1. Na cava meda cakava me vakamarautaki Jiova na noda sokalou, na vuna?

E KAYA o Jisu: “Mera sokalou . . . vakayalo vei Tamada o ira era sokalou dina, ena yavutaki tale ga ena dina nodra sokalou, ni o ira sara ga qo e qara o Tamada mera qaravi koya.” (Joni 4:23; 6:44) O keda kece meda “vakadeitaka tiko ga na ka e vakadonuya na Turaga.” (Efeso 5:10) Ia e sega ni dau rawarawa qori. Ena saga tiko ga o Setani me vakacalai keda meda cakava na ka ena vakacudrui Jiova.—Vakatakila 12:9.

2. Vakamacalataka na ka e yaco volekata na Ulu i Saineai.

² Ena saga vakacava o Setani me vakacalai keda? Dua oya nona vakavuna meda lomatarotarotaka na ka e donu kei na ka e cala. Dikeva mada na ka e yaco ina matanitu o Isireli nira keba volekata na Ulu i Saineai. A gole cake ena ulunivanua o Mosese, ra qai waraki koya toka na Isireli me lesu mai. Nira oca na wawa, sa ra qai tukuna vei Eroni me bulia e dua na nodra kalou. E bulia e dua na matakau koula me vaka na irairai ni luvenibulumakau. Sa ra qai marautaka na tamata. Era meke ra qai cuva ina luvenibulumakau. Era nanuma ni nodra cuva qori era sa sokalou tiko kina vei Jiova.  Ia e sega ni donu nodra nanuma ni soqo qo e okati me “dua tiko na soqo vei Jiova.” E raica qori o Jiova me qaravi matakau, ra qai mate kina e le levu. (Lako Yani 32:1-6, 10, 28) Cava eda vulica kina? Meda kua ni vakacalai. “Kua ni tara na ka e sega ni savasava,” me vakavulici iko o Jiova ena ka e dodonu kei na ka e cala.—Aisea 52:11; Isikeli 44:23; Kalatia 5:9.

3, 4. Na cava meda dikeva kina eso na itekitekivu ni soqo ni marau?

³ Ni bula tiko e vuravura o Jisu a vakavulici ratou na nona tisaipeli me ratou ivakaraitaki ena sokalou savasava. Ni sa takali, eratou vakavulica tiko ga na yapositolo na ivakavuvuli i Jiova vei ira na tisaipeli vou. Na gauna ratou mate kina na yapositolo, e basika sara o ira na dau vakavulica na ka lasu, ra vakacuruma tale ga na ivalavala ni lotu butobuto kei na kena soqo ena ivavakoso. Era veisautaka eso na yaca ni soqo ni lotu butobuto me soqo vaKarisito. (2 Cesalonaika 2:7, 10; 2 Joni 6, 7) E se dau vakananumi tiko ga ena gauna qo eso na soqo qori, ra qai uqeta na vakabauta lasu kei na veika vakatevoro. * —Vakatakila 18:2-4, 23.

⁴ Levu nikua era raica me tiki bibi ni nodra bula na soqo kei na olodei. Ni o vulica tiko ga na rai i Jiova, de o na raica ni dodonu mo veisautaka nomu rai me baleta eso na soqo. Rairai ena dredre me caka qo, mo nanuma tiko ga ni na vukei iko o Jiova. Meda dikeva mada qo na itekitekivu ni so na soqo ni marau meda kila kina na rai i Jiova.

