E voleka ni tolu na yabaki na kena vakilai tu na rarawa ena vuku ni ivalu. E levu na lewenivanua era mavoa qai yalolailai, wili tale ga kina o tamaqu. E vakabauta na Kalou, ia e rarawataka na nodra vakaitavi tiko ena ivalu na bete ni Katolika. E mani vakatulewataka me keirau kua ni papitaiso kina kei taciqu.

 Ena 1950, rau vunau mai vale e rua na tacida. E rogoci rau o tamaqu, qai vakadonuya me vulica na iVolatabu. Gauna qori au yabaki 14, qai dau taleitaka na qito soka. E dau via wilika vei au o tamaqu eso na ivola rau solia na tacida, ia au sega ni malele sara kina. Dua na yakavi niu suka mai na qito au tarogi tinaqu: “Na, rau baci tu qori na qasenivuli ni iVolatabu?” E kaya: “Io, ratou tiko qori kei Ta.” Totolo ga noqu cici lesu tale i gaunisala!

 Au qoroya ni sega ni vakayalolailaitaki tamaqu na noqu sega ni kauaitaka na iVolatabu. Ia na levu ni nona taleitaka na ka e vulica tiko e papitaiso kina ena 1953. Qori e vakavuna meu taroga vua e levu na taro. Au kerea tale ga me dua na noqu iVolatabu. E veivosakitaka sara kei Máximo Murcia e dua na tacida itabagone, me vakavulici au ena iVolatabu. Au papitaiso sara ena 1955 niu yabaki 19, ena uciwai na Jarama, ena tokalau kei Madrid.

 E dredre toka me keimami vunau, qai soqoni ena veiyabaki ni 1950. E veiliutaki tiko ena gauna qori o Francisco Franco, qai vinakata mera lotu Katolika kece na lewenivanua. Keimami vakasaurarataki gona na mataveitacini vei ira na ovisa. Keimami dau soqoni lo ena nodra vale na tacida, qai qaqarauni mera kua ni kila na tiko voleka. Keimami vunau lo tale ga ena rua se tolu na vale, oti qai vunau ena dua tale na vanua. Eso era vakarorogo, eso tale e sega.

 Dua na siga au sotava e dua na bete ni Katolika. Au vakamacalataka sara vua na inaki ni noqu veisiko, oti e taroga: “O cei e solia vei iko na dodonu mo gole mai? O kila ni rawa niu ripotetaki iko vei na ovisa?” Au vakamacalataka nida sa namaka tu qori. Au kaya vua: “Era saga na meca i Jisu mera vesuki koya, era na sotava tale ga qori na nona imuri.” Dua na ka nona cudru na bete, qai qirita na ovisa. Totolo ga na noqu biubiu mai kea.

 Dina ni kaukaua na veitusaqati, ia e vuavuaivinaka nodra cakacaka vakaitalatala e vica na drau na tacida e Sipeni. Niu se yabaki 19, au lesi meu painia lavotaki a ena Feperueri 1956. Levu vei keimami na painia e lailai neimami kila, keimami se gone tale ga. Ia era qai vakavulici keimami e vica na daukaulotu, era vakayaloqaqataki keimami tale ga. Keirau lesi sara kei na dua na painia itabagone ena siti o Alicante. E se bera vakadua ni caka kina na vunau. Oti ga e vica na vula, keirau tauyavutaka e levu na vuli iVolatabu, e veisoliyaki tale ga e vica vata na drau na noda ivola.

 Eso era sega ni taleitaka na neirau cakacaka vakavunau. Oti ga e vica na vula era vesuki keirau na ovisa, qai kauta neirau iVolatabu. Keirau vesu tu me 33 na siga, oti keirau kau i Madrid keirau qai sere. Qori e ivakaraitaki lailai ga ni veika au vakarau sotava.

 Niu yabaki 21, au vakaroti meu gole ena keba ni mataivalu e Nador, na siti e qali e Sipeni e tiko ena vualiku kei Morocco. Au vakaraitaka ena veidokai vei turaganivalu niu na sega ni curu ena mataivalu, se dara na kena isulu. Au mani kau meu wawa veilewai ena valeniveivesu e Rostrogordo, ena siti o Melilla.

 Ni bera niu veilewaitaki e kaya na iliuliu ni mataivalu meu mokulaki me yacova niu veisautaka noqu vakatulewa. Au mani vakamadualaki, mokulaki me 20 na miniti, au caqelaki tale ga me yacova niu sega ni vakilai au. E sega ni cegu na loma i turaganivalu, e butuka na uluqu ena nona ivava ni sotia me yacova ni drodro mai vei au na dra. Au kau ina nona ofisi, e qai karaci au: “Kua ni nanuma ni o na sega ni mokulaki tale. Daru na sota tiko e veisiga!” E kaya vei ira na yadra meu vesu ena dua na rumu e ruku ni qele. E suasua tu qai butobuto, au nanuma sara ga niu na sega ni sere tale.

