Na lawa ni Kalou e yavutaki ena nona ivakavuvuli. Oya na yavu ni ka dina e kune ena iVolatabu. E vukei keda na ivakavuvuli meda kila na rai ni Kalou, meda vakatulewa vinaka da qai cakava na ka dodonu. Era yaga vakalevu ena ituvaki e sega ni vakamatatataki tu ena lawa ni Kalou.

▸ Wase 1, parakaravu e 8

Na ibalebale ni noda talairawarawa vei Jiova oya noda yalorawarawa meda cakava na ka e tukuna. E vinakata o Jiova me yavutaki ena noda lomani koya na noda talairawarawa. (1 Joni 5:3) Ke da lomana na Kalou da qai nuitaki koya, eda na talairawarawa vua e veigauna, ena gauna dredre mada ga. E vinaka meda talairawarawa vei Jiova ni vakavulica na sala me vinaka kina noda bula ena gauna qo, e yalataka tale ga nida na marautaka e levu na ka ni veivakalougatataki ena gauna se bera mai.—Aisea 48:17.

▸ Wase 1, parakaravu e 10

E solia o Jiova na galala ni vakatulewa, se na noda rawa ni digidigi. E sega ni buli keda meda vaka na misini. (Vakarua 30:19; Josua 24:15) Eda rawa ni vakayagataka na noda galala ni vakatulewa meda digidigi vinaka kina. Ia ke da sega ni qaqarauni, eda na sega ni vakatulewa vakayalomatua. Na noda galala ni vakatulewa oya na noda digia meda yalodina vei Jiova se sega, meda vakaraitaka tale ga nida lomani koya dina.

▸ Wase 1, parakaravu e 12

E vakarautaka o Jiova nona ivakatagedegede savasava, se na idusidusi me baleta na itovo kei na ka meda cakava. Eda rawa ni vulica  na ivakatagedegede qori ena iVolatabu kei na sala meda muria kina. (Vosa Vakaibalebale 6:16-19; 1 Korinica 6:9-11) Na idusidusi qori e vukei keda meda kila na rai ni Kalou me baleta na ka e dodonu kei na ka e cala. E vukei keda meda dau loloma, na sala meda vakatulewa vinaka kina, kei na noda caka vinaka vei ira eso tale. Sa torosobu tiko ga na ivakatagedegede ni vuravura, e sega ga ni veisau na ivakatagedegede i Jiova. (Vakarua 32:4-6; Malakai 3:6) Eda na taqomaki kina vakayago, ena taqomaki tale ga na ivakarau ni lomada.

▸ Wase 1, parakaravu e 17

Na noda lewaeloma oya na noda kila mai vu ni lomada na ka e dodonu kei na ka e cala. E solia vei keda kece o Jiova na lewaeloma. (Roma 2:14, 15) Me cakacaka vinaka noda lewaeloma, meda vakavulica me salavata kei na nona ivakatagedegede savasava. Eda na qai rawa ni vukei keda noda lewaeloma meda vakatulewa ena sala e vakamarautaka na Kalou. (1 Pita 3:16) Na noda lewaeloma e rawa ni tukuna ke da sa vakarau cakava e dua na ka cala, se rawa ni vakararawataki keda ke da cakava e dua na ka ca. Ke vakaleqai noda lewaeloma, e rawa ni vukei keda o Jiova me vinaka tale. Ni vinaka noda lewaeloma ena vakacegu na vakasama, eda na sega tale ga ni beci keda.

▸ Wase 2, parakaravu e 3

Na ibalebale ni rerevaka na Kalou oya noda lomani koya qai dokai koya vakalevu, eda na sega ni cakava e dua na ka me vakacudrui koya. Ena yaga qori meda caka vinaka da qai sega ni caka ca. (Same 111:10) Ena uqeti keda meda vakarorogo matua ina ka kece e tukuna o Jiova. Ena vukei keda meda dina ina noda yalayala vua nida dokai koya vakalevu. Ena yaga tale ga na noda rerevaka na Kalou ena ivakarau ni noda vakasama, noda veimaliwai, kei na noda digidigi ena veisiga.

▸ Wase 2, parakaravu e 9

Na veivutuni oya nona rarawataka vakalevu e dua na cala e cakava. O ira na lomana na Kalou era na veivutuni nira kila ni ka era cakava e sega ni salavata na ivakatagedegede ni Kalou. Ke da caka cala, meda cikevi Jiova me vosoti keda ena yavu ni isoro ni veivoli i Jisu. (Maciu 26:28; 1 Joni 2:1, 2) Ke da veivutuni dina da qai sega tale ni caka ca, eda rawa ni nuidei ni na vosoti keda o Jiova. E sega ni vinakati me ora tale tiko na lomada ena noda cala makawa. (Same 103:10-14; 1 Joni 1:9; 3:19-22) Meda saga vagumatua meda vuli mai na noda cala, me savasava noda rai, me salavata tale ga na ivakatagedegede i Jiova na noda bula.

