1-3. (a) Na cava ena qarauna kina e dua na tina me savasava na luvena? (b) Na cava e vinakata kina o Jiova mera savasava nona tamata, cava e uqeti keda meda savasava?

E DAU qarauna o tina me sili o luvena, me rakorako qai savasava tale ga na nona isulu ni bera ni gole ina dua na vanua. E kila o tina ni savasava e bibi ena nona bulabula vakayago na gone, ena kilai tale ga kina se rau itubutubu vakacava.

² Na Tamada vakalomalagi o Jiova e vinakata tale ga meda savasava na nona tamata. E tukuni ena nona Vosa: “Oni na vakaraitaka ni oni savasava vei koya e savasava.” * (Same 18:26) E lomani keda o Jiova; e kila ni yaga vei keda na noda saga meda savasava tiko ga. Nida nona iVakadinadina, e namaka me vakalagilagi o koya ena nodra rai eso tale me baleti keda. Io, ena vakalagilagi o Jiova kei na yacana tabu ke da savasava qai vinaka na noda itovo.—Isikeli 36:22; wilika 1 Pita 2:12.

³ Na noda kila ni Kalou e lomani ira na tamata savasava e uqeti keda meda savasava tiko ga. Nida lomani koya, eda vinakata me vakalagilagi ena noda ivakarau ni bula. Eda vinakata tale ga meda tiko ga ena nona loloma. Meda veivosakitaka mada na vuna e bibi kina meda savasava, na ka e vauca, kei na sala eda rawa ni savasava tiko ga kina. Nida veivosakitaka na tolu na tikina qori, eda na rawa ni kila na ka meda vakavinakataka.

4, 5. (a) Na cava na vuna bibi meda savasava kina? (b) E vakavotui vakacava na savasava i Jiova ena nona ibulibuli?

⁴ O Jiova e vakavulici keda ena nona ivakaraitaki. E uqeti keda na nona Vosa meda “vakatotomuria na Kalou.” (Efeso 5:1) E tawavakamelei na nona savasava na Kalou eda qarava, qori na vuna bibi meda savasava tiko ga kina.—Wilika Vunau ni Soro 11:44, 45.

⁵ Me vaka ga na nona itovo talei tale eso kei na nona ivalavala, na savasava i Jiova e vakavotui tale ga ena nona ibulibuli. (Roma 1:20) A bulia na vuravura savasava me noda itikotiko. A vakarautaka na ivakarau ni draki me vakasavasavataka na cagi kei na wai. Era tu tale ga na manumanu somidi eda sega ni raica rawa, era vakasavasavataka na benu e rawa ni vakaleqai keda. Kena ivakaraitaki, era vakayagataka na saenisi na manumanu somidi qo me vakasavasavataka na vanua e dau tasova kina na waiwai kei na so tale na duka e vu mai na tawaveinanumi kei na kocokoco ni tamata. E raica vakabibi na savasava o koya “e bulia na vuravura.” (Jeremaia 10:12) O keda tale ga meda raica vakabibi na savasava.

6, 7. A vakabibitaki vakacava ena Lawa i Mosese na kena vinakati mera savasava o ira era qaravi Jiova?

⁶ E bibi tale ga meda savasava ni vinakata noda iLiuliu Cecere meda savasava. Ena Lawa a solia o Jiova vei Isireli, erau lako vata na savasava kei na sokalou. A vakaroti ena Lawa me sili vakarua na bete levu ena Siga ni Veibuluti. (Vunau ni Soro 16:4, 23, 24) O ira na qarava na itavi vakabete mera savata na ligadra kei na yavadra ra qai vakacaboisoro vei Jiova. (Lako Yani 30:17-21; 2 Veigauna 4:6) A vakavotui tale ga ena Lawa e rauta ni 70 na ka e vakavuna na dukadukali vakayago kei na soqo era sega ni rawa ni lako kina na Isireli tawasavasava. Era na sega ni vakaitavi ena ka e vauca na sokalou, ena so na ituvaki era na vakamatei ke ra beca na Lawa. (Vunau ni Soro 15:31) O koya e sega ni via savasava, sega ni sili se savata nona isulu “me muduki laivi mai na ivavakoso.”—Tiko Voli Mai na Lekutu 19:17-20.

