Jonacani na ka me rau cakava. Erau na vakaraitaki rau vei ira na sotia ni Filisitia. Ke ra mani bolebole mai me rau lako cake yani, qori e ivakatakilakila ni na vukei ira nona dauveiqaravi o Jiova. Erau mani duavata kina, kena irairai ni vakayaloqaqataki koya na vosa veiuqeti i Jonacani: “Sega ni dredre vei Jiova me veivakabulai nira lewe levu se ra lewe vica ga.” (1 Samuela 14:​6-​10) Na cava na ibalebale ni vosa qori?

 E kila vinaka o Jonacani na nona Kalou. E kila tale ga nona dau veivuke o Jiova mera vakadrukai na meca e levu sara na kedra iwiliwili vei ira na nona tamata. Eso mada ga na gauna e vakayagataka e dua ga nona tamata dauvala me vakadrukai ira na meca. (Dauveilewai 3:​31; 4:​1-​23; 16:23-​30) E kila gona o Jonacani ni bibi cake vei ira na dauveiqaravi ni Kalou nodra vakabauta, sega ni kedra iwiliwili, kaukaua se nodra iyaragi. Nona vakabauta o Jonacani e nuitaki Jiova me vakatulewataka me rau na valuti ira na meca se sega. E mani digia na ivakatakilakila me vakaraitaka kina o Jiova nona veivakadonui. Nona kila ga ni sa vakadonuya o Jiova e yavala sara ga ena doudou.

 E rua na sala e vakaraitaka kina o Jonacani nona vakabauta. Kena imatai, e vakasakiti dina nona doka na Kalou o Jiova. E kila ni Kalou Cecere qo e sega ni vakatautaka ina kaukaua ni tamata na vakayacori ni nona inaki. Ia e marautaka o Jiova me vakalougatataki ira na qaravi koya ena yalodina. (2 Veigauna 16:9) Kena ikarua, e kerea o Jonacani na veivakadonui i Jiova ni bera ni qai yavala. Nikua eda sega ni kerea na ivakatakilakila veivakurabuitaki ni Kalou me vakadonui kina na ka meda cakava. Eda sa vakayagataka ga na Vosa ni Kalou meda kila kina na lomana. (2 Timoci 3:​16, 17) Vakacava nida vakatulewataka e dua na ka bibi, eda dau rai ena iVolatabu? Ke vaka kina, e vakaraitaka nida kauaitaka vakalevu na vakayacori ni inaki ni Kalou me vaka ga e cakava o Jonacani.

 E totolo ga nodrau cabe ina baba, rau cici sara vakadodonu ina keba. Era qai kidava na kai Filisitia nira sa na ravuti, ra mani tala eso mera vala ena vukudra. Ena totolo ga nodra vakamatei rau nira le levu, era toka tale ga e baba. Ia o Jonacani sa mokumoku tiko yani, e vakamatei ira sara tiko na sotia o koya e daucola iyaragi. Dua ga na vanua lailai ya rau vakamatea kina e 20 na meca! E qai cakava o Jiova e dua tale na ka, eda wilika: “Era domobula o ira na keba tiko ena vanua kei ira kece na tamata era tiko ena kebanivalu, era domobula tale ga na dauvakacaca. E yavavala na qele, e vakavuna na Kalou mera domobula.”​—1 Samuela 14:15.

 E raica tu mai vakayawa o Saula kei ira nona tagane na nodra veilecayaki kei na nodra rere na kai Filisitia nira sa veivakamatei ga vakataki ira! (1 Samuela 14:16, 20) Era yaloqaqa na Isireli ra qai ravuti ira, e kena irairai nira vakayagataka ga na nodra iyaragi na kai Filisitia era sa mate. E vakavuna nodra qaqa o Jiova, sega tale ga ni veisau vakadua me tekivu mai na gauna qori. Ke da vakabauta na Kalou nikua me vakataki rau o Jonacani, eda na sega ni veivutunitaka noda vakatulewa.​—Malakai 3:6; Roma 10:11.

 E qaqa o Jonacani ia e sega ni rawa ni tukuni qori vei Saula. E valavala ca bibi o Saula ni talaidredre vei Samuela na Livai, e parofita digitaki i Jiova. E cabora o Saula na isoro e dodonu ga me cabora na parofita. Ni yaco yani o Samuela e kaya vei Saula ni na sega ni balavu nona veiliutaki ni talaidredre. Oti sa qai talai ira nona tamata o Saula ina veiraravui e vakaroti ira: “Ena cudruvi o koya e kania e dua na ka ni bera na yakavi meu totogitaki ira mada na kequ meca!”​—1 Samuela 13:10-​14; 14:24.

 Nona vosa o Saula e vakaraitaka ni sa veisau nona itovo. Vakacava na turaga matua vakayalo qo e dau yalomalumalumu, sa laurai vua na yalo ni veisisivi? O Jiova ena sega ni vakarota vei ira na sotia yaloqaqa qori na vakatatabu e sega na kena yavu vinaka. Ni kaya o Saula “meu totogitaki ira mada na kequ meca,” vakacava e tukuna tiko qori ni baleti koya ga na ivalu? De dua sa guilecava ni bibi ena ivalu qori na lewadodonu i Jiova sega ni nona veisausaumi, vaqara rogo, se nona ravuravu.