▸ Wase 2, parakaravu e 18

Ke dua e cala bibi, e sega ni veivutuni qai sega ni vinakata me muria na ivakatagedegede i Jiova, sa na sega tale ni okati me lewe ni ivavakoso. E bibi me vakasivoi. Ni dua e vakasivoi, eda na sega tale ni veimaliwai kei koya, eda na sega tale ga ni vosa vua. (1 Korinica 5:11; 2 Joni 9-11) Na ituvatuva ni veivakasivoi e taqomaka na yaca i Jiova kei na ivavakoso. (1 Korinica 5:6) Na veivakasivoi e vakavulici kina e dua me veivutuni me rawa ni lesu vei Jiova.—Luke 15:17.

▸ Wase 3, parakaravu e 19

O Jiova e lomani keda qai vinakata me vukei keda. Oya na vuna e veidusimaki kina, veituberi qai veivakasalataki ni vakayagataka na iVolatabu kei ira na lomana na Kalou. Nida ivalavala ca, eda vinakata vakalevu na veivuke. (Jeremaia 17:9) Nida vakarorogo ena veidokai vei ira e lesia o Jiova mera veidusimaki, eda vakaraitaka nida dokai koya da qai vinakata meda talairawarawa vua.—Iperiu 13:7.

▸ Wase 4, parakaravu e 2

Nida ivalavala ca, dau rawarawa meda nanumi keda ga qai dokadoka. Ia e namaka o Jiova meda yalomalumalumu. Levu na gauna eda na vulica na yalomalumalumu nida vakatauvatani keda vei Jiova da qai kila nida ka wale. (Jope 38:1-4) E bibi tale ga ena yalomalumalumu na noda vulica meda kua ni nanumi keda vakasivia, ia meda caka vinaka da qai dau veinanumi. Na dokadoka ena vakavuna meda nanuma nida vinaka cake vei ira eso tale. O koya e yalomalumalumu ena dau dikevi koya vakavinaka qai kila na ka e vinaka kina kei na nona malumalumu. Ena sega ni cakitaka nona cala, ena kere veivosoti qai ciqoma na vakatutu kei na ivakasala. O koya e yalomalumalumu ena vakararavi vei Jiova qai muria nona veidusimaki.—1 Pita 5:5.

▸ Wase 4, parakaravu e 4

Na lewa oya na dodonu e tu vua e dua me veivakaroti qai vakatulewa. O Jiova e cecere duadua na nona lewa e lomalagi kei vuravura. Ni bulia na ka kece, e kaukaua duadua ena lomalagi kei na vuravura. E dau vakayagataka nona lewa me yaga vei ira eso tale. O Jiova e lesia eso mera veiqaravi. Me kena ivakaraitaki, o ira na itubutubu, qase ni ivavakoso, kei ira na veiliutaki, e vinakata o Jiova meda tokoni ira tale ga. (Roma 13:1-5; 1 Timoci 5:17) Ia ke veisaqasaqa na lawa ni tamata kei na lawa ni Kalou, eda na talairawarawa ga vua na Kalou, sega vua na tamata. (Cakacaka 5:29) Nida talairawarawa ena nodra lewa o ira e vakayagataka tiko o Jiova, eda vakaraitaka nida doka na nona vakatulewa.

▸ Wase 4, parakaravu e 7

O Jiova e lesi ira na qase, era tagane matua mera qarava na ivavakoso. (Vakarua 1:13; Cakacaka 20:28) Era uqeti keda na tagane qo me vinaka tiko ga noda veiwekani kei Jiova, meda sokaloutaki koya tale ga ena veiyaloni  qai tuvanaki vakamatau. (1 Korinica 14:33, 40) Me lesi ira na tagane qori na yalo tabu, e tiko na ivakatagedegede vakaivolatabu mera muria. (1 Timoci 3:1-7; Taito 1:5-9; 1 Pita 5:2, 3) Eda nuitaka da qai tokona na isoqosoqo ni Kalou, eda marau gona meda tokoni ira na qase ni ivavakoso.—Same 138:6; Iperiu 13:17.

