1-3. (a) Na cava e cakava na dauteitei ni sa sivia na ka me tamusuki? (b) Na ituvaki cava a sotava o Jisu ena 33 S.K., na cava a qai cakava?

 VAKASAMATAKA mada na vakatulewa me cakava e dua na dauteitei ena ituvaki qo. Ena vica na vula sa oti a siviyarataka na nona were qai kaburaka na sorenikau. E vakaraica vinaka ni sa lasika na drauna, qai marau vakalevu ni sa matua na ka e tea. Sa na vakarau tamusuka na vua ni nona cakacaka, ni sa gauna ni tatamusuki. Ia na leqa qo: Ni sa rui sivia na ka me tamusuki, ena sega ni rawa ni tatamusuki duadua. Mani vakatulewataka vakayalomatua me sauma eso na tamata cakacaka mera tatamusuki, ni lekaleka ga na gauna ni tatamusuki.

 ² A sotava tale ga o Jisu e dua na ituvaki va qori ena 33 S.K. A kaburaka na sore ni ka dina ena nona cakacaka vakavunau e vuravura. Ia sa tu na were me tamusuki, levu tale ga na ka me tamusuki. E vinakati mera kumuni mai e levu na tataleitaki mera tisaipeli. (Joni 4:35-38) Na cava a cakava o Jisu ena ituvaki ya? Ena dua na ulunivanua e Kalili, a vakaroti ira nona tisaipeli o Jisu ni bera ni lesu i lomalagi mera qara eso tale na tamata cakacaka: “Ni lako moni vakavulici ira na lewe ni veivanua kece ga mera noqu tisaipeli, ni papitaisotaki ira . . . , vakavulici ira mera muria na ka kece au vakarota vei kemuni.”​—Maciu 28:19, 20.

³ E usutu sara ga ni nodra bula na imuri dina i Karisito na ilesilesi qori. Meda raica mada e tolu na taro qo. Na cava e vakarota kina o Jisu me so tale na tamata cakacaka? A vakavulici ira vakacava na nona tisaipeli mera qarai ira qori? Eda okati tale ga kina vakacava?

4, 5. Na cava ena sega ni vakacavara kina o Jisu na cakacaka a tekivuna, o cei ena tomana na cakacaka ni sa lesu i lomalagi?

⁴ Ena gauna e tekivu cakacaka vakaitalatala kina o Jisu ena 29 S.K. e kila vinaka ni na sega ni vakacavara na cakacaka qori. Ni lekaleka na gauna ena tiko kina e vuravura, ena sega ni lakova e levu sara na vanua se vunautaka vei ira e levu na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou. A vunau ga “vei ira na sipi ni matanitu o Isireli era yali tu,” ya o ira na Jiu kei ira era tavuki ina lotu vakaJiu. (Maciu 15:24) Ia o ira “na sipi” qo era tu ena veivanua kece e Isireli, e kovuta e vica vata na udolu na kilomita. Kena ikuri, me kacivaki tale ga ena veiyasa i vuravura na itukutuku vinaka.​—Maciu 13:38; 24:14.

⁵ E kila o Jisu ni se levu ga na cakacaka ena gauna ena mate kina. A kaya vei iratou na 11 na yapositolo yalodina:  “Au tukuna vakadodonu vei kemudou, o koya e vakabauti au ena cakava tale ga na cakacaka au cakava. Na ka tale ga e cakava ena levu sara, baleta niu sa na lako tiko vei Tamaqu.” (Joni 14:12) Ni sa lesu i lomalagi na Luve ni Kalou, era na tomana na vunau kei na veivakavulici e vuravura na nona imuri​—sega ni o iratou ga na yapositolo, o ira tale ga na tisaipeli era muri mai. (Joni 17:20) E ciqoma ena yalomalumalumu o Jisu ni na lailai ga na ka e cakava, ena “levu sara” na kena era cakava nona imuri. Ena sala cava? Ena tolu na sala.

6, 7. (a) Ena vakacava na levu ni cakacaka era cakava na imuri i Jisu? (b) Eda na vakaraitaka vakacava ni yaga nona nuitaki keda o Jisu?

⁶ Kena imatai, e levu sara na yalava era na cakacaka kina na imuri i Jisu. Na nodra vunau nikua sa sivia na iyalayala ni vanua a vunau kina o Jisu, sa yacova na iyalayala kei vuravura. Kena ikarua, era na vunau vei ira e levu. E tubu totolo ina udolu vakacaca na kedra iwiliwili na tisaipeli era cakacaka vata mai kei Jisu. (Cakacaka 2:41; 4:4) Ena gauna qo sa vica vata na milioni, era papitaiso e veiyabaki e vica na drau na udolu. Kena ikatolu, ena dede na gauna era na vunau kina. Mai na gauna a cava kina na tolu veimama na yabaki ni cakacaka vakaitalatala i Jisu, sa voleka qo ni 2,000 na yabaki nodra cakacaka tiko na nona imuri.