⁷ Eda sa sega ni vauci ena Lawa i Mosese, ia eda kila rawa mai na Lawa ya na ivakarau ni rai i Jiova. A vakabibitaki kina ni dodonu mera savasava o ira na qaravi koya. E sega ni veisau o Jiova. (Malakai 3:6) Ena vakadonuya ga na noda sokalou ke “savasava qai sega ni dukadukali.” (Jemesa 1:27) E bibi gona meda kila na ka e vinakata o Jiova.

8. E vinakata o Jiova meda savasava ena sala cava soti?

⁸ Ni cavuti ena iVolatabu na savasava, e sega ni vauci ga kina na savasava vakayago. E vinakata na Kalou meda savasava ena basoga ni noda bula kece. E va na sala meda savasava kina—vakayalo, vakayago, noda itovo, kei na noda vakasama. Meda dikeva yadua mada na sala qori kei na veika e vauca.

9, 10. Na cava na ibalebale ni noda savasava vakayalo, cava mera cata na lotu vaKarisito dina?

⁹ Savasava vakayalo. Na savasava vakayalo e kena ibalebale meda kua ni bosoka vata na sokalou dina kei na sokalou lasu. Nira biubiu mai Papiloni na Isireli mera lesu i Jerusalemi, a bibi mera muria na ivakasala: “Moni lako tani mai kea, ni kua ni tara na ka e sega ni savasava! . . . Moni savasava tiko ga.” (Aisea 52:11) Na inaki ni nodra lesu na Isireli mera tekivutaka tale na sokalou vei Jiova. E vinakati gona me savasava nodra sokalou—me kua ni vakadukadukalitaki ena ivakavuvuli se itovo vakavanua ni Papiloni e beci kina na Kalou.

¹⁰ Meda qaqarauni tale ga na lotu vaKarisito dina nikua, me kua nida vakadukadukalitaki ena sokalou lasu. (Wilika 1 Korinica 10:21.) E bibi meda qaqarauni ni yavoliti keda tu na veivakacalai ni lotu lasu. Ena levu na vanua, eso na itovo kei na soqo vakavanua e veisemati kei na ivakavuvuli ni lotu lasu me vaka na kena bula tale tiko e dua na ka nida sa mate. (Dauvunau 9:5, 6, 10) O ira na lotu vaKarisito dina era cata na ivalavala vakavanua e veisemati kei na vakabauta ni lotu lasu. * Me kua ni vakayalolailaitaki keda na nodra saga eso meda beca na ivakatagedegede vakaivolatabu e vauca na sokalou savasava.—Cakacaka 5:29.

11. Na cava e vauci ena savasava ni noda itovo, cava e bibi kina?

¹¹ iTovo savasava. Qo e vauci kina na noda cata na veimataqali veiyacovi tawadodonu. (Wilika Efeso 5:5.) E bibi me savasava tiko ga noda itovo. Meda tiko ga ena loloma ni Kalou, eda na veivosakitaka ena wase tarava ni dodonu meda “dro tani mai na veiyacovi tawadodonu.” Era na “sega ni rawata na Matanitu ni Kalou” o ira na dauveiyacovi tawadodonu era sega ni veivutuni. (1 Korinica 6:9, 10, 18) Ena rai ni Kalou, o ira qori era wili vei “ira na dukadukali kei ira na vakasisila.” Ke ra sega ni vakasavasavataka na nodra itovo, “ena nodra ivotavota . . . na ikarua ni mate.”—Vakatakila 21:8.