 Au se nanuma vinaka tu noqu davo tu ena fuloa, qai dra tu na uluqu. E dua ga noqu itutuvi mamare, eso na gauna era basika mai na kalavo. Au kerei Jiova wasoma me solia vei au na kaukaua meu vosota. Qori sara ga na ka au cakava tiko ena rumu butobuto qori. b

 Ena siga tarava e mokulaki au tale e dua na sotia. E tu tale ga e kea na turaganivalu me raica meu mokulaki vakaca. Gauna vata qori au veinanuyaka au na rawa ni vosota tiko se sega. Au masuti Jiova wasoma ena bogi me vukei au.

 Au kau tale ena ofisi nei turaganivalu ena ikatolu ni siga. Niu lako tiko au masuti Jiova niu leqataka deu na mokulaki tale. E waraki au tu mai kina o Don Esteban, c na vunivola ni tabana ni veivaqaqai ena mataivalu. A gole mai me tekivutaka noqu veilewai.

 Ni raici au e taroga se cava e vadretitaki tu kina na uluqu. Au rere na vakamacalataka deu na mokulaki tale, au mani tukuna ga vua na ka e yaco. Ni rogoca noqu ivakamacala, e kaya: “Au sega ni rawa ni tarova nomu veilewaitaki. Ia au na raica mo kua ni mokulaki tale.”

 Au sega ni qai mokulaki tale ena gauna au vesu tu kina. Au sega ni kila na vuna e gole mai kina ena siga ya o Don Esteban me keirau veivosaki. Ia au vakadeitaka ga ni sauma o Jiova noqu masu ena sala e veivakurabuitaki. E vakabulai au o Jiova ena gauna dredre duadua. E sega ni vakalaiva meu sotava na veivakacacani au na sega ni taqea rawa. (1 Korinica 10:13) Dua na ka noqu nuitaki Jiova vakaoti ena gauna au veilewaitaki kina ena mataivalu.

 Au totogitaki me 19 na yabaki ena valeniveivesu e Morocco. Ia e vakabalavutaki me tolu tale na yabaki niu beitaki niu “talaidredre.” Oti e rauta ni 15 na vula noqu vesu tu, au kau ena dua tale na valeniveivesu ena tauni o Ocaña volekati Madrid, meu lai vakaotia kina na kequ itotogi. Qori e dua na veivakalougatataki mai vei Jiova, baleta e vaka ga e dua na parataisi ni vakatauvatani kei na valeniveivesu e Morocco. E tu kina e dua na loga, meteresi kei na so na itutuvi. Toso na gauna, au lesi meu qarava na ka vakailavo. Me vaka niu vesu tu vakabalavu, au dau yalolailai ena so na gauna. Na ka dredre duadua au sotava, ya noqu sega ni veimaliwai kei ira na mataveitacini.

 Eso na gauna rau dau sikovi au mai na noqu itubutubu, ia au vinakata meu vakayaloqaqataki vakalevu. Rau tukuna vei au ni so tale ga na tacida tagane era vesu nira sega ni via curu ena mataivalu. Au mani kerei Jiova ena masu me kauta mai e dua na tacida ena vanua au vesu tu kina. E sauma o Jiova noqu masu ena sala au sega ni namaka. Oti ga vakalailai ratou mai vesu vata kei au e tolu na tacida yalodina, o Alberto Contijoch, Francisco Díaz, kei Antonio Sánchez. Na va na yabaki noqu vesu duadua tu, au vakayaloqaqataki niu maliwai ratou tale na taciqu. Keitou dau vuli iVolatabu vata, qai vunau vei ira na vo ni kaivesu.

 Au sere ena 1964, qai rube tu noqu kisi. Dodonu meu vesu me 22 na yabaki, ia au vesu ga me ono veimama na yabaki. Au marau ni siga sara ga au sere kina, au tiko tale ga kina ena soqoni. E vica na ilavo a tiko vei au, au mani sauma e dua na motoka me kauti au ena soqoni. Dua na ka noqu marau niu sotavi ira na mataveitacini! Au vinakata sara ga meu tomana noqu painia. Dina nira veivakarerei tiko eso na ovisa, ia e levu na lewenivanua era tataleitaki, qai vinakati me qaravi e levu na itavi.