⁷ Ni nuitaki ira nona imuri o Jisu, e tukuna ni na ‘levu sara na ka era na cakava.’ E vakatautaka vei ira na cakacaka e bibi duadua vua, na vunautaki ni “itukutuku vinaka ni matanitu ni Kalou” kei na veivakavulici. (Luke 4:43) E nuidei nira na vakayacora ena yalodina na ilesilesi qo. Na cava e kena ibalebale vei keda? Eda na vakaraitaka ni yaga na nona nuitaki keda o Jisu ke da qacoya na noda cakacaka vakaitalatala, qai vu mai lomada. E ilesilesi dokai dina qo!​—Luke 13:24.

8, 9. E ivakaraitaki vinaka vakacava o Jisu ena cakacaka vakaitalatala, eda na vakatotomuria vakacava?

⁸ A sega wale ga ni vakavulici ira vakavinaka na nona tisaipeli o Jisu ena vunau, e nodra ivakaraitaki uasivi ena cakacaka qo. (Luke 6:40) Eda veivosakitaka ena wase sa oti na nona rai me baleta na cakacaka vakaitalatala. Vakasamataki ira mada na tisaipeli era tomani Jisu ena nona cakacaka vakavunau. Era raica ni vunau o Jisu ena vanua cava ga era tu kina na tamata​—ena batinidrano, ulunivanua, koro lelevu, ena makete, kei na veivale. (Maciu 5:1, 2; Luke 5:1-3; 8:1; 19:5, 6) Era kila tale ga ni dau cakacaka, ni sou ena matakalailai qai cakacaka tiko me yacova na bogi. E sega ni qai vunau ga ena gauna sa galala kina! (Luke 21:37, 38; Joni 5:17) Era vakila ni uqeti Jisu na titobu ni nona lomani ira na tamata. De ra raica sara ga e matana na nona yalololoma. (Marika 6:34) E tarai ira vakacava na tisaipeli na ivakaraitaki i Jisu? Vakacava o iko?

⁹ Nida imuri i Karisito, eda na vakatotomuria na nona ivakaraitaki ena noda cakacaka vakaitalatala. Eda na vakayagataka na iwalewale cava ga eda vakasamataka meda ‘vunau sara kina vakavinaka.’ (Cakacaka 10:42) Me vakataki Jisu, eda na vunau tale ga e veivale. (Cakacaka 5:42) Eda rawa ni veisautaka na noda ituvatuva meda sikovi ira ena gauna era na tiko kina e vale. Eda qarai ira na tamata da qai qaseqasetaka noda vunau e matanalevu​—e gaunisala, vanua ni gade, sitoa, kei na vanua ni cakacaka. Eda na ‘cakacaka tiko vakaukaua da qai gumatua’ ena cakacaka vakaitalatala, ni cakacaka bibi duadua. (1 Timoci 4:10) Nida lomani ira na lewenivanua mai vu ni lomada, eda na uqeti meda vunau ena gauna kei na vanua cava ga eda sotavi ira kina.​—1 Cesalonaika 2:8.

10-12. Na lesoni bibi cava a vakavulica o Jisu vei ira nona tisaipeli nira bera ni lai vunau?

 ¹⁰ E vakavulici ira tale ga nona tisaipeli o Jisu ena nona vakamatatataka na ka mera cakava. A cakava qo ni bera ni talai iratou na 12 na yapositolo me ratou lai vunau, vaka kina o ira na le 70 na tisaipeli ena dua na gauna e muri. (Maciu 10:1-15; Luke 10:1-12) Na vuavuaivinaka ni veivakavulici qo e tukuni ena Luke 10:17: “Nira lesu mai na lewe vitusagavulu, dua na ka nodra marau.” Meda veivosakitaka mada e rua na lesoni bibi a vakavulica o Jisu, da qai raica vata na nodra ivakarau na Jiu ena gauna vakaivolatabu.

¹¹ A vakavulici ira nona tisaipeli o Jisu mera nuitaki Jiova. E tukuna: “Dou kua ni tawana na koula se siliva se kopa ena nomudou taga ni ilavo, se kauta na taga ni kakana, se rua na isulu e loma, ivava, se ititoko; ni na soli na kena kakana na tamata daucakacaka.” (Maciu 10:9, 10) E kena ivakarau mera dau kauta na vulagi na taga ni ilavo, taga ni kakana kei na dua tale na pea ivava. * Ni tukuna vei ira nona tisaipeli mera kua ni leqataka na veika oya, e kaya tiko ga: “Moni nuitaki Jiova vakatabakidua, ena solia na ka oni gadreva.” Ena cakava qori o Jiova ena nona uqeti ira era ciqoma na itukutuku vinaka mera vakacegui ira na  imuri i Karisito ena veika era gadreva, ni dau nodra ivalavala na Isireli qori.​—Luke 22:35.