12, 13. Erau veisemati vakacava na ka e vakasamataki kei na ka e caka, ena savasava tiko ga vakacava noda vakasama?

 ¹² Savasava noda vakasama. Na ka e vakasamataki e dau lai vakayacori sara. Ke da dau vakasamataka na ka ca da qai sega ni cavuraka laivi mai lomada, eda na cakava dina ga na ka dukadukali. (Maciu 5:28; 15:18-20) Ia na noda dau vakasamataka na ka savasava ena uqeti keda me savasava tiko ga noda ivalavala. (Wilika Filipai 4:8.) E rawa ni savasava tiko ga vakacava na noda vakasama? Dua, noda cata na ka ni veivakamarautaki e vakadukadukalitaka noda vakasama. * Kena ikuri, eda na vakasamataka ga na ka e savasava ke da vulica wasoma na Vosa ni Kalou.—Same 19:8, 9.

¹³ Meda tiko ga ena loloma ni Kalou, e bibi meda savasava vakayalo, me savasava tale ga na noda itovo kei na noda vakasama. Ena veivosakitaki vinaka qori ena so tale na wase ni ivola qo. Meda dikeva sara mada na ikava ni sala—savasava vakayago.

14. Na cava e sega ni baleti keda ga kina na noda savasava vakayago?

¹⁴ Na savasava vakayago e okati kina na savasava ni yagoda kei na noda itikotiko. Sega beka ni dodonu me dua tale e kauaitaka na noda savasava? Eda kila na dauveiqaravi i Jiova ni sega ni dina qori. Me vaka sa vakamacalataki oti, e raica vakabibi o Jiova noda savasava baleta ena yaga vei keda, eda na vakaraitaka tale ga kina nona savasava. Vakasamataka mada na ivakaraitaki ena itekitekivu ni iwase. Ke duka na irairai kei gone, erau na dusi na nona itubutubu. Eda sega gona ni vinakata me duka na keda irairai se ivakarau ni noda bula ni na vakarogorogocataki kina na Tamada vakalomalagi qai beci tale ga na itukutuku vinaka eda vunautaka. E kaya na Vosa ni Kalou: “Keitou sega sara ga ni via vakatarabetaki kemuni ena dua na ka, me kua ni beitaki kina na neitou cakacaka vakaitalatala, ia ena ka kece, keitou vakadinadinataka ni keitou italatala ni Kalou.” (2 Korinica 6:3, 4) E rawa gona vakacava meda savasava tiko ga vakayago?

15, 16. Na cava e okati ena noda tiko bulabula, na isulu vakacava meda tokara?

¹⁵ Noda tiko bulabula kei na savasava ni keda irairai. Dina ni duidui na noda itovo vakavanua kei na ivakatagedegede ni noda bula, e se rawa ga ni veirauti na sovu kei na wai meda sili wasoma kina kei ira na luveda meda savasava. Na noda tiko bulabula e okati kina noda savata na ligada ni bera ni vakarautaki se vakayagataki na kakana, nida lesu mai valelailai, ni vakasilimi oti e dua na gone se veisautaki nona pikini. Noda cakava qori ena taqomaki keda mai na mate eso, eda na bulabula tale ga. E taqomaki keda mai na manumanu lalai e vakadewa na mate qai sega ni veitauvi na coka. Me vaka ga e Isireli makawa, e dodonu me bulu na noda valelailai ke sega na valenivo sova wai.—Vakarua 23:12, 13.

¹⁶ E bibi tale ga me sava wasoma na noda isulu me rawa ni savasava qai rakorako tu ga. Sega ni tukuni me volia na lotu vaKarisito na isulu isaulevu se isulu vovou e dau taka mai, e dodonu ga me savasava qai rakorako. (Wilika 1 Timoci 2:9, 10.) Na vanua cava ga eda tiko kina, eda vinakata me “vakacaucautaki . . . na ivakavuvuli ni noda iVakabula, na Kalou” ena savasava ni keda irairai.—Taito 2:10.