▸ Wase 4, parakaravu e 8

O Jiova e nuitaki ira na itubutubu mera qaravi ira na gone kei na nodra vuvale. Ia e vakamacalataki ena iVolatabu ni ulunivuvale o tagane vakawati. Ke sega o tama, sa na ulunivuvale o tina. E nona itavi na ulunivuvale me vakarautaka na kakana, isulu kei na vale. E bibi me liutaka na nodratou sokaloutaki Jiova. Me kena ivakaraitaki, ena raica me ratou soqoni wasoma, gole ena cakacaka vakaitalatala ratou qai vulica vata na iVolatabu. Ena vakatulewa ena vuvale o ulunivuvale. Ena dau tovolea me vakatotomuria nona yalovinaka kei na nona yalorawarawa o Jisu, ena sega ni yaloca se voravora. Nona cakava qori ena uqeta na veilomani, ra vakila kina na lewenivuvale nira taqomaki ra qai volekati Jiova tiko ga.

▸ Wase 4, parakaravu e 12

Na iLawalawa Dauvakatulewa e lewena e dua na ilawalawa tagane eratou nuitaka na bula e lomalagi, e vakayagataki ratou na Kalou me ratou veidusimaki vei ira na nona tamata. O Jiova e vakayagataka na ilawalawa dauvakatulewa ena imatai ni senitiuri me dusimaka na ivavakoso vaKarisito taumada ena nodra sokalou kei na cakacaka vakavunau. (Cakacaka 15:2) Nikua e dusimaka qai taqomaki ira na tamata ni Kalou na iLawalawa Dauvakatulewa. Ni ratou vakatulewa, eratou nuitaka na veidusimaki ni Vosa ni Kalou kei na yalo tabu. E vakatokai ratou na ilawalawa tagane lumuti qo o Jisu me “dauveiqaravi yalodina e vuku.”—Maciu 24:45-47.

▸ Wase 4, parakaravu e 15

Eso na gauna ena kerei e dua na tacida yalewa ena ivavakoso me qarava na itavi e dau lesi ga vei ira na tacida tagane. Ke yaco qori, ena vakaraitaka nona doka na ituvatuva i Jiova ni ubia na uluna. Ia e yaga qo ena so ga na ituvaki. Me kena ivakaraitaki, ena ubia na uluna na tacida yalewa ke caka vuli iVolatabu ni tiko o watina se dua na tacida tagane papitaiso.—1 Korinica 11:11-15.

▸ Wase 4, parakaravu e 17

Nida tawaveitovaki eda na sega ni to ena dua na yasana ena veika vakapolitiki. (Joni 17:16) O ira na tamata i Jiova era tokona na nona Matanitu. Eda tawaveitovaki ena veika vakavuravura me vakataki Jisu ga.

E vakarota o Jiova meda “talairawarawa ina matanitu kei ira na veiliutaki.” (Taito 3:1, 2; Roma 13:1-7) Ia e tukuna tale ga na lawa ni Kalou meda kua ni laba. Ena sega gona ni vakatara nona lewaeloma na lotu vaKarisito me gole ena ivalu. Ke vinakati me digia na cakacaka e yaga raraba, sega ni nona curu ena mataivalu, me cakava ga na ka e donu ina nona lewaeloma.

Eda sokaloutaki Jiova duadua ga ni Dauveibuli. Eda doka noda vanua, ia eda na sega ni vakarokoroko ina kuila se lagata na sere ni matanitu. (Aisea 43:11; Taniela 3:1-30; 1 Korinica 10:14) E noda vakatulewa yadua meda kua ni digia e dua na isoqosoqo vakapolitiki se na kena mata. Eda cakava qori nida sa digia meda to ina Matanitu ni Kalou.—Maciu 22:21; Joni 15:19; 18:36.

▸ Wase 5, parakaravu e 2

E uqeta o vuravura na ivakarau ni rai i Setani. Qori na mataqali rai e laurai vakalevu vei ira na sega ni lomani Jiova, ira na sega ni vakatotomuri  koya kei ira na lecava na nona ivakatagedegede. (1 Joni 5:19) Qori na rai kei na yalo e lai vakavotui kina na yalo ni vuravura. (Efeso 2:2) Era qarauna na tamata i Jiova mera kua ni rawai ena yalo qo. (Efeso 6:10-18) Eda taleitaka ga na sala i Jiova da qai saga vagumatua meda muria dei na nona ivalavala kei na nona ivakarau ni rai.

