1, 2. Na isolisoli talei cava e solia vei keda o Jiova?

O JIOVA e solia tu vei keda e dua na iloloma talei. Qori na isolisoli ni bula. (Vakatekivu 1:27) E vinakata meda rawata na bula vinaka duadua. E vakarautaka kina na ivakavuvuli meda vakatulewa vinaka. Meda vakayagataka na ivakavuvuli qori me rawa nida “vakaduiduitaka na ka e donu mai na ka e cala.” (Iperiu 5:14) Nida cakava qori, eda sa vakalaivi Jiova tiko me vakavulici keda meda vakasama vakavinaka. Ena vinaka noda bula, eda na vakila tale ga na kena talei nida muria na ivakavuvuli i Jiova.

² E dau dredre na bula ena so na gauna. E dau basika na ituvaki e sega ni matata na kena lawa ena iVolatabu. Me kena ivakaraitaki, de vinakati meda vakatulewataka na veiqaravi vakavuniwai me baleta na dra. E rawa vakacava ni vakamarautaki Jiova noda vakatulewa? E tu ena iVolatabu na ivakavuvuli eda vulica kina na rai i Jiova me baleta na bula kei na dra. Nida kila na kena ivakavuvuli, eda na vakatulewa vakayalomatua qai savasava noda lewaeloma. (Vosa Vakaibalebale 2:6-11) Meda dikeva mada qo eso na ivakavuvuli.

3, 4. (a) E kilai vakacava na rai ni Kalou me baleta na dra? (b) Na cava e dusia na dra?

³ Na iVolatabu e vakavulica ni ka tabu na dra, e dusia na bula. E ka talei tale ga vei Jiova na bula. Ni labata oti na tacina o Keni, e qai tukuna vua o Jiova: “Sa tagici au mai na qele na dra i tacimu.” (Vakatekivu 4:10) Na dra i Epeli e dusia nona bula; ni vakamatei koya o Keni, e kauta laivi kina nona bula.

⁴ Ni oti na waluvu ena siga i Noa, e qai vakaraitaka na Kalou ni sa rawa ni laukana na lewenimanumanu. Ia e qai kaya vakamatata: ‘Na lewe e tiko kina na bula—na kena dra—dou kua ni kania.’ (Vakatekivu 9:4) Na ivakaro qo e baleti ira kece na kawa i Noa, okati kina o keda. Koya gona, o Jiova e raica ni dra e dusia na bula. Me va tale ga qori noda rai.—Same 36:9.

5, 6. E vakaraitaka vakacava na Lawa e soli vei Mosese na rai i Jiova me baleta na bula kei na dra?

⁵ E tukuni ena Lawa a solia o Jiova vei Mosese: “Ke dua na tagane . . . e kania na dra cava ga, ena duatani sara ga na mataqu vei koya e kania na dra, au na muduki koya laivi vei ira na kainona. Ni tiko ena dra na bula ni dua na kabula.”—Vunau ni Soro 17:10, 11.

⁶ E tukuni ena Lawa e soli vei Mosese, ke dua e vakamatea na manumanu me kakana, me livia na kena dra ina qele. E dusia qori ni sa lesu tale na bula ni manumanu vua na Dauveibuli o Jiova. (Vakarua 12:16; Isikeli 18:4) E sega ni namaka o Jiova me levu tale na ka era cakava na Isireli ena kena vakadrodroi tani na dra ni manumanu. Mera cakava ga ena  nodra vinaka taucoko, mera kania kina na lewenimanumanu ena lewaeloma e savasava. Nira doka na dra ni manumanu, era vakaraitaka kina na veidokai vei koya e solia na bula, o Jiova. Era vakaroti tale ga na Isireli ena Lawa mera cabora na manumanu me vosoti kina nodra ivalavala ca.—Raica na iKuri ni iVakamacala 19 kei na 20.

7. E doka vakacava o Tevita na dra?

⁷ Eda rawa ni raica na bibi ni dra ena ka e cakava o Tevita ni vala kei ira na kai Filisitia. Era raica nona tamata ni karamaca, ra bolea mera lai taki wai mai ena nodra vanua na meca. Ia nira kauta vei Tevita, e sega ni via gunuva, mani ‘livia yani vei Jiova.’ E kaya o Tevita: “Kemuni Jiova, e sega ni donu vei au meu cakava na ka qo! Meu gunuva na nodratou dra na tagane eratou a bolemate?” E kila o Tevita na kena bibi vei Jiova na bula kei na dra.—2 Samuela 23:15-17.

8, 9. Meda raica vakacava na lotu vaKarisito nikua na dra?

