1-3. Na ka vakadomobula cava a yacovi Jisu, na cava a cakava?

 ERA vaqarai Jisu yani e dua na ilala levu. Era vakaiyaragi ena seleiwau kei na kau, era veitomani tale ga na sotia. E vaka me dua ga na nodra inaki ca nira muria na sala butobuto e Jerusalemi mera lako yani ena Buca o Kitironi, ra dewa sara ina Ulunivanua ni Veiolive. E taucoko tu na vula ia era tauri cina. Vakaevei, era vakacina mera cinava kina nodra sala ni tabogo na vula ena o? Se ra nanuma ni na vuni o koya era vakasaqara? E dua ga na ka e macala: O koya e nanuma ni rerere o Jisu e sega ni kilai koya vinaka.

² E kila o Jisu na ka vakadomobula sa vakarau yaco. Ia e sega ni dro, e wawa tiko ga. Era sa voleka sara na ilala levu e liutaka mai o Jutasa, na itokani nuitaki e liu. Dua na ka na doudou nei Jutasa me soli Jisu, a dau nona qasenivuli. E vakatakilai koya ena veikidavaki kei na iregu ni veivakaisini. Ia e yalodei tu ga o Jisu. E qai duri e matadra na ilala levu ya. E taroga: “Oni vaqarai cei?” Era kaya, “O Jisu na kai Nasareci.”

³ Levu mada ga era na sega ni doudou mera duri e matadra na ilala levu era vakaiyaragi tu ya. Qori tale ga na ka era rairai nanuma me baleta na turaga e duri tu e matadra. Ia e sega ni rere o Jisu, se dro, se lasu. E tukuna ga: “O yau ga qo.” Era drukataka na nona yalodei, kei na nona yaloqaqa. Era suka i muri ra qai bale ina qele!​—Joni 18:1-6; Maciu 26:45-50; Marika 14:41-46.

4-6. (a) E vakatauvatani ina cava na Luve ni Kalou, na vuna? (b) Na cava e tolu na sala e vakaraitaka kina o Jisu na yaloqaqa?

⁴ A yalodei vakacava o Jisu qai lewamatau ena ituvaki vakadomobula e sotava? A rawa ga qori ena nona yaloqaqa. Qo e  dua na itovo ena vinakati vua e dua na iliuliu, ena qoroi tale ga kina. E sega ni dua na tamata me bau tautauvata se uasivi Jisu ena tikina qo. Eda vulica ena wase e liu na yalomalumalumu i Jisu kei na nona yalomalua. Sa rauta me vakatokai “na Lami.” (Joni 1:29) Ia na nona yaloqaqa e vakatauvatani ina dua na ka e duatani sara. E kaya na iVolatabu me baleta na Luve ni Kalou: “Raica! na Laione ena yavusa i Juta.”​—Vakatakila 5:5.

⁵ E dau cavuti vata na laione kei na yaloqaqa. O sa bau donuya e dua na laione tagane levu? Ke vaka kina, a rairai taqomaki iko na kena bai ena su (zoo). Ia na ka o raica e se rerevaki ga. Ni o raica toka na mata ni manumanu levu qai kaukaua qo ni wanonovi iko, sa macala ga ni sega ni rerevaka e dua na ka na laione. E kaya na iVolatabu, “na laioni, o koya sa kaukauwa vei ira kecega na manumanu, a sa sega ni lesu tani e na vukuna e dua.” (Vosa Vakaibalebale 30:30) E va sara ga qori na yaloqaqa i Karisito.

⁶ Meda veivosakitaka mada e tolu na sala e yaloqaqa kina vaka na laione o Jisu: na nona tutaka na dina, tokona na lewadodonu, kei na nona vorata na veitusaqati. Se mani rawarawa noda yaloqaqa se sega​—eda rawa ni vakatotomuria kece na yaloqaqa i Jisu.

7-9. (a) Na cava e yaco ni se yabaki 12 o Jisu, na cava e sega ni rawarawa kina na ituvaki ya? (b) E vakaraitaka vakacava na yaloqaqa o Jisu ni maliwai ira na ivakavuvuli ena valenisoro?