17. Na cava me savasava qai maqosa kina noda vale kei na lomanibai?

¹⁷ Na noda vale kei na noda lomanibai. Ke sega mada ga ni totoka sara na noda vale, e dodonu ga me savasava, maqosa, qai vakatau ena ka eda rawata. Na motoka eda vakayagataka ena soqoni kei na cakacaka vakaitalatala e dodonu me savasava e loma vaka kina na dagona. Meda nanuma tiko ni savasava ni noda itikotiko kei na noda lomanibai e tukuni koya na Kalou eda qarava. Eda dau vakavulici ira na lewenivanua ni o Jiova na Kalou savasava ena “vakawabokotaki ira . . . na vakarusai vuravura tiko,” sa voleka tale ga ni vakayagataka nona Matanitu me vukica na vuravura qo me parataisi. (Vakatakila 11:18; Luke 23:43) Sega ni vakabekataki nida vinakata me vakaraitaki ena ituvaki ni noda vale kei na veika eda taukena nida sa vakamatauni keda tiko ena itovo savasava e vakadonui ena vuravura vou.

18. Eda na doka vakacava noda Vale ni Soqoni?

¹⁸ Na noda vanua ni sokalou. Nida lomani Jiova ena uqeti keda meda doka na noda Vale ni Soqoni, na vanua e vakayacori kina na sokalou dina ena noda yasayasa. Eda vinakata mera taleitaka na vanua ni noda sokalou o ira na wekada era gole mai ina soqoni. E vinakati gona me samaki qai vakavinakataki wasoma, me rawa ni totoka tu ga. Eda vakaraitaka nida doka na Vale ni Soqoni ena noda cakava na ka eda rawata me savasava tiko ga kina. E itavi dokai na noda bole meda veivuke ena samaki kei na ‘vakavinakataki’ ni noda vanua ni sokalou. (2 Veigauna 34:10) E okati tale ga kina noda soqoni ena Vale ni Soqoni Lelevu se vanua cava tale e caka kina na soqo ni tikina se soqo tale eso.

19. Na cava meda cata ke da via savasava tiko ga vakayago? E yaga vakacava ena tikina qo na ivakavuvuli vakaivolatabu?

¹⁹ Meda savasava tiko ga vakayago, e vinakati meda cata na itovo kei na ivalavala e veivakadukadukalitaki me vaka na vakatavako, vakayagataki vakasivia ni yaqona ni valagi se yaqona ni viti, kei na vakayagataki ni wainimategaga e sega ni vakadonui vakavuniwai. E sega ni vakamacalataka vakamatailalai na iVolatabu na itovo kei na ivalavala dukadukali e takalevu tu nikua, e kotora ga na kena ivakavuvuli meda kila kina na rai i Jiova me baleta na ka dukadukali. Nida sa kila na rai i Jiova, ena uqeti keda noda lomani koya meda muria na ivakarau ni bula e vakadonuya. Meda veivosakitaka mada e lima na ivakavuvuli vakaivolatabu.

20, 21. Na itovo vakacava e vinakata o Jiova meda cata, na cava e bibi kina meda talairawarawa vua?

²⁰ “Kemuni na wekaqu lomani, ena vuku ni vosa ni yalayala qo, meda vakasavasavataki keda mai na dukadukali kece vakayago kei na dukadukali vakayalo, da qai cakava tiko ga qori ena noda rerevaka na Kalou.” (2 Korinica 7:1) E vinakata o Jiova meda cata na ivalavala e vakadukadukalitaka na yagoda, vakaleqa na lomada kei na noda ivakarau ni rai. Meda cata gona na itovo e veivakabobulataki qai vakaleqa na yagoda kei na noda vakasama.