5. Na cava e vakadinadinataka ni a sega ni sucu o Jisu ena ika25 ni Tiseba?

⁵ Levu ena veiyasa i vuravura, era dau vakananuma na Kirisimasi ena ika25 ni Tiseba, nira nanuma ni qo na tikinisiga a sucu kina o Jisu. E sega ni tukuni ena iVolatabu na siga se na vula e sucu kina o Jisu, e tukuna ga na ka e dau yaco ena gauna ya. E vola o Luke ni gauna e sucu kina o Jisu e Peceliema, eratou “tu e tautuba” na ivakatawanisipi ni ratou vakatawana tiko nodratou qelenisipi. (Luke 2:8-11) Dau batabata na vula o Tiseba e Peceliema, tautau na uca qai lutu na ucacevata, era na sega gona ni tu e tuba ena bogi na ivakatawanisipi. Na cava eda vulica kina? A sucu o Jisu ni daumaka tu na draki, sega ni vula o Tiseba. E kilai mai na iVolatabu kei na itukutuku makawa ni a sucu o Jisu donuya na gauna eda kila tu nikua me Seviteba kei na Okotova.

6, 7. (a) E tekivu vakacava e levu na ivalavala ni Kirisimasi? (b) Cava me inaki ni noda soli iloloma?

⁶ E tekivu gona vakacava na Kirisimasi? E tekivu mai na soqo ni lotu butobuto, me vaka na nodra soqo na kai Roma e vakatokai na Saturnalia, na soqo e lagiti kina o Saturn na kalou ni teitei. E tukuni ena ivola na Encyclopedia Americana: “Na Saturnalia, e dua na soqo vakaRoma e dau caka ena loma ni vula o Tiseba, qo na soqo e vakaraitaki kina na ivalavala ni kena marautaki na Kirisimasi. Na soqo qo e vakabulabulataka na kana magiti, soli iloloma, kei na waqa kadrala.” Dau caka tale ga ena ika25 ni Tiseba nona siganisucu na kalou ni matanisiga e Perisia o Mithra.

 ⁷ Nikua levu era sega ni vakasamataka ni tekivu mai na lotu butobuto na marautaki ni Kirisimasi. Era vakanamata ga kina mera dau marau vata vakavuvale, kana magiti kei na soli iloloma. Ia eda lomani ira dina na noda vuvale kei ira noda itokani, e vinakata tale ga o Jiova mera dau loloma na nona tamata. E tukuna na 2 Korinica 9:7, ni “Kalou e taleitaki koya e soli ka ena marau.” E sega ni vinakata o Jiova me vakatikinisigataki noda soli ka. Era dau marautaka na  tamata i Jiova na soli ka ra qai dau veimaliwai kei ira nodra itokani, kei na nodra vuvale ena veiyabaki, era sega ni namaka me dolei lesu vei ira na ka era solia. Era soli ka nira dau loloma.—Luke 14:12-14.

8. Eratou a kau iloloma vei Jisu na dauraikalokalo ena gauna ga sa qai sucu kina? Vakamacalataka.

⁸ E levu era tokona na soli iloloma ena Kirisimasi nira kaya ni ratou a kau iloloma e tolu na turaga vuku ni sucu oti o Jisu ena valenimanumanu. Eratou a kau iloloma dina me ratou lai raici Jisu. E dau caka qori ena gauna vakaivolatabu vua e dua e rogo. (1 Tui 10:1, 2, 10, 13) Vakacava o bau kila ni tukuni ena iVolatabu ni ratou na turaga ya eratou dauraikalokalo, eratou dau cakaisausau qai sega ni qaravi Jiova? Eratou sega tale ga ni sikovi Jisu ena gauna ga sa qai sucu kina ena valenimanumanu. Eratou qai sikovi koya ni sa tiko na “gone” e lomanivale.—Maciu 2:1, 2, 11.

9. Na siganisucu nei cei e cavuti ena iVolatabu?

⁹ Dua na siga marautaki nona sucu e dua na gone. (Same 127:3) Sega ni kena ibalebale qori meda marautaka kina na siganisucu. Vakasamataka ga va qo: E rua ga na siganisucu e cavuti ena iVolatabu. E dua na nona siganisucu o Fero mai Ijipita, kei na dua tale na nei Tui Eroti Anitipasa. (Wilika Vakatekivu 40:20-22; Marika 6:21-29.) E sega ni dua vei rau qori e qaravi Jiova. Eda sega tale ga ni kunea ena iVolatabu ni dua e qaravi Jiova me vakananuma nona siganisucu.