 Ia e sega tu ni kila o Jonacani na ivakaro e tukuna qori o tamana. Ni suka mai na ivalu dua na ka nona wawale mani tonia sara nona ititoko ena denioni qai tovolea, totolo ga nona vakila ni bulabula. E kaya sara e dua vei ira na sotia ni vakatabuya qori o tamana. E qai kaya o Jonacani: “E kauta mai o tamaqu na leqa levu ena vanua. Raica mada ni serau na mataqu niu tovolea vakalailai na denioni qo. Sa na wacava na kena vinaka ke ra kania wale nikua na tamata na nodra itokinivalu na meca era raica! Ke levu sara na kai Filisitia era vakamatei.” (1 Samuela 14:25-30) E donu na ka e kaya o Jonacani, e cauravou yalodina ia e sega ni vakamumuri wale tu ga. Sega ni ka kece e cakava se tukuna o tamana e muria, nona rai donu era dokai koya kina eso tale.

 Ni kila o Saula ni sa beca o Jonacani na vakatatabu, e sega tiko ga ni via vakadinata ni cala nona ivakaro. Bau vinakata sara mada ga me vakamatei o luvena! E sega ni via veiba o Jonacani se kerea me vosoti. Nona sega ni nanumi koya ga e kaya kina: “O yau qo! Au sa vakarau tu meu mate!” Ia era kaya na Isireli: “Vakacava, me mate o Jonacani o koya e kauta mai na qaqa levu qo e Isireli? Me kua sara! Me vaka ni bula dina tiko o Jiova, ena sega sara ni dua na drauniuluna me lutu ina qele, ni Kalou ga e tokoni koya ena ka e cakava ena siga qo.” Cava e qai cakava o Saula? E vakamalumalumu ga. E volaitukutukutaki kina: “Era mani vakabulai Jonacani na lewenivanua, e sega ni mate.”​—1 Samuela 14:43-​45.

 Na nona yaloqaqa, gugumatua qai dauveikauaitaki o Jonacani e vinaka kina na kena irogorogo. Ni sotava na leqa e vakabulai koya na kena irogorogo. E vinaka meda dau vakasamataka na keda irogorogo e veisiga se ka eda kilai kina. E kaya na iVolatabu ni ka talei na yaca e rogo vinaka. (Dauvunau 7:1) Ke rogo vinaka gona na yacada vei Jiova me vakataki Jonacani ena vakamareqeti na keda irogorogo.

 E cala wasoma o Saula, ia e yalodina tiko ga o Jonacani me tokoni koya ena ivalu me vica vata na yabaki. De dua e yalolailai ni raica nona sa tekivu viavialevu o tamana, e talaidredre tale ga. Sega ni dua na ka e cakava rawa o Jonacani ni sa tekivu yalo ca o tamana.

 E qai laurai dina qori ena gauna e lesi Saula kina o Jiova me valuti ira na kai Amalekaiti. Ena gauna i Mosese era dau caka ca vakalevu na Amalekaiti, e parofisaitaka kina o Jiova ni na vakawabokotaki ira. (Lako Yani 17:14) E vakaroti o Saula me vakamatea kece nodra manumanu, me vakamatei tale ga o Ekaki na nodra tui. E qaqa ena ivalu o Saula, macala ga ni vukei koya kina ena yaloqaqa o Jonacani me vaka ga e dau cakava. Ia e talaidredre vei Jiova o Saula, e vakabulai Ekaki qai maroroya taucoko na iyau kei na manumanu. E kaya vei Saula na parofita o Samuela: “Ni o beca na vosa i Jiova, e beci iko tale ga o koya mo kua ni tui.”​—1 Samuela 15:​2, 3, 9, 10, 23.

 Sega ni dede sa kauta tani tale ga vei Saula o Jiova na yalona tabu. Ni sa sega vua na yalololoma i Jiova, e veisau kina vakalevu na ivakarau ni yalona, dau yalokatakata qai tuburi koya na rere vakalialia. E vaka ga e curumi koya e dua na yalo ca e vakavuna na Kalou. (1 Samuela 16:14; 18:10-​12) Ena rarawa mada ga o Jonacani ni raica ni sa veisau o tamana na turaga e dau kilai tu ena nona yalomalumalumu! E yalodina tiko ga o Jonacani ni qaravi Jiova. E tokoni tamana ena nona igu kece, e dau vosa tale ga vakadodonu vua. Ia e kauaitaka ga vakabibi nona veiwekani kei na Kalou na Tamada o Jiova, ni kila ni sega ni dau veisau.​—1 Samuela 19:​4, 5.

 O bau raica e dua drau veivolekati se wekamu voleka e veisau nona ivakarau ni bula me ca sara? Sa na bau mosimosi dina. E uqeti keda na ivakaraitaki i Jonacani meda nanuma na ka e kaya na daunisame: “Ke biuti au mada ga o tamaqu kei tinaqu, o Jiova ga ena maroroi au.” (Same 27:10) E dau yalodina o Jiova. Se mani vakacava na sasaga ni tamata mera vakacudrui iko se biuti iko, o Jiova ena maroroi iko me vaka na Tama vinaka duadua o dau diva tu.

 E rairai kila tu o Jonacani ni na kauta tani o Jiova vei tamana na itutu vakatui. Na cava e cakava o Jonacani? Ena veinanuyaka beka se na iliuliu vakacava o koya? Ena saga me vakadodonutaka eso na ka e talaidredre kina o tamana me rawa ni dua na tui yalodina qai talairawarawa? Eda sega ni kila na ka e vakasamataka, eda kila ga ni sega ni bau yaco e dua na ka va qori. Kena ibalebale ni sa guilecava o Jiova na turaga yalodina qo? Kena veibasai, e qai vakayagataki Jonacani me dua vei ira na ivakaraitaki totoka ni veitokani ena yalodina me volaitukutukutaki ena iVolatabu! Na veitokani qori ena qai vakamacalataki ena dua tale na ulutaga me baleti Jonacani.