²¹ Na iVolatabu e vakaraitaka na vuna e bibi kina “meda vakasavasavataki keda mai na dukadukali kece.” E tukuna na 2 Korinica 7:1 ena ikarua ni cegu: “Ena vuku ni vosa ni yalayala qo.” Na vosa ni yalayala cava? Me vaka e vakamacalataki ena veitikina e liu, e yalataka o Jiova: “Au na qai ciqomi kemuni. Au na qai tamamuni.” (2 Korinica 6:17, 18) Vakasamataka mada: E yalataka o Jiova me taqomaki iko, me lomani iko me vaka ga e dua na tama e lomani luvena tagane se luvena yalewa. Ia ena cakava ga qori o Jiova ke o cata na dukadukali “vakayago kei na dukadukali vakayalo.” E ka vakalialia dina ke vakaleqa nomu veiwekani talei kei Jiova nomu cakava na itovo kei na ivalavala vakasisila!

22-25. Na ivakavuvuli vakaivolatabu cava ena uqeti keda meda cata na itovo kei na ivalavala dukadukali?

²² “Mo lomani Jiova na nomu Kalou ena lomamu taucoko, ena nomu vinaka taucoko, kei na nomu vakasama taucoko.” (Maciu 22:37) A tukuna o Jisu ni ivunau levu duadua qori. (Maciu 22:38) E veiganiti ga meda vakaraitaka vei Jiova na loloma va ya. Me rawa nida lomani koya ena lomada taucoko, noda bula taucoko kei na noda vakasama taucoko, meda cata na ivalavala ena tinia dole na noda bula qai vakabuawataka noda vakasama soli vakalou.

²³ “E solia vei keda kece [ o Jiova] na bula, na icegu, kei na ka kece ga.” (Cakacaka 17:24, 25) Na bula e isolisoli talei ni Kalou. Nida lomani koya, eda na doka na isolisoli qori. Eda na cata gona na itovo kei na ivalavala ena vakaleqai keda vakayago, nida kila ni beci kina na isolisoli talei ni bula.—Same 36:9.

²⁴ “Mo lomana na kainomu me vaka nomu lomani iko.” (Maciu 22:39) Na itovo kei na ivalavala dukadukali e sega ni vakaleqai koya ga e cakava, e vakaleqai ira tale ga na so. Kena ivakaraitaki, e rawa ni vakaleqai koya e sega ni dau vakatavako nona ceguva wasoma na kubou ni tavako. Na nona vakaleqai ira na so e dua, e vakaraitaka ni beca na ivakaro ni Kalou meda veilomani. Ke tukuna mada ga ni lomana na Kalou, na nona ivalavala ena vakalasui koya.​—1 Joni 4:20, 21.

²⁵ “Tukuna tiko ga vei ira mera dau vakamalumalumu, mera talairawarawa ina matanitu kei ira na veiliutaki.” (Taito 3:1) Ena levu na vanua, e beci na lawa ke vakayagataki eso na wainimategaga. Eda na qarauna gona na lotu vaKarisito dina meda kua ni vakayagataka na wainimategaga e vakatabui vakalawa.—Roma 13:1.

26. (a) Na cava meda cakava meda tiko ga kina ena loloma ni Kalou? (b) Na cava e ivakarau ni bula vinaka duadua kina noda savasava tiko ga vua na Kalou?

²⁶ Meda tiko ga ena loloma ni Kalou, e bibi meda savasava tiko ga ena noda bula kece. E ka ni sasaga toka meda biuta vakadua na itovo kei na ivalavala dukadukali, ia sega ni kena ibalebale ni sa na sega sara ga ni rawa. * Na noda savasava tiko ga e ivakarau ni bula vinaka duadua, ni dau veivakavulici ga o Jiova ena veika e yaga vei keda. (Wilika Aisea 48:17.) Koya e bibi sara, e vakamarautaki keda noda kila nida sa vakatotomuri Jiova ena noda savasava tiko ga da qai tiko ga ena nona loloma.