▸ Wase 5, parakaravu e 7

Na vukitani oya na kena saqati na ka dina ena iVolatabu. O ira na vukitani era saqati Jiova kei Jisu, na tui ni Matanitu ni Kalou, ra qai veivakamuai vei ira eso tale. (Roma 1:25) Era via uqeti ira na qaravi Jiova mera vakatitiqa. Era vukitani eso ena ivavakoso vaKarisito taumada, era cakava tale ga qori eso ena gauna qo. (2 Cesalonaika 2:3) O ira na yalodina vei Jiova mera kua ni veimaliwai kei ira na vukitani. Eda na sega ni via vakilakila se mera vakasaurarataki keda eso tale meda wilika se rogoca na nodra rai na vukitani. Eda yalodina vei Jiova da qai sokaloutaki koya duadua ga.

▸ Wase 5, parakaravu e 9

Ena Lawa e soli vei Mosese, era kerei Jiova na Isireli me vosoti na nodra ivalavala ca. Era kauta ena valenisoro na isoro ni veibuluti ni covuata, waiwai, kei na manumanu. Nodra cakava qori era nanuma kina ni tu vakarau o Jiova me vosota nodra ivalavala ca vakamatanitu kei na nodra valavala ca yadua. Mai oti na isoro va qori ni sa cabora o Jisu na nona bula me vosoti kina noda ivalavala ca. E cabora “vakadua ga” o Jisu na isoro e uasivi.—Iperiu 10:1, 4, 10.

▸ Wase 7, parakaravu e 6

E vakatarai ena Lawa e soli vei Mosese me laukana na manumanu. E vakaroti tale ga kina me cabori na manumanu. (Vunau ni Soro 1:5, 6)  E sega ni vakatara o Jiova vei ira nona tamata mera vakalolomataki na manumanu. (Vosa Vakaibalebale 12:10) E tu sara ga ena Lawa eso na ivakaro mera taqomaki kina na manumanu. Era vakaroti na Isireli mera qarava vinaka na nodra manumanu.—Vakarua 22:6, 7.

▸ Wase 7, parakaravu e 6

iWasewase lalai ni dra. Na dra e va na kena iwasewase lelevu—na red cell, white cell, platelet, kei na plasma. Na va na iwasewase lelevu qori e rawa ni wasewasei tale vakalalai qai vakatokai me iwasewase lalai ni dra. *

Ena sega ni vakadonuya na lotu vaKarisito me taura na va na iwasewase lelevu ni dra. Ia vakacava ena vakadonuya na iwasewase lalai ni dra? E sega ni tukuna vakamatailalai na iVolatabu. Koya gona me vakatulewa yadua na lotu vaKarisito ni yavutaki ena nona lewaeloma e vakavulici vakaivolatabu.

Eso na lotu vaKarisito era vakatulewataka mera kua ni taura na iwasewase lalai kece ni dra. Era na rairai tukuna ni Lawa e vakarautaka na Kalou vei ira na Isireli ni dra kece e vakadavei mai na manumanu me liviraki “ena qele.”—Vakarua 12:22-24.

Eso tale e duidui nodra vakatulewa. E vakatara nodra lewaeloma mera vakayagataka eso na iwasewase lalai ni dra. De dua era na tukuna ni qori sa sega ni vakatakarakarataka na nona bula o koya e tauri mai vua na dra.

Ni o vakasamataka tiko se iwasewase ni dra cava mo taura, dikeva mada e vica na taro qo:

• Vakacava e sa matata tiko vei au keu sega ni taura na iwasewase lalai kece ni dra, kena ibalebale au na sega ni taura eso na wainimate ena valuta na mate ca se rawa ni yaga ni yaco na mavoa?

• Au na vakamacalataka vakacava vei vuniwai na vuna au na taura se sega ni taura kina na iwasewase lalai ni dra?

 Veiqaravi vakavuniwai. Nida lotu vaKarisito eda na sega ni soli dra, se me maroroi tu vakadede noda dra ni bera na veisele. Ia e tu tale eso na iwalewale e rawa ni vakayagataka ga kina o koya e tauvimate na nona dra. Na lotu vaKarisito yadua me vakatulewataka se na vakayagataki vakacava na nona dra ni caka na veisele se qaravi vakavuniwai. Ena veiqaravi va qori, ena rairai vakadrodroi tani na dra vei tauvimate ena dua ga na gauna lekaleka.—Me ikuri ni ivakamacala, raica na Vale ni Vakatawa ni 15 Okotova, 2000, tabana e 30-31.