⁸ Ena nodra gauna na lotu vaKarisito taumada, sa sega tale nira dau cabora na manumanu na tamata ni Kalou. Ia e vinakati me donu tiko ga nodra rai me baleta na dra. Dua vei ira na lawa a vinakata o Jiova mera nanuma oya na ‘vakatabui ni dra.’ Na bibi ni kena vakatabui e vaka ga na kena cati na veika vakasisila kei na qaravi matakau.—Cakacaka 15:28, 29.

⁹ E va tale ga qori nikua. Eda kila na lotu vaKarisito ni o Jiova e iVurevure ni bula, e nona tale ga. Eda kila ni ka tabu na dra, e dusia na bula. E bibi gona meda dikeva na ivakavuvuli vakaivolatabu ni caka na veiqaravi vakavuniwai e vauca na dra.

10, 11. (a) Era raica vakacava na iVakadinadina i Jiova na tauri dra se na va na kena iwasewase lelevu? (b) Na cava mera na dui vakatulewataka na lotu vaKarisito?

¹⁰ Era kila na iVakadinadina i Jiova ni kena ‘vakatabui na dra,’ e sega ni okati ga kina nodra kania se gunuva. Kena ibalebale, era na sega ni tauri dra, soli dra se maroroi na nodra dra. Era na sega tale ga ni taura na va na iwasewase lelevu ni dra—red cell, white cell, platelet, kei na plasma.

¹¹ Ena vidavidai na va na iwasewase lelevu ni dra ina kena iwasewase lalai. Ena dui vakatulewa na lotu vaKarisito ke vinakata me taura se sega na iwasewase lalai ni dra. Ena vakatulewataka tale ga na veiqaravi vakavuniwai ena vakayagataki ga kina na nona dra. Ena vakatulewataka yadua na sala ena vakayagataki kina na nona dra ena gauna ni veisele, se so tale na veiqaravi vakavuniwai.—Raica na iKuri ni iVakamacala 21.

12. (a) E bibi vakacava vei Jiova noda vakatulewa e yavutaki ena noda lewaeloma? (b) Eda na vakatulewa vakayalomatua vakacava ena veiqaravi vakavuniwai?

¹² Vakacava e kauaitaka o Jiova na vakatulewa e vauca na lewaeloma? Io. E kauaitaka na noda nanuma kei na inaki ni lomada. (Wilika Vosa Vakaibalebale 17:3; 24:12.) Meda masulaka gona nona veidusimaki da qai vakekeli nida vakatulewa ena ka e vauca na veiqaravi vakavuniwai. Da qai vakatulewa nida vakayagataka noda lewaeloma e vakavulici vakaivolatabu. Meda kua ni tarogi  ira eso tale ena ka era na cakava ena ituvaki qori, se mera vakatulewa ena vukuda. “Nida na dui colata ga na noda icolacola” na lotu vaKarisito yadua.—Kalatia 6:5; Roma 14:12.

13. Na cava eda vulica me baleti Jiova mai na nona lawa kei na ivakavuvuli me baleta na dra?

¹³ E yaga vei keda na ka kece e tukuna o Jiova, e ivakaraitaki tale ga ni nona loloma. (Same 19:7-11) Eda sega ni talairawarawa ga vua ni yaga vei keda na nona ivakaro. Eda talairawarawa nida lomani koya. Na noda lomani Jiova e uqeti keda meda kua ni tauri dra. (Cakacaka 15:20) E taqomaki tale ga kina noda bula. Levu nikua era kila na ca ni tauri dra, era vakabauta tale ga e levu na vuniwai ni vinaka cake na nodra veiqaravi ni sega ni vakayagataki na dra. Macala ga ni ka vakayalomatua qai ka vakayalololoma na sala i Jiova.—Wilika Aisea 55:9; Joni 14:21, 23.

14, 15. (a) Na lawa cava e solia o Jiova mera taqomaki kina nona tamata? (b) O na muria vakacava na kena ivakavuvuli?

¹⁴ E dau vinaka tu ga na lawa ni Kalou vei ira na nona dauveiqaravi. O Jiova e vakarautaka vei ira na Isireli makawa na lawa me taqomaki ira ena vakacalaka bibi. Me kena ivakaraitaki, e vinakati vei ira na itaukeinivale mera viribaita na delanivale me kua ni dua e lutu mai kina. (Vakarua 22:8) Dua tale na lawa e baleti ira na manumanu. Ke dua e tiko nona bulumakau tagane kila, e dodonu me qarauna me kua  ni veivakamavoataki se veivakamatei. (Lako Yani 21:28, 29) Ke dua na Isireli e sega ni muria na lawa qori, ena bale vua nona mate e dua.