⁷ Ena vinakati na yaloqaqa meda tutaka na dina ena vuravura e liutaka o Setani, “na tama ni lasu kece.” (Joni 8:44; 14:30) A sega ni waraka o Jisu me uabula sara me qai cakava qo. A sega ni lesu vata kei rau na nona itubutubu ni oti na Lakosivia e Jerusalemi, ni se qai yabaki 12. Erau lomaocaoca na vaqarai koya ena tolu na siga o Meri kei Josefa, rau mani kunei koya ena valenisoro. Na cava e cakava tiko e kea o Jisu? E “dabe tiko ena kedra maliwa na ivakavuvuli. E vaka rogoci ira e vakatarogi ira tale ga.” (Luke 2:41-50) Vakasamataka mada ya.

⁸ Era kaya na daunitukutuku makawa ni dau nodra ivakarau eso na iliuliu ni lotu rogo mera tiko ga ena valenisoro ni oti na soqo ra qai veivakavulici ena dua na varada vakacirigalala e kea. Era dau dabe mera vakarorogo na lewenivanua, ra dau taro tale ga. O ira na ivakavuvuli qo era tamata vuli. Era buta vinaka ena Lawa a soli vei Mosese, vaka kina na lawa vereverea e sega ni wili rawa era bulia, kei na itovo vakavanua era vakuria e veiyabaki. Vakacava, o na doudou mo dabe maliwai ira? Se o rere? Sa macala tu ga ni o na rere. Qai wacava ke o yabaki 12? Era mamadua e levu na gone. (Jeremaia 1:6) Era dau saga eso tale mera yawaki nodra qasenivuli, era rere de tukuna mera cakava e dua na ka, se taketetaki ira, era leqataka tale ga nira na vakamaduataki se vakalialiai.

⁹ Ia e dabe maliwai ira na tamata vuku o Jisu, e doudou ni taroga na taro vakavure vakasama. E sega ni cakava ga ya. E kaya na kena itukutuku: “Era druka tu ga na rogoci koya ena levu ni ka e kila kei na nona sauma na nodra vakatataro.” (Luke 2:47) E sega ni vakamacalataka na iVolatabu na ka a tukuna o Jisu ena gauna ya, ia eda kila ni a sega ni tukuna na ivakavuvuli lasu era sakitaka voli na ivakavuvuli ni lotu. (1 Pita 2:22) A tutaka ga o Jisu na dina ni Vosa ni Kalou. Sa rauta mera druka na rogoci koya ena nona yaloqaqa kei na titobu ni nona kilaka, dina ni yabaki 12.

10. Era vakatotomuria vakacava na yaloqaqa i Jisu na itabagone nikua?

¹⁰ E levu na itabagone lotu vaKarisito nikua era muria na weniyavai Karisito. E dina nira sega ni uasivi me vakataki Jisu, ia era vakataki koya ena nodra tutaka na ka dina nira se gone. Era dau taro vakamatau, ra vakatudaliga, ra wasea ena veidokai na ka dina vei ira e koronivuli se na vanua era vakaitikotiko kina. (1 Pita 3:15) Vakailawalawa, o ira na itabagone qo era vukei ira era vuli vata, ira na  qasenivuli, kei ira na tiko veitikivi mera imuri i Karisito. Sega ni vakabekataki ni marautaka dina o Jiova na nodra yaloqaqa! Ena nona Vosa era vakatauvatani na itabagone ina tegu​—era veivakabulabulataki, era vakavumarau, ra qai le levu.​—Same 110:3.

11, 12. Ni sa uabula o Jisu, a yaloqaqa vakacava ni tutaka na dina?

¹¹ Ni sa uabula o Jisu, a yaloqaqa tiko ga ni tutaka na ka dina. A tekivu na nona cakacaka vakaitalatala ena dua na ituvaki era nanuma e levu ni vakarerevaki. A sota sara ga kei Setani, na meca kaukaua nabadua i Jiova, e rerevaki tale ga. Ena sota ya, sa sega ni agilosi turaga kaukaua o Jisu, sa tamata ga. Ia e sega ni vakamalumalumu vei Setani o Jisu, e vakacala na nona vakatanitaka na vosa ni parofisai ni Kalou. A qai tinia na veivosaki ena nona vakarota ena doudou: “Lako tani, Setani!”​—Maciu 4:2-11.