10. Cava nodra rai na lotu vaKarisito taumada me baleta na siganisucu?

 ¹⁰ E tukuni ena World Book Encyclopedia nira raica na lotu vaKarisito taumada ni “kena vakananumi nona siganisucu e dua e nodra ivakarau na lotu butobuto.” Na ivakarau qo e yavutaki ena vakabauta lasu. Me kena ivakaraitaki, era vakabauta na kai Kirisi ena gauna makawa ni dau veitaqomaki e dua na yalo ena gauna e sucu kina e dua. Ra qai nanuma ni yalo ga qori e sema tiko kei na kalou e sucu ena tikinisiga vata ga ya. Me ikuri ni vakabauta ni lotu butobuto qo, e sema tale ga ina dauraikalokalo kei na horoscope na siganisucu.

11. Na cava na rai i Jiova me baleta na noda lomasavu?

¹¹ Levu era nanuma me gauna bibi ni nodra bula na nodra siganisucu, qo na gauna mera vakavinavinakataki kina ra qai lomani. Eda rawa ni vakaraitaka noda lomani ira noda vuvale ena veigauna kece, sega ni vinakati me dua na kena tikinisiga. O Jiova e vinakata meda yalololoma da qai lomasavu ena veigauna. (Wilika Cakacaka 20:35.) Eda vakavinavinakataka vua na isolisoli ni bula ena veisiga, sega ni siga ga eda sucu kina.—Same 8:3, 4; 36:9.

12. E vinaka vakacava noda siga ni mate mai na siga eda sucu kina?

¹² E kaya na Dauvunau 7:1: “E vinaka na yaca rogo vinaka e ca na waiwai talei, e vinaka na siga ni mate e ca na siga ni sucu.” E vinaka vakacava na noda siga ni mate mai na siga eda sucu kina? Nida se qai sucu eda se bera ni kilai ena dua na ka, na ka vinaka se ka ca. Na gauna ga eda tekivu qaravi Jiova kina da qai caka  vinaka vei ira eso tale, eda sa bucina kina na “yaca e rogo vinaka,” se na irogorogo, ena qai nanumi keda kina o Jiova ena gauna mada ga eda sa mate kina. (Jope 14:14, 15) O ira na tamata i Jiova era sega ni dau vakananuma nodra siganisucu se na nei Jisu. Na soqo duadua ga e tukuna o Jisu meda dau vakananuma oya na iVakananumi ni nona mate.—Luke 22:17-20; Iperiu 1:3, 4.

13, 14. E sema ina cava na Easter?

¹³ Levu era vakabauta ni nodra marautaka na Easter era sa vakananuma tiko nona vakaturi o Jisu. Ia na marautaki ni Easter e sema tiko ina nodra kalou yalewa na kai Jamani o Eostre, e kalou ni vulaitubutubu kei na rarama. Na Dictionary of Mythology e vakamacalataki koya tale ga me kalou yalewa ni vakatubukawa. Qo e sema tiko ena so na ivakarau ni Easter. Me kena ivakaraitaki, e kaya na Encyclopædia Britannica, ni yaloka “e dusia na bula vou kei na tucake tale.” Na ravete e dusia na vakatubukawa ena sokalou butobuto. Macala gona ni sega ni sema ina nona vakaturi o Jisu na Easter.

¹⁴ Vakacava e marautaka o Jiova ni raica nira bosoki vata na ivakarau ni lotu lasu kei na nona vakaturi na Luvena? E sega sara ga. (2 Korinica 6:17, 18) O Jiova e sega vakadua ni tukuna meda vakananuma nona vakaturi o Jisu.