 Ena gauna qori, au sotavi Mercedes e dua na tacida goneyalewa gugumatua, e painia lavotaki tale ga. E dau yalomalumalumu, yalololoma qai dau lomasavu, qori tale ga na itovo au taleitaki koya kina. Keirau qai vakamau ena yabaki e tarava. E dau tokoni au vakalevu o watiqu.

 Oti e vica na vula neirau vakamau, keirau sureti me keirau veiqaravi vakaivakatawa ni tabacakacaka. Keirau sikova e veimacawa na veivavakoso, qai tomani ira na mataveitacini ena soqoni, kei na cakacaka vakavunau. Dua na ka na levu ni ivavakoso e tauyavu rawa e Sipeni, ra qai vinakata na tacida na veivuke kei na veivakayaloqaqataki. Sega ni dede, au lesi meu cakacaka vuni ena so na siga ena valenivolavola ni iVakadinadina i Jiova e Barcelona me tokoni kina na cakacaka.

 Ena 1967, sa sega ni keimami qai sokalou vuni tale tiko. Qori na gauna e vakadonuya kina na matanitu na galala ni sokalou vei ira na lewenivanua e Sipeni. Ena 1970, keimami sa vakadonui vakalawa na mataveitacini. Sa rawa ni keimami soqoni ena galala ena Vale ni Soqoni, e dola tale ga e dua na valenivolavola ni tabana.

 Ena 1971, keirau sureti kei Mercedes me keirau lewenivuvale tudei ena valenivolavola ni tabana vou e Barcelona. Ia oti e dua na yabaki, e bukete o Mercedes qai vakasucuma na luvei keirau yalewa totoka o Abigail. Kena ibalebale, sa na cegu neirau veiqaravi e Peceli me rawa ni keirau susugi koya.

 Ni sa goneyalewa o Abigail, e sureti keirau na valenivolavola ni tabana me keirau tomana tale neirau veiqaravi vakaivakatawa ni tabacakacaka. Keirau masulaka, qai kerea nodra ivakasala na tacida matua. E kaya e dua na qase ni ivavakoso: “Jesús, kua ni tu suka ke ratou vinakata mo veiqaravi tale ena yalava.” Io, keirau marautaka tale na ilesilesi vou qori. Keirau sikova i liu na ivavakoso era tiko voleka e neitou vale, me rawa ni keirau qaravi Abigail tale ga. Ia toso na gauna sa rawa ni qaravi koya ga, e rawa kina ni keirau vakarabailevutaka neirau veiqaravi vakatabakidua.

 E 23 na yabaki neirau veiqaravi tu vakaivakatawa ni tabacakacaka. Au marautaka vakalevu na ilesilesi qori, niu rawa ni vakayaloqaqataki ira na itabagone ena noqu ivakaraitaki. Eso na gauna keirau na tiko ga ena Peceli e Madrid keu lesi meu veivuke ena veivakavulici vei ira na qase, kei ira na veiqaravi vakatabakidua. E rauta ni tolu na kilomita na yawa ni vanua mai Peceli ina uciwai na Jamara, na vanua au papitaiso kina. Sa oti qo e vicasagavulu na yabaki au sega vakadua ni tadra meu na lesu tale ena vanua qori. Meu vukei ira na tacida cauravou, kei na goneyalewa mera qarava vinaka nodra ilesilesi ena isoqosoqo i Jiova.

 Tekivu mai na 2013, keirau sa veiqaravi tiko vakapainia lavotaki. Me vaka niu ivakatawa ni tabacakacaka, e sega ni rawarawa meu vakamatauni au ena painia. Ia qori e dua na vakatulewa vinaka duadua au cakava. Wale tiko ga qo, e caka vei au e dua na veisele levu. Dua na ka noqu nuitaki Jiova ni na tokoni au ena gauna qori, me vaka ga ena veigauna sa oti. Ena loma ni 56 na yabaki e tokoni au tale tu ga o Mercedes ena noqu ilesilesi kece vakayalo.

 Au dau vakananuma na marau au vakila niu dauveivakavulici. Au se vakasamataka vinaka tu na matadra na gonevuli, kei na nodra nanamaki ena ka mera vulica. Au lai nanuma mai na gauna au se cauravou kina, kei na noqu tu vakarau meu veiqaravi. Dina au sotava eso na ituvaki dredre, ia e levu sara na ka au marautaka. Na ituvaki dredre kece au sotava, au vulica kina meu kua ni dau nuitaki au ga. Qori na gauna vinaka meu vakadinadinataka kina na liga i Jiova, na liga e dau vakaukauataki au ena gauna dredre mada ga.—Filipai 4:13.