¹⁵ Eda dikeva ena lawa qori ni ka talei vei Jiova na bula. Ena yaga vakacava na noda kila qori? Eda doka na bula ena sala eda maroroya kina noda vale se na noda motoka, na ivakarau ni noda draiva, kei na ka ni veivakamarautaki eda digia. Era nanuma e levu na itabagone ni sega ni dua na ka ena vakaleqai ira, era vakalecalecava kina na ka vakarerevaki ena rawa ni yaco. Ia qori e sega ni vinakata o Jiova meda muria. E vinakata meda raica ni bibi na bula kece—na noda kei ira eso tale.—Dauvunau 11:9, 10.

16. Na cava na rai i Jiova me baleta na vakalutu?

¹⁶ E bibi vei Jiova na bula ni tamata. E talei mada ga vua na gone e se kunekunetaki tiko. Ena Lawa e soli vei Mosese, ke vakamavoataki vakacalaka e dua na yalewa bukete qai mate o tina se o gone, o Jiova ena okati koya e veivakamavoataki me daulaba. E dina ni yaco qo vakacalaka, sa mate kina e dua qai vinakati me saumi lesu na bula ya. (Wilika Lako Yani 21:22, 23.) E okata na Kalou na gone e kunekunetaki tiko me tamata bula. E raica gona vakacava na Kalou na vakalutu? Na cava nomu nanuma ni raica o koya nodra vakamatei e milioni vakacaca na gone ena veiyabaki?

17. Na cava e rawa ni vakaceguya na yalewa e vakalutu ni se bera ni kilai Jiova?

¹⁷ Vakacava ke vakalutu e dua na yalewa ni se bera ni kila na nona rai o Jiova? Ena rawa ni vakadeitaka  ni na vosoti koya o Jiova ena yavu ni soro i Jisu. (Luke 5:32; Efeso 1:7) Ke dua na yalewa e veivutuni dina, me kua ni vakaleqai koya tale tiko na nona cala makawa. “O Jiova sa yalololoma qai dauveinanumi . . . Me vaka na yawa ni icabecabe ni siga mai na idromudromu ni siga, sa biuta vakayawa vei keda o koya na noda cala.”—Same 103:8-14.

18. Na cava meda saga kina ena noda vinaka taucoko meda kua ni sevaka e dua?

¹⁸ E tekivu mai lomada na noda rokova na isolisoli ni Kalou na bula. E okati kina na ivakarau ni noda rai me baleti ira eso tale. E vola kina na yapositolo o Joni: “O ira kece era cata na tacidra era daulaba.” (1 Joni 3:15) So na gauna eda sega ni dau vakasamataka ni rawa ni tini ena yaloca na noda sega ni taleitaka e dua. Noda yaloca e rawa ni vakavuna na sega ni veidokai, na veibeitaki vakailasu, se noda diva me mate sara ga e dua. E kila vinaka o Jiova na ivakarau ni noda raici ira eso tale. (Vunau ni Soro 19:16; Vakarua 19:18-21; Maciu 5:22) Ke da sevaka tiko e dua, meda saga meda cavuraka laivi na mataqali rai va qori.—Jemesa 1:14, 15; 4:1-3.

19. Ena yaga vakacava vei keda na nona rai o Jiova me baleta na itovo kaukaua?

¹⁹ E tiko e dua tale na sala meda vakamareqeta kina na bula.  Eda vulica ena Same 11:5 ni o Jiova e “cati ira kece era taleitaka na itovo kaukaua.” Ke da digia na ka ni veivakamarautaki e laurai kina na itovo kaukaua, eda vakaraitaka tiko nida taleitaka na itovo qori. Na cava meda lai vakatawana kina ena noda vakasama? Eda vinakata ga meda vakasamataka na veika e savasava kei na ka ena kauta mai na vakacegu.—Wilika Filipai 4:8, 9.

20-22. (a) E raica vakacava o Jiova na vuravura i Setani? (b) Era na vakaraitaka vakacava na tamata ni Kalou nira “sega ni vakavuravura”?

²⁰ Na vuravura i Setani e sega ni doka na bula, e raica o Jiova me dau vakadavedra, oya ni dau laba. Era vakavuna na veiliutaki vakapolitiki ena veisenitiuri sa oti na nodra mate e milioni vakacaca, okati kina o ira na dauveiqaravi i Jiova. E vakamacalataki ena iVolatabu ni o ira na veiliutaki se na veimatanitu qo era manumanu kila qai vakadomobula. (Taniela 8:3, 4, 20-22; Vakatakila 13:1, 2, 7, 8) Ena vuravura nikua sa dua na ivurevure ni bisinisi lelevu na volitaki iyaragi. Era rawa ilavo vakalevu eso ena volitaki iyaragi vakadomobula. Macala gona ni, “lewa tiko na vunica na vuravura taucoko.”—1 Joni 5:19.