Kena ivakaraitaki, e tiko e dua na iwalewale ni veiqaravi e vakatokai na hemodilution, qo na kena vakadrodroi tani na dra mai na yago ni bera toka ga na veisele qai sosomitaki ena wainimate e dau vakalevutaka na dra, oti qai vakadrodroi lesu tale ina yago ni caka tiko se oti ga vakalailai na veisele.

E dua tale na veiqaravi e vakatokai na cell salvage. Qo na kena kumuni qai tauvuloni na dra e drodro tani ena gauna ni veisele qai vakalesui tale ina yago ena gauna ni veisele se ni oti toka ga.

 E sega ni tautauvata na iwalewale e taurivaka na vuniwai yadua. Ni bera gona ni vakadonuya na lotu vaKarisito e dua na veisele se veiqaravi vakavuniwai, e bibi me vaqaqa vinaka na ka ena caka ena nona dra.

Ni vakatulewataka na veiqaravi vakavuniwai e vakayagataki ga kina nona dra, dikeva mada e vica na taro qo:

• Ke vakadrodroi tani mai yagoqu eso na noqu dra qai tao na kena drodro me dua na gauna, vakacava au na raica tiko ga na dra qo me noqu, e sega ni vinakati kina me livi ina “qele”?—Vakarua 12:23, 24.

• Vakacava ena vakaleqai noqu lewaeloma vakavulici vakaivolatabu ke vakadrodroi tani mai yagoqu eso na dra ena gauna ni veisele, waki vata kei na so na wainimate qai vakadrodroi lesu i yagoqu?

• Vakacava au sa kila tiko ni gauna au na sega ni vakadonuya kina na veiqaravi vakavuniwai e vakayagataki ga kina noqu dra, au sa na sega tale ga ni vakadonuya me dikevi na noqu dra, me vakayacori vei au na hemodialysis, se vakayagataki vei au ena gauna ni veisele na misini e pamutaka na dra ina uto kei na yatevuso?

Ni bera nida vakatulewataka se iwasewase lalai ni dra me vakayagataki se veiqaravi vakavuniwai e vakayagataki ga kina na noda dra, e bibi  meda masuta na veidusimaki i Jiova da qai vakekeli sara. (Jemesa 1:5, 6) Oti meda qai vakatulewa nida vakayagataka noda lewaeloma e vakavulici vakaivolatabu. Meda kua ni taroga nodra nanuma eso tale ena ka era na cakava ke ra tu ena keda ituvaki, mera kua tale ga ni vakatulewa ena vukuda.—Roma 14:12; Kalatia 6:5.

▸ Wase 7, parakaravu e 11

Meda savasava, e vinakati me savasava na noda itovo ena rai ni Kalou. E okati ena itovo savasava na ka eda vakasamataka, tukuna kei na ka eda cakava. O Jiova e vakaroti keda meda cata na veiyacovi dukadukali kece se vakasisila. (Vosa Vakaibalebale 1:10; 3:1) Meda vakatulewataka nida na muria na ivakatagedegede savasava i Jiova ni bera mada ga nida temaki meda caka ca. Meda masuta wasoma na veivuke ni Kalou me vakasavasavataka noda vakasama, meda vakadeitaka tale ga meda cata na veitemaki kece.—1 Korinica 6:9, 10, 18; Efeso 5:5.

▸ Wase 8, parakaravu e 11

Na itovo vakasisila e okati kina na vosa se na ka e caka e beci kina na ivakatagedegede ni Kalou qai sega ni madualaka. O koya e cakava qori e sega ni doka na lawa ni Kalou, ena laurai tale ga ena komiti ni veilewai. Na itovo dukadukali e okati kina na veimataqali cala. Ni vakatau ena bibi ni cala, eso na ituvaki e okati kina na itovo dukadukali ena gadrevi kina me dua na kena kisi ni veilewai ena ivavakoso.—Kalatia 5:19-21; Efeso 4:19; me ikuri ni ivakamacala, raica na “Taro na Dauwiliwili” ena Vale ni Vakatawa ni 15 Julai, 2006.