¹² Tekivu mai na gauna ya, sa ivakarau ni cakacaka vakaitalatala i Jisu me yaloqaqa ni tutaka na Vosa nei Tamana ke ra saga eso mera moica se vakatanitaka. E levu na veidabui nei lotu ena gauna ya vaka kina nikua. A kaya o Jisu vei ira na iliuliu ni lotu ena nona gauna: “Oni sa vakatanitaka . . . na vosa ni Kalou ena nomuni vakadewataka tiko ga na nodra ivakarau na nomuni qase.” (Marika 7:13) Era dau rokovi vakalevu na iliuliu qo, ia a doudou me tukuna vakadodonu vei ira o Jisu nira dauveituberi mataboko ra qai dau veivakaisini. * (Maciu 23:13, 16) Eda na vakatotomuria vakacava na ivakaraitaki ni yaloqaqa i Jisu?

13. Na cava meda nanuma tiko nida vakatotomuri Jisu, na ka dokai cava eda raica?

¹³ Meda nanuma tiko nida sega ni kila na loma ni tamata me vakataki Jisu, e sega tale ga ni soli vei keda na dodonu meda vakataulewa. Ia eda rawa ni doudou vakataki koya nida tutaka na ka dina. Kena ivakaraitaki, na noda vaka votuya na lasulasu nei lotu​—ivakavuvuli lasu me baleta na Kalou, na nona inaki, kei na nona Vosa​—nida vakacila na rarama ena vuravura e vakabutobutotaki tu ena itukutuku vesumona i Setani. (Maciu 5:14; Vakatakila 12:9, 10) Eda vukei ira na bobula tu ena ivakavuvuli lasu e veivakarerei, e vakaleqa tale ga nodra veiwekani kei na Kalou. E ka dokai dina meda raica na vakayacori ni yalayala qo i Jisu: “Oni na kila na ka dina, na ka dina ena qai sereki kemuni.”​—Joni 8:32.

14, 15. (a) Na sala cava e vakamatatataka kina o Jisu “na lewadodonu”? (b) Ni vosa tiko o Jisu vua na yalewa ni Samaria, na rai cala cava a sega ni vakabibitaka?

¹⁴ A parofisaitaki ena iVolatabu ni na vakamatatataka na Mesaia “na lewadodonu” ina veimatanitu. (Maciu 12:18; Aisea 42:1) Io, a tekivu cakava qori o Jisu ena nona bula e vuravura. A takalevu ena gauna i Jisu na veivakaduiduitaki se veitovaki. Ia a sega ni muria na ivalavala qori ni sega ni vakaivolatabu, a yaloqaqa ni tokona na lewadodonu, e sega tale ga ni veivakaduiduitaki.

¹⁵ Eratou kurabui na tisaipeli ni veivosaki tiko o Jisu kei na dua na yalewa ni Samaria ena toevu e Saika. Na vuna? Ena gauna ya era dau cati ira na kai Samaria na Jiu; na veicati qo a se tekivu makawa sara. (Esera 4:4) Kuria qori na  nodra dau beci ira na yalewa eso na rapai. E muri, e volai ena nodra lawa na rapai ni tabu mera veivosaki na tagane kei na yalewa; era vakatura sara ga ni sega ni ganiti ira na yalewa mera vakavulici ena Lawa ni Kalou. Era dau raici gona na yalewa ni Samaria mera dukadukali. A sega ni bibi vei Jisu na veivakaduiduitaki va qori, a vakavulica ga na yalewa ni Samaria (e bula dukadukali) e matanavotu, e vakatakila sara mada ga vua ni o koya na Mesaia.​—Joni 4:5-27.

16. Na cava mera yaloqaqa ra qai duatani kina na lotu vaKarisito ke ra maliwai ira na dau veivakaduiduitaki?

¹⁶ O sa bau maliwai ira e nodra ivalavala mera veivakaduiduitaki? De ra veiwalitaka vakaca e dua na matatamata, era vosabeci ira na yalewa ke ra tagane se tagane ke ra yalewa, se ra beci ira e duidui nodra bula vakailavo se itutu vakavanua. Era sega ni muria na rai vakasisila va qori na imuri i Karisito, era saga tale ga mera cavuraka mai lomadra na yalo ni veivakaduiduitaki. (Cakacaka 10:34) E bibi gona meda vulica kece meda yaloqaqa meda kua kina ni veivakaduiduitaki.