²¹ Ia na lotu vaKarisito dina ena “sega ni vakavuravura.” Era tawaveitovaki na tamata i Jiova ena veika vakapolitiki kei na ivalu. Me vaka ga nira sega ni veivakamatei, era na sega ni tokona na isoqosoqo e dauveivakamatei. (Joni 15:19; 17:16) Nira vakararawataki na lotu vaKarisito, era na sega ni sauma ena itovo kaukaua. E vakavulica o Jisu meda lomani ira mada ga na keda meca.—Maciu 5:44; Roma 12:17-21.

²² E bukana sara tiko ga o lotu na nodra mate na le  milioni vakacaca. Ni vakamacalataki Papiloni na ka Levu na iVolatabu, na isoqosoqo ni lotu lasu kece kei vuravura e kaya: “E laurai vua na nodra dra na parofita, o ira na yalosavasava, kei ira kece era vakamatei e vuravura.” O raica rawa na vuna e vakarota kina o Jiova: “Kemuni na noqu tamata, ni lako tani vua”? O ira kece na sokaloutaki Jiova era sega ni tiki kei lotu lasu.—Vakatakila 17:6; 18:2, 4, 24.

23. Na cava e okati ena noda “lako tani” vei Papiloni na ka Levu?

²³ E okati ena noda “lako tani” vei Papiloni na ka Levu na noda vakamatatataka nida sa sega tale ni tiki kei lotu lasu. Me kena ivakaraitaki, de vinakati meda vakadeitaka ni sa bokoci na yacada mai na lotu eda lewena tu. Ia e levu tale na ka e okati kina. E vinakati tale ga meda cata qai yawaka na ka ca e dau cakava o lotu lasu. E vakatara qai uqeta o lotu lasu na itovo vakasisila, veika vakapolitiki kei na kocokoco. (Wilika Same 97:10; Vakatakila 18:7, 9, 11-17) Vica vata na milioni era vakayalia kina nodra bula ena vica vata na yabaki sa oti.

24, 25. Nida mai kilai Jiova, eda vakila vakacava na vakacegu qai vinaka noda lewaeloma?

²⁴ Ni bera noda kilai Jiova, eda dau tokona na veika ca ni vuravura i Setani. Eda sa veisau ena gauna qo. Eda sa ciqoma na ivoli da qai yalataka noda bula vua na Kalou. Eda vakila ni “kauta mai o Jiova na gauna ni veivakabulabulataki.” Eda kunea na vakacegu, e vinaka tale ga noda lewaeloma nida kila nida vakamarautaka tiko na Kalou.—Cakacaka 3:19; Aisea 1:18.

²⁵ Ke da dau lewena tu na isoqosoqo e sega ni dokai kina na bula, e se rawa tiko ga ni vosoti keda o Jiova  ena yavu ni isoro ni veivoli. Eda vakamareqeta dina na isolisoli ni Kalou na bula. Eda na vakavinavinakataka nida solia na noda vinaka taucoko meda vukei ira eso tale mera mai kilai Jiova, ra biuta na vuravura i Setani, mera marautaka tale ga na veiwekani vinaka kei na Kalou.—2 Korinica 6:1, 2.

26-28. (a) Na itavi bibi cava e lesia o Jiova vei Isikeli? (b) Na cava e vinakata vei keda nikua o Jiova?

²⁶ E Isireli makawa, a tukuna o Jiova vua na parofita o Isikeli me vakasalataki ira na tamata ni sa vakarau vakarusai o Jerusalemi, me vakavulica tale ga na ka mera cakava mera na bula kina. Ke sega ni vakasalataki ira o Isikeli, ena taroga vei koya o Jiova na nodra bula. (Isikeli 33:7-9) E vakaraitaka o Isikeli ni vakamareqeta na bula ni solia kina na nona vinaka kece me vakasavuya na itukutuku bibi ya.

²⁷ E lesi keda o Jiova meda vakasalataki ira na tamata ni sa vakarau vakarusai na vuravura i Setani, meda vukei ira tale ga mera mai kilai Jiova mera bula kina ena vuravura vou. (Aisea 61:2; Maciu 24:14) Eda via solia na noda vinaka kece meda wasea na itukutuku ya vei so tale. Eda nuitaka meda cavuta na veivosa i Paula ni kaya: “Niu sa galala mai na nodra dra na tamata kece ga, niu a tukuna kece vei kemuni na ivakaro ni Kalou, e sega ni dua na ka au vunia.”—Cakacaka 20:26, 27.

²⁸ E tiko eso tale na ituvaki meda savasava kina. Eda na dikeva qo ena wase tarava.