▸ Wase 9, parakaravu e 7; Wase 12, parakaravu e 10

E inaki i Jiova me baleta na veiyacovi me rau vakaraitaka kina na veiwatini na nodrau veidomoni ena sala savasava. Ke dua gona e vakatavevele, se vakayagataka cala na yagona tabu me vakaceguya nona gagadre ni veiyacovi, qori e vakadukadukalitaka na veiyacovi. Na itovo qori ena vakaleqa nona veiwekani kei Jiova. Ena tuburi koya na gagadre cala, ena cala tale ga nona rai me baleta na veiyacovi. (Kolosa 3:5) Ke dua e dau vakaitovotaki koya kina qai dredre me muduka, me kua ni soro. (Same 86:5; 1 Joni 3:20) Ke va qori na kemu ituvaki, masuti Jiova mai vu ni lomamu qai kerei koya me vukei iko. Mo cata na iyaloyalo vakasisila, ni qori ena kauta mai na vakanananu ca. Veitalanoa kei na dua vei rau na nomu itubutubu vaKarisito se dua na nomu itokani matua e doka na lawa i Jiova. (Vosa Vakaibalebale 1:8, 9; 1 Cesalonaika 5:14; Taito 2:3-5) O rawa ni vakadeitaka ni raica o Jiova qai kauaitaka nomu sasaga me savasava tiko ga nomu itovo.—Same 51:17; Aisea 1:18.

▸ Wase 9, parakaravu e 9

E inaki i Jiova me rau veiwatini e dua na tagane kei na dua na yalewa. E Isireli makawa a vakatara na Kalou me levu na watidra na tagane, ia qori a sega ni nona inaki taumada. Nikua e sega ni vakatara o Jiova vei ira nona tamata me levu na watidra. Me dua ga na watina yalewa na tagane vakawati, na yalewa tale ga me dua ga na watina tagane.—Maciu 19:9; 1 Timoci 3:2.

▸ Wase 10, parakaravu e 12

E inaki i Jiova me rau bula vata na veiwatini me yacova na mate. (Vakatekivu 2:24; Malakai 2:15, 16; Maciu 19:3-6; 1 Korinica 7:39) E vakatarai ga na veisere ni veibutakoci e dua vei rau na isa ni vakawati. Ena ituvaki va qori, e solia o Jiova na galala vua na isa e sega ni cala me veisere se kua.—Maciu 19:9.

 So na gauna eso na lotu vaKarisito era vakatulewataka mera biuti watidra ke sega mada ga ni okati kina na itovo vakasisila. (1 Korinica 7:11) Eso na ituvaki era cavuti tarava ena rairai vakatulewataka e dua na lotu vaKarisito me veibiu kina.

• Nakita me kua ni veiqaravi: E sega ni via vakarautaka na tagane vakawati na veika vakayago ena vuvale, e cakava qori me sa lai sega sara kina na ilavo kei na kakana ena vuvale.—1 Timoci 5:8.

• iTovo kaukaua ena ivakatagedegede e ca sara: Ke rui voravora na ka e cakava e dua vei rau na isa ni vakawati me sa lai rivarivabitaki na nona bula o kena isa.—Kalatia 5:19-21.

• Vakaleqai nona veiwekani kei Jiova: E vakadredretaka o tagane se yalewa me qaravi Jiova na kena isa.—Cakacaka 5:29.

▸ Wase 11, parakaravu e 19

Eda dau vinakata kece meda vakavinavinakataki qai vakayaloqaqataki. (Vosa Vakaibalebale 12:25; 16:24) Eda rawa ni veivakayaloqaqataki qai veivakacegui nida vosa vakayalololoma qai vakayalovinaka. Na vosa va qori e rawa ni uqeti ira na tacida mera vosota ra qai qaravi Jiova tiko ga ena gauna dredre mada ga. (Vosa Vakaibalebale 12:18; Filipai 2:1-4) Ke dua e yalolailai, meda rogoci koya ena veidokai da qai saga meda kila na ivakarau ni lomana. Ena vukei keda qori meda kila na ka meda tukuna kei na sala meda vukei koya kina. (Jemesa 1:19) Saga mo kilai ira vinaka na tacimu vakayalo qai kila na ka era gadreva. Nomu cakava qori o na rawa ni vukei ira mera torovi koya na iVurevure ni veivakacegui kei na veivakayaloqaqataki, na vanua era na vakabulabulataki dina kina.—2 Korinica 1:3, 4; 1 Cesalonaika 5:11.

