Ena vica tiko ga na yabaki sa oti, e tubu na iwiliwili ni itabagone era vakamatei ira ga ena so na vanua. Cava era cakava kina qori? Vakacava e va tale ga qori na ka e vakasamataka tiko o luvemu?

Ena ulutaga qo

•  Vuna mera kauaitaki luvedra kina na itubutubu kei na nodra via vakamatei ira ga

•  O na kila vakacava ke via vakamatei koya o luvemu?

•  Vakacava ke vakasamataka tiko o luvemu me vakamatei koya ga?

 Tekivu mai na 2009 ina 2019, e laurai ni vakaruataki na iwiliwili ni itabagone e Merika era vakila na lomabibi. E levu tale ga era vakamatei ira ena gauna qori. a

 “E sega ni tukuni rawa na levu ni ituvaki dredre era sotava tiko na itabagone ena gauna qo . . . Qori e lai vakaleqa na ivakarau ni nodra vakasama.”—Vivek H. Murthy, na iliuliu ni tabana ni bula e Merika.

 iVakavuvuli vakaivolatabu: “Na yalorarawa e vakaotia na igu.”—Vosa Vakaibalebale 17:22.

 Dikeva mada e vica na tikina qo.

•   iTuvaki. Vakacava e sotava tiko o luvemu yalewa b eso na ituvaki dredre me vaka nona sega ni taleitaki, tini koso nona veibuku, se takali e dua e lomana? Ke vaka kina, vakacava o sa kila tiko ni na rawa ni ririkotaki kina na nona bula?

•   iTovo. Vakacava sa yawaki koya mai vei ira nona itokani, vuvale, se sa sega ni via lomana me cakava na ka e dau taleitaka tu e liu? Vakacava sa veisoliyaka na nona iyaya vakamareqeti?

•   Veika e Tukuna. Vakacava e dau talanoataka na mate, se so na gauna e dau tukuna, “E vinaka cake meu mate”? Vakacava e dau tukuna ni sega ni via vakaicolacolataki iko?

  De dua eso na ka e tukuna o luvemu e ka “vakalialia.” (Jope 6:3)  Ia rairai eso na ka ena tukuna e via kere veivuke tiko. Kua gona ni vakalecalecava ke tukuna e dua na ka me via vakamatei koya.

 Ke vakasamataka tiko me vakamatei koya ga, rawa ni o taroga, “O sa vakasamataka tiko na gauna kei na sala cava mo cakava kina qori?” Na nona isaunitaro ena vukei iko mo cakava totolo kina e dua na ka.

 “De dua o keda na itubutubu eda sega ni via taroga e dua na ka vei ira na luveda nida leqataka na kena isau. Ia ena vinaka meda kila eso na ka era vakasamataka tiko mera cakava.”—Sandra.

 iVakavuvuli vakaivolatabu: “Na inaki ni lomana na tamata e vaka na wai titobu, ia o koya e yalomatua ena takiva mai.”—Vosa Vakaibalebale 20:5, Good News Translation.

•   Mo vosovoso ni o saga mo kila na lomana kei na nona vakasama. Kena imatai, vakavinavinakataka na nona dina. Oti qai tukuna: “Au via kila na ka e tu e lomamu. Rawa ni o tukuna mai e dua na ka o sotava wale tiko ga qo,” se “Cava o vakila ni o sotava qori?”

   Vakarogoci koya vinaka ni vakamacala tiko. Kua ni tukuna vua ni sega ni bibi na ka e vakila tiko, se na iwali totolo ni nona leqa.

   iVakavuvuli vakaivolatabu: “Totolo ni vakarorogo, berabera ni vosa, berabera ni cudru.”—Jemesa 1:19.

•   Vakarautaka e dua na sala me taqomaki kina. Qo eso na ka o rawa ni vukei luvemu kina:

   iVakatakilakila mo qarauna. Cava e dau cakava se vakasamataka e lai uqeta na nona via vakamatei koya ga?

   Eso na ka ena yaga vua. Cava eso na ka e rawa ni vukei koya me veisautaka nona rai qai kua ni lomabibi vakalevu?

   Ira era nuitaki. Vakacava e tiko eso e rawa ni kere veivuke kina o luvemu? Qo rawa ni okati kina o iko, dua na uabula nuitaki, dua na kenadau ena tauvimate ni vakasama, se dua na isoqosoqo e vukei ira na vakasamataka tiko mera vakamatei ira ga.

   iVakavuvuli vakaivolatabu: “Na lalawa ni tamata gumatua ena tini vinaka ga.”—Vosa Vakaibalebale 21:5.

•   Yadra tiko. Ke sa mani vinaka cake mada ga na ivakarau ni lomana, saga mo yadrava tiko ga vakavoleka na kena ituvaki.

   “Au nanuma sara ga ni sa sega ni via vakamatei koya o luvequ ni sa tukuna vei au ni sega ni qai vakasamataka tale tiko me cakava ya. Ia e cala na noqu rai. Ena rawa ni sotava vakasauri e dua na ituvaki lai vakavuna me vakasamataka tale me vakamatei koya.”—Daniel.

   Vukei luvemu me kila na ka dina me baleta na ivakarau ni lomana, ya ni na oti ga ena seavu yani. E kaya na ivola The Whole-Brain Child: “Na ivakarau ni lomada e vaka tu na draki. Ni tau na uca, ena ka vakalialia meda lai duri tu i tuba da qai namaka meda kua ni suasua. Ia ena ka vakalialia sara meda nanuma ni na sega ni cila tale na siga.”

•   Vosa vakayalovinaka: Tukuna vei luvemu ni o lomani koya, o na tu vakarau tale ga mo vukei koya. Rawa ni o kaya, “Au na saga noqu vinaka kece meu vukei iko.”

   iVakavuvuli vakaivolatabu: “Na itokani dina e loloma ena veigauna, e tacida ena gauna ni rarawa.”—Vosa Vakaibalebale 17:17.