15. E tekivu vakacava na Halloween?

¹⁵ E kilai tale ga na Halloween me All Hallows’ Eve se na bogi ni bera na All Saints’ Day, era sema ena bui tevoro, veli kei na yalo. E sega ni qai marautaki ga nikua na soqo qo. Ni taucoko tu na vula ni voleka na imatai ni Noveba, era dau marautaka na kai Peritania makawa kei Ailadi na soqo na Semhain. Era vakabauta ni gauna qo e lesu i vuravura na yalodra na mate. Era na vakarautaka na kakana kei na gunu nira nanuma ena marau kina na yalo. Gauna qo nira  dara na isulu na gone ra qai veisiko e veivale era na cavuta tiko “Trick or treat,” ia era sega ni kila nira sa vakatotomuria tiko na ivalavala ni vakatevoro ni gauna makawa.

16, 17. Na cava meda vakasamataka ke da tuvanaka noda vakamau?

¹⁶ E gauna marautaki na siga ni vakamau. Levu tale ga na kena ivalavala e caka kina e veiyasa i vuravura. Levu era sega ni dau vakasamataka na vanua e tekivu kina na ivalavala ni vakamau, era na sega gona ni kila ni so na ivakarau qori e yavutaki ena vakabauta ni lotu butobuto. Ia o rau na lotu vaKarisito erau lalawataka tiko me rau vakamau, me rau vakadeitaka ni ka e caka kina ena vakamarautaki Jiova. Ke rau kila na itekitekivu ni vakarau vakavanua ni vakamau, ena rawa ni vinaka na ka erau vakatulewataka.—Marika 10:6-9.

¹⁷ Eso na ivakarau vakavanua ni vakamau e nanumi ni kauta mai na ‘kalougata’ vei rau na veiwatini vou. (Aisea 65:11) Me kena ivakaraitaki, ena so na vanua e dau kolotaki na raisi se dua tale na ka vei rau na veiwatini. Na kena caka qori e nanumi ni na vakavuna me rau vakaluveni, marau, rau bula balavu, ena taqomaki rau tale ga mai na ka ca. Mera qaqarauni gona na lotu vaKarisito ena itovo vakavanua e sema ina lotu lasu.—Wilika 2 Korinica 6:14-18.

18. Na cava tale eso na ivakavuvuli vakaivolatabu e yaga ena siga ni vakamau?

¹⁸ Erau na vinakata na veiwatini lotu vaKarisito me  marautaki qai dokai na nodrau soqo, mera marau tale ga na tiko kina. O ira na sureti ena soqo era na sega ni tauca na vosa mosimosi, veiwali velavela, se mera cakava e dua na ka e sega ni veidokai vei rau na veiwatini kei na so tale. (Vosa Vakaibalebale 26:18, 19; Luke 6:31; 10:27) Ena sega ni vakabibitaki ena vakamau ni lotu vaKarisito nona “dokadokataka e dua na ka e taukena.” (1 Joni 2:16) Ke o tuvanaka nomu soqo ni vakamau, mo nanuma tiko mo raica lesu ena marau nomu siga ni vakamau.—Raica na iKuri ni iVakamacala 28.

19, 20. E tekivu vakacava na lave bilo ni vakanuinui vinaka?

¹⁹ Dau kena ivakarau ena vakamau kei na so tale na soqo na lave bilo ni vakanuinui vinaka. Ena gauna qori ena tukuna nona vakanuinui vinaka e dua nira laveta na nodra bilo na kena vo. Cava na nona rai na lotu vaKarisito?

²⁰ E tukuna na International Handbook on Alcohol and Culture ni tekivu mai na ivalavala makawa ni lotu butobuto na lave bilo ni vakanuinui vinaka, “na gauna e dau cabori kina vei ira na kalou na wai tabu.” E caka qo “me yaco kina na ka e divi, na masu e cavuti kina ‘bula balavu!’ se ‘mo bulabula vinaka mada ga!’” Ena gauna makawa, era na laveta nodra bilo na tamata mera kerea na veivakalougatataki ni nodra kalou. Ia qori e sega ni sala e veivakalougatataki kina o Jiova.—Joni 14:6; 16:23.