▸ Wase 12, parakaravu e 16

Na iVolatabu e sega ni biuta e dua na lawa ni soqo ni vakamau. E duidui na ivakarau vakavanua kei na veika vakalawa. (Vakatekivu 24:67; Maciu 1:24; 25:10; Luke 14:8) Na ka bibi duadua ena vakamau na nodrau bubului na veiwatini ena mata i Jiova. Levu na veiwatini era vakatulewataka me tiko na nodra lewenivuvale kei na nodra itokani voleka ena gauna era bubului kina, na ivunau tale ga me solia e dua na qase ni ivavakoso. E vakatau vei rau na veiwatini na mataqali soqo ni marau vakacava erau na vinakata. (Luke 14:28; Joni 2:1-11) Se cava ga erau vakatulewataka, me rokovi tiko ga kina o Jiova. (Vakatekivu 2:18-24; Maciu 19:5, 6) E rawa ni vukei rau na ivakavuvuli vakaivolatabu me rau vakatulewa vinaka. (1 Joni 2:16, 17) Ke rau vakatulewataka me gunuvi na alakaolo ena gauna ni kana, me rau vakadeitaka ni na lewai vinaka na soqo. (Vosa Vakaibalebale 20:1; Efeso 5:18) Ke caka eso na ivakatagi se veivakamarautaki, me rau raica ni rokovi kina o Jiova. Me rau raica vakabibi na veiwatini lotu vaKarisito na nodrau veiwekani kei na Kalou kei na nodrau veivolekati, me rau kua ni leqataka ga na siga ni nodrau vakamau.—Vosa Vakaibalebale 18:22; me ikuri ni ivakamacala, raica na Vale ni Vakatawa ni 15 Okotova, 2006, tabana e 18-31.

▸ Wase 13, parakaravu e 18

Eda vinakata meda vakatulewa vinaka ni yavutaki ena ivakavuvuli ni Vosa ni Kalou. Me kena ivakaraitaki, de sureta na lotu vaKarisito na kena isa e sega ni iVakadinadina i Jiova me rau lai kana vata kei ira na weka ena gauna ni olodei. Ke o sotava na ituvaki qori, cava o na cakava? Ke vakatara na nomu lewaeloma mo lako, o rawa ni vakamacalataka vei kemu isa ni o na sega ni vakaitavi ke okati kina na ivakarau ni lotu butobuto. Mo nanuma tale ga ke ra na tarabe kina eso tale.—1 Korinica 8:9; 10:23, 24.

 Vakacava ke solia vei iko na nomu boso na bonisi ena gauna ni olodei? O na vakasuka? Ena sega ni gadrevi sara qori. Nomu ciqoma se sega ena vakatau ena inaki e cakava kina qori. Vakacava e cakava qori me tiki ni marautaki ni olodei? Se me vakaraitaka ga na nona vakavinavinaka? Vakasamataka na tikina qo kei na so tale na ka e okati kina, qai vakatulewataka mo ciqoma na bonisi se sega.

Ena dua tale na ituvaki, ke dua e soli loloma vei iko ena gauna ni olodei qai kaya: “Au kila ni o sega ni dau vakaitavi ena olodei, au vinakata ga me nomu qo.” De dua e cakava qori ena nona yalovinaka. Ia vakacava e dodonu mo vakasamataka ni via vakatovolea tiko na nomu vakabauta se vinakata mo vakaitavi tale ga ena olodei? Nomu vakasamataka qori, e vakatau sara ga vei iko na nomu taura na iloloma se sega. Ena noda vakatulewa kece, eda vinakata me vinaka noda lewaeloma da qai yalodina vei Jiova.—Cakacaka 23:1.

▸ Wase 13, parakaravu e 22

Levu na gauna ni dau wali totolo na duidui e dau basika qai caka ena yalovinaka, ena sega ni lai tini sara me dua na leqa levu. (Maciu 5:23-26) Na imatai ni ikalawa me muria na lotu vaKarisito oya me vakalagilagi o Jiova qai uqeta na duavata ena ivavakoso.—Joni 13:34, 35; 1 Korinica 13:4, 5.

Ke yaco na duidui ena kedra maliwa na lotu vaKarisito ena veika vakabisinisi, mera saga mera walia, mera kua ga ni kauta ena mataveilewai. E vakamacalataka o Paula ena iMatai ni Korinica 6:1-8 na nodra lako ina mataveilewai na lotu vaKarisito. Ena rogorogo ca na yaca i Jiova kei na ivavakoso nida kauta na tacida ena mataveilewai. Ena Maciu 18:15-17, e tolu na ikalawa me muria na lotu vaKarisito me wali kina na leqa me vaka na vakaucaca se na veidabui: (1) Me rau saga mada e liu me rau walia ga vakataki rau. (2) Ke sega, erau rawa ni kerea na nona veivuke e dua se rua na tacida matua ena ivavakoso. (3) Ke vinakati e rawa ni rau vakaraitaka  ina ilawalawa qase. Ke yaco qori, era na vakayagataka na qase na ivakavuvuli vakaivolatabu me vukei ira kece na okati kina mera veiyaloni tale. Ke so e sega ni via muria na ivakatagedegede vakaivolatabu, de vinakati vei ratou na qase ni ivavakoso me dua na kena kisi ni veilewai.