17. Na cava a cakava o Jisu ena valenisoro? Na vuna?

¹⁷ E uqeti Jisu tale ga na yaloqaqa me tokona tiko ga na nodra savasava vakayalo na tamata ni Kalou kei na ituvatuva ni sokalou savasava. A curu ena valenisoro e Jerusalemi ena itekivu ni nona cakacaka vakaitalatala, e drukataka nira caka bisinisi tiko e kea na dauveivoli kei ira na dauveisauilavo. Ni kauaitaka na sokalou savasava, sa rauta me cudru qai cemuri ira i tuba na tamata kocokoco kei na nodra ivoli. (Joni 2:13-17) A cakava tale ga qori ena dua na gauna e muri ni voleka ni cava nona cakacaka vakaitalatala. (Marika 11:15-18) Na ka e cakava ya era veimecaki kina, ia e sega ni tu suka o Jisu. Na vuna? Ena gauna se gone kina a vakatoka na valenisoro ya me vale i Tamana, ia e sega ni tukuna wale ga. (Luke 2:49) Sega gona ni vakadonuya na vakadukadukalitaki ni sokalou savasava ena valenisoro. E uqeti koya na  nona tutaka na sokalou savasava me yaloqaqa, me cakava kina e dua na ka.

18. Era na vakaraitaka vakacava na yaloqaqa na lotu vaKarisito nikua me baleta na savasava vakayalo ni ivavakoso?

¹⁸ Era kauaitaka tale ga na imuri i Karisito nikua na nodra savasava vakayalo na tamata ni Kalou kei na ituvatuva ni sokalou savasava. Ke ra kila ni cala bibi e dua na lotu vaKarisito, era na cakava kina e dua na ka. Era sega ni tu suka na vosa vua na tacidra vakayalo e cala bibi, ra saga tale ga mera kila na qase ni ivavakoso. (1 Korinica 1:11) Era rawa ni vukei ira na tauvimate vakayalo o ira na qase, ra vukei ira na veivutunitaka nodra cala, ra qai vakasivoi ira na sega ni veivutuni me savasava tiko ga kina na ivavakoso.​—Jemesa 5:14, 15.

19, 20. (a) Na veika tawadodonu cava a takalevu ena gauna i Jisu, na ka dredre cava a vinakati me cakava? (b) Na cava era sega ni vakaitavi kina na imuri i Karisito ena veika vakapolitiki kei na ivalavala voravora, e yaga vakacava nodra tawaveitovaki?

¹⁹ Vakacava, meda nanuma beka ni a mai valuta o Jisu na veivakalolomataki a yaco tiko e veiyasa i vuravura? A takalevu tu ena nona gauna na veika tawadodonu. A veiliutaki tiko ena nona vanua e duatani na matanitu. Era vakalolomataki ira na Jiu na mataivalu kaukaua ni Roma, e sivia na ivakacavacava a lavaka mera solia, a siova tale ga na ivakarau ni nodra lotu na Jiu. Sa rauta mera vinakata e levu me vakaitavi o Jisu ena veika vakapolitiki ena nona gauna. (Joni 6:14, 15) E mani vakaraitaka tale eke o Jisu na nona yaloqaqa.

²⁰ A vakamacalataka o Jisu ni sega ni vakavuravura nona Matanitu. Ena nona ivakaraitaki, a vakavulici ira na nona imuri mera kua ni vakaitavi ena veileti vakapolitiki ena gauna ya, mera ogaoga ga ena vunautaki ni itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou. (Joni 17:16; 18:36) E vakavulica e dua na lesoni yaga me baleta na tawaveitovaki ena gauna era mai vesuki koya kina na ilala levu. A totolo ga  nona laveta nona iseleiwau o Pita me vakamavoataka kina e dua na tagane. Ena rawarawa sara meda duavata ena ka a cakava o Pita. Ke nanumi ni donu se veiganiti ena so na gauna na ivalavala kaukaua, e dua sara ga na kena ivakaraitaki na ka a yaco ena bogi a vesu kina na Luve ni Kalou e tawacala. Ia e qai kotora o Jisu na ivakatagedegede mera muria na nona imuri me yacova mai qo: “Daramaka na nomu iseleiwau ina kena taga, nira na mate ena iseleiwau o ira era vakayagataka na iseleiwau.” (Maciu 26:51-54) Ena vinakati mera yaloqaqa na imuri i Karisito mera veisaututaki tiko ga, ena gauna ya vaka kina nikua. Ena nodra tawaveitovaki na lotu vaKarisito, era sega ni beitaki kina ena veivaluvaluti ena gauna qo, na veivakamatei vakayauyau, vakaduduile, kei na so tale na ivalavala voravora. Na itukutuku totoka qori e dusia ni yaga na nodra yaloqaqa.