21. Na soqo cava tale me cata na lotu vaKarisito?

²¹ Ni bera ni o vakatulewataka mo vakaitavi ena dua na soqo, vakasamataka mada na yalo kei na itovo e uqeta. Me kena ivakaraitaki, eso na soqo e caka kina na danisi veivagarogaroi, gunu vakasivia kei na itovo dukadukali. E rawa tale ga ni laurai kina na veiwatini vakayalewa se vakatagane, ena uqeta sara mada ga na boletaki vanua. Ke da vakaitavi ena soqo va qo, vakacava eda cata dina tiko na ka e cata o Jiova?—Same 1:1, 2; 97:10; 119:37.

22. Ena vakatulewataka vakacava na lotu vaKarisito na soqo me vakaitavi kina?

²² Meda qarauna vinaka na lotu vaKarisito meda kua ni vakaitavi ena soqo e sega ni rokovi kina na Kalou. E vola na yapositolo o Paula: “Se oni kana se gunu se cava ga oni cakava, moni cakava na ka kece me vakalagilagi kina na Kalou.” (1 Korinica 10:31; raica na iKuri ni iVakamacala 29.) Ia na soqo kece e sega ni sema ina itovo dukadukali, lotu lasu se boletaki vanua. Ke sega ni cala vakaivolatabu, meda dui vakatulewa yadua ke ganita meda vakaitavi kina se sega. Meda nanuma tale ga se na moica vakacava nodra rai eso tale na noda vakatulewa.

23, 24. Eda na vakamacalataka vakacava noda vakatulewa vei ira na wekada era sega ni tiko ena dina me baleta eso na soqo?

²³ De o sa sega ni vakaitavi ena soqo e sega ni rokovi kina o Jiova. Qori era na rairai nanuma kina eso e vale era sega ni tiko ena dina ni o sega ni taleitaki ira se  via veimaliwai tale kei ira. Era na rairai nanuma ni gauna ga eda dau sota kina vakavuvale na gauna ni olodei. Na cava o na rawa ni cakava? E levu na sala o rawa ni vakadeitaka kina nomu lomani ira, era se bibi tiko ga vei iko. (Vosa Vakaibalebale 11:25; Dauvunau 3:12, 13) De o rawa ni sureti ira ena dua tale na gauna.

²⁴ Ke ra via kila na wekamu na vuna o sa sega ni vakaitavi kina ena so na olodei, o rawa ni qara veivuke ena so na noda ivola tabaki kei na jw.org mo vakamacalataka vei ira. Kua ni vakaraitaka ni o via qaqa ga ena veiba se mo togoraka na nomu nanuma. Vakamacalataka vei ira eso na ka o sa vakasamataka, oti o sa qai vakatulewa. Tauri iko vakamalua, qai “vosa ena yalovinaka ena gauna kece, me vakamasima.”—Kolosa 4:6.

25, 26. Era na vukei luvedra vakacava na itubutubu mera taleitaka na ivakatagedegede i Jiova?

²⁵ E bibi me matata tiko vei keda na vuna eda sega ni vakaitavi kina ena so na soqo. (Iperiu 5:14) Me noda inaki meda vakamarautaki Jiova. Ke da itubutubu, meda solia noda gauna meda vakavulici luveda mera kila ra qai taleitaka na ivakavuvuli vakaivolatabu. Ke ra kila ni bula dina tiko o Jiova, era na vinakata tale ga mera vakamarautaki koya.—Aisea 48:17, 18; 1 Pita 3:15.

²⁶ E marau o Jiova ni raica nida solia noda vinaka kece ena noda qaravi koya ena sala e savasava, e dina tale ga. (Joni 4:23) Ia e levu era nanuma nida sega ni rawa ni dina ena vuravura tawayalodina qo. Vakacava e dina qori? Meda veivosakitaka mada ena wase tarava.