Eso na ituvaki ena vinakati me kau ena mataveilewai me vakalawataki me vaka na veisere, na dodonu ni nodra susugi na gone, sausaumi me caka me baleti ira na gone, saumi ni ilavo ina kabani ni inisua, na beqaravu, se na wili. Ke dua na lotu vaKarisito e vakayagataka na veika vakalawa me wali kina na leqa qai caka ena yalovinaka, ena sega ni beca na ivakasala i Paula.

Ke dua na cala bibi me vaka na kucu, nodra vakalolomataki na gone, veibuturaki, butako, se laba, e sega ni cala ke muria na lotu vaKarisito na ivakasala i Paula me vakaraitaka na basulawa va qo vei ira na vakailesilesi ni matanitu.

▸ Wase 14, parakaravu e 14

Tekivu sara mai na were o Iteni na nona saga tiko o Setani me lawakitaki keda na kawatamata. (Vakatekivu 3:1-6; Vakatakila 12:9) E kila o koya ke vakasesea na noda vakasama, ena rawa ni vakamuai keda meda caka ca. (2 Korinica 4:4; Jemesa 1:14, 15) E vakayagataka o Setani na veika vakapolitiki, lotu, bisinisi, ka ni veivakamarautaki, vuli, kei na levu tale me uqeta na nona ivakarau ni rai, me vaka sara ga e sega ni dua na kena leqa.—Joni 14:30; 1 Joni 5:19.

E kila o Setani ni sa lekaleka sara na gauna me vakacalai ira kina na kawatamata. E soli sele tu gona me vakacala na levu ga ni tamata e rawa. Vakabibi o ira na qaravi Jiova. (Vakatakila 12:12) Ke da sega ni qarauna, e rawa ni vakamua vakamalua na Tevoro na noda vakasama. (1 Korinica 10:12) Me kena ivakaraitaki, e vinakata o Jiova me dei na vakawati. (Maciu 19:5, 6, 9) Ia e levu nikua era raica na vakawati me dua ga na isema e rawarawa na kena tagutuvi. Era uqeta tale ga na rai qori na iyaloyalo kei na porokaramu  ena tivi. Meda vakadeitaka me kua ni takavi keda na rai ni vuravura me baleta na vakawati.

Dua tale na sala e saga o Setani me vakacalai keda oya na yalo ni via lewai keda ga. (2 Timoci 3:4) Ke da sega ni qarauna, eda na sega ni dokai ira e lesia o Jiova mera veiliutaki. Me kena ivakaraitaki, de na cata e dua na tacida tagane na nodra veidusimaki na qase ni ivavakoso. (Iperiu 12:5) Se dua na tacida yalewa e rairai lomatarotarotaka na ituvatuva i Jiova me baleta na veiliutaki ena vuvale.—1 Korinica 11:3.

Meda vakadeitaka mada ga meda kua ni vakalaiva na Tevoro me vakamua na noda rai. Eda vinakata ga meda vakatotomuria na rai i Jiova da qai “vakasamataka tiko ga na veika mai cake.”—Kolosa 3:2; 2 Korinica 2:11.

▸ Wase 16, parakaravu e 9

Eda vinakata kece meda bulabula da qai qaravi vinaka nida tauvimate. (Aisea 38:21; Marika 5:25, 26; Luke 10:34) Nikua sa tu e levu na iwalewale ni veiqaravi vakavuniwai kei na so tale. Nida vakatulewataka na veiqaravi me caka, e bibi meda muria na ivakavuvuli vakaivolatabu. Meda nanuma tiko ni Matanitu ni Kalou duadua ga ena rawa ni vakaotia vakadua na tauvimate. Eda sega ni vinakata meda vakabibitaka na noda bulabula vinaka da qai vakawalena na noda qaravi Jiova.—Aisea 33:24; 1 Timoci 4:16.

Meda qarauna sara na veiqaravi e okati kina na veika vakatimoni. (Vakarua 18:10-12; Aisea 1:13) Ni bera gona nida vakadonuya na veiqaravi se wainimate meda vakayagataka, meda vaqaqa vinaka na ka kece e vauca kei na rai cava e uqeta. (Vosa Vakaibalebale 14:15) Meda nanuma tiko ni o Setani e via lawakitaki keda meda goleva na ka vakatevoro. Ke da siqema ni sema ina vakatevoro e dua na veiqaravi, e vinaka meda kua ni vakadonuya.—1 Pita 5:8.

▸ Wase 16, parakaravu e 18