21, 22. (a) A vukei vakacava o Jisu ni bera ni sotava na veivakatovolei se sega ni bau vakila? (b) A vakaraitaka vakacava o Jisu ni yaloqaqa tiko ga me yacova na mate?

²¹ E kila tu na Luvei Jiova ni na mai tusaqati vakaca e vuravura. (Aisea 50:4-7) E vakarerei vakavica vata me vakamatei, yacova sara na kena e vakamacalataki ena itekivu ni wase qo. A yaloqaqa tiko ga vakacava o Jisu ena ituvaki vakadomobula ya? Nira bera ni vesuki koya na ilala levu ya, na cava a cakava tiko o Jisu? A masu tiko vagumatua mai vu ni lomana vei Jiova. Na cava a qai cakava o Jiova? E kaya na iVolatabu ni “rogoci” na masu i Jisu. (Iperiu 5:7) A tala mai e dua nona agilosi o Jiova me vakaukauataka na Luvena yaloqaqa.​—Luke 22:42, 43.

²² Ni oti ga nona vakaukauataki, a kaya vei iratou nona yapositolo o Jisu: “Dou tucake, me datou lako.” (Maciu 26:46) Vakasamataka mada na yaloqaqa e vakilai ena ka e tukuna.  Ni kaya “datou lako,” e kila ni na kerei ira na ilala levu era mai vesuki koya mera kua ni vakamavoataki iratou na nona itokani, e kila ni ratou na biuti koya ratou dro, e kila tale ga ni na sotava taudua na ka dredre se sega ni bau sotava. Qori e okati kina na veilewai e cala vakalawa qai sega kina na lewadodonu, na veivakalialiai, na veivakatotogani, kei na nona mate vakararawa. A yaloqaqa tiko ga o Jisu ena ituvaki kece qori.

23. Vakamacalataka na vuna eda kaya kina ni dau qaqarauni o Jisu ena ituvaki rerevaki kei na nona vakarerei me vakamatei.

²³ E kena ibalebale beka ni sega ni dau qaqarauni o Jisu? Sega, ni rau duidui sara na itovo qo kei na yaloqaqa dina. A vakavulici ira nona imuri mera dau qaqarauni, mera  qaseqase ena nodra lako tani mai na ituvaki rerevaki mera cakava tiko ga kina na loma ni Kalou. (Maciu 4:12; 10:16) Ia ena ituvaki qo, e kila o Jisu ni na sega ni vakasuka. E kila na veika e okati ena inaki ni Kalou. A nakita o Jisu me yalodina tiko ga, sa na bolea gona me sotava na veivakatovolei.

24. Na cava eda nuidei kina nida na yaloqaqa se mani veivakatovolei cava e basika?

²⁴ Era yaloqaqa na imuri i Jisu ena nodra muria na weniyavana. E levu era yalodina tiko ga nira vakalialiai, ra vakacacani, ra vesu, bala i valeniveivesu, ra vakatotogani se ra vakamatei sara. Era yaloqaqa tu vakacava na tamata ivalavala ca? Era sega ni rawata vakataki ira. Me vaka ga nona vukei Jisu o Jiova me yaloqaqa tiko ga, e vukei ira tale ga na imuri i Jisu. (Filipai 4:13) Meda kua gona ni rerevaka na veika ena yaco ena veisiga se bera mai. Ena vakayaloqaqataki iko o Jiova ke o nakita mo yalodina tiko ga. Me vakaukauataki iko tiko ga na nona ivakaraitaki na noda iLiuliu o Jisu, ni kaya: “Dou yaloqaqa! Au sa vakamalumalumutaki vuravura.”​—Joni 16:33.