E Donu na iVakamacala ena iVolatabu ni Nodra Kau Vakavesu na Jiu i Papiloni?
Sa sivia qo e 2,600 na yabaki nodra kau vakaukaua i Papiloni na Jiu, ra vesu tu kina me 70 na yabaki. E kila tu na Kalou na ituvaki era na sotava na Jiu nira tu vakavesu e Papiloni, e kaya kina: “Moni tara vale moni tawana. Moni teitei moni kania na vuana. Moni vakawati me so na luvemuni tagane kei na luvemuni yalewa. . . . Moni saga me tikovakacegu na koro au lewa moni kau vakavesu kina.” (Jeremaia 29:1, 4-7) Vakacava era sotava na ituvaki qori na Jiu?
Era raica na dauvakadidike e sivia e 100 na papa qele e nanumi me kau mai Papiloni makawa, se na vanua volekata. E laurai kina nira se muria voli ga na Jiu era kau vakavesu, nodra ivakarau vakavanua kei na sokalou nira vakarurugi tu ena veiliutaki vakaPapiloni. Eso na papa qele e rairai volai ena 572 ina 477 B.G.V., okati kina na veidinadinati ni ka e redetaki, veika vakabisinisi, eso tale na ivakamacala ni veidinadinati, kei na itukutuku vakailavo. E kaya e dua na ivola ni vakekeli, “E laurai kina nodra ivakarau ni bula na kau vakavesu qori, era teitei, tara vale, saumi vakacavacava, vakayagataka vinaka tale ga na ka e vakarautaka na matanitu.”
Papa qele e kune e Judahtown
Na veika e kumuni qori e vakaraitaka na le levu ni Jiu ena vanua e kilai o Al Yahudu, se Judahtown. E volai ena papa qele qori na yacadra kece na Jiu ena va na itabatamata, eso e volai ena vosa vakaIperiu taumada. Ni bera ni kune na papa, e lailai sara na ka era kila na vuku me baleta nodra bula na Jiu era kau vakavesu i Papiloni. E lewe ni matabose ni dairekita ni Israel Antiquities Authority o Dr. Filip Vukosavović, e kaya: “Na kena laurai na papa qo keimami kilai ira vinaka kina na kau vakavesu, na yacadra, vanua kei na gauna era bula kina, kei na ka era cakava.”
Marautaka toka nodra galala na Jiu e Papiloni
Era marautaka na Jiu era kau vakavesu na galala ena vanua mera tiko kina, kei na ka mera cakava. E kaya o Vukosavović nira “sega wale ga ni tiko e Al-Yahudu, ia era vakaitikotiko ena vica tale na siti.” Eso era kenadau ena vica na cakacaka, e yaga vakalevu qori ena kena taravaki tale o Jerusalemi. (Niemaia 3:8, 31, 32) Na papa e laurai e Al-Yahudu e vakadeitaka ni levu vei ira na Jiu era vakatulewataka mera tu ga e Papiloni ni oti nodra vesu. Qori e dusia nira marautaka dina nodra tiko e Papiloni, me vaka e tukuni ena iVolatabu.