¹² A vakavulici ira tale ga nona tisaipeli mera qarauna na veika tawayaga e veivakawelei. E kaya: “Ke oni kidavaka e dua e gaunisala, ni kua ni mokota.” (Luke 10:4) A tukuna tiko beka o Jisu mera kua ni veikauaitaki se mera vakayawayawa? Sega. Ena gauna vakaivolatabu na veikidavaki e sega ni veivakabulataki ga, e okati kina na veitalanoa kei na so tale na ivalavala me muri. E kaya e dua na vuku ni iVolatabu: “Na nodra veikidavaki . . . e duidui sara vei keda, nida cuva ga vakalailai, se lululu.” Ia o ira mai kea “era dau veimoko, era cuva, era tekicuva se davo sara ga ena qele. Na ka kece qo e kania vakalevu na gauna.” Ni tukuna o Jisu vei ira nona tisaipeli mera kua ni veikidavaki vakavanua, vaka me kaya tiko: “Moni vakayagataka vinaka nomuni gauna, ni vakatotolotaki na itukutuku oni vakasavuya.” *

13. Eda na muria vakacava na ivakaro i Jisu vei ira na tisaipeli ena imatai ni senitiuri?

¹³ Meda muria na ivakaro i Jisu vei ira na nona tisaipeli ena imatai ni senitiuri. Nida cakacaka vakaitalatala, meda nuitaki Jiova vakatabakidua. (Vosa Vakaibalebale 3:5, 6) Eda kila nida na sega ni leqa ena veika vakayago ke da “vakaliuca tiko ga na matanitu ni Kalou.” (Maciu 6:33) Ena gauna dredre mada ga, era vakadinata na dauvunautaka vakatabakidua na Matanitu ni Kalou e veiyasa i vuravura ni sega ni lekaleka na ligai Jiova. (Same 37:25) Eda  vulica tale ga meda qarauna na veika tawayaga e dau veivakawelei. Ke da sega ni qaqarauni, ena rawarawa sara nida vakawelei ena veika ni vuravura qo. (Luke 21:34-36) Meda nanuma tiko ni sega ni gauna ni vakawelewele qo. E vakatotolotaki na itukutuku eda kacivaka, ni vakatau kina na bula. (Roma 10:13-15) Ke da nanuma tiko ya, eda na vakayagataka vakalevu noda gauna kei na noda kaukaua ena cakacaka vakaitalatala. E lekaleka sara na gauna sa vo, ia e levu sara na ka me tamusuki.​—Maciu 9:37, 38.

14. Eda kila vakacava nida okati ena ivakaro ena Maciu 28:18-20 na imuri kece i Karisito? (Raica tale ga na ivakamacala e ra.)

¹⁴ Ena gauna sa vakaturi kina o Jisu, e vakacolati ira na nona imuri ena dua na itavi bibi. E kaya “ni lako moni vakavulici ira . . . mera noqu tisaipeli.” A sega ni vakaibalebaletaki ira tiko ga na tisaipeli era tiko ena ulunivanua o Kalili ena siga ya. * Na cakacaka a vakarota e okati kina nodra vakavulici “na lewe ni veivanua kece ga,” qai vakayacori tiko “me yacova na ivakataotioti ni veika vakavuravura.” E macala nira okati ena ivakaro ya na imuri kece i Karisito, wili kina o keda nikua. Meda raica mada na vosa i Jisu ena Maciu 28:18-20.

15. Na cava e vukutaki kina meda muria na ivakaro i Jisu meda vakavulica eso tale mera tisaipeli?

¹⁵ Ni bera ni vakarota na itavi qori, a kaya o Jisu: “Sa soli vei au na lewa kece mai lomalagi kei vuravura.” (Tikina e 18) Vakacava, e tu dina vei Jisu na lewa qori? Io! O koya ga na agilosi turaga e liutaki ira na oba vakaoba na agilosi. (1 Cesalonaika 4:16; Vakatakila 12:7) Ni ulu tale ga “ni  ivavakoso,” e lewai ira na nona imuri e vuravura. (Efeso 5:23) Ena 1914, sa tekivu veiliutaki vakatui mai lomalagi na Mesaia. (Vakatakila 11:15) E tu tale ga vua na kaukaua me vakaturi ira na mate. (Joni 5:26-28) Ni tukuna ni sa soli vua na lewa, e vakaraitaka tiko o Jisu ni sega ni vakatutu ga na matavosa ena tikina e 19 kei na 20, ia e ivakaro. Eda vuku ke da muria, ni sega ni nona lewa ya, na lewa sara ga e solia vua na Kalou.​—1 Korinica 15:27.

16. Ni tukuna o Jisu meda “lako,” na cava e tukuna tiko meda cakava, eda na vakayacora vakacava na ilesilesi ya?

¹⁶ A tekivu vakamacalataka o Jisu na ivakaro ya ena vosa: “Lako.” (Tikina e 19) E vakarota o Jisu meda lako yani vei ira tale eso meda tukuna na itukutuku ni Matanitu ni Kalou. Meda vakayacora qo, e levu na iwalewale eda rawa ni vakayagataka. E dua na iwalewale laulau, meda vunau sara ga e veivale. (Cakacaka 20:20) Eda na saga tale ga meda dau vunau tawalokuci, eda na vakaliuliu meda veivosakitaka na itukutuku vinaka ena gauna veiganiti cava ga. Ena duidui na iwalewale ni noda vunau, ena vakatau ena ituvaki kei na veika e yaco tu ena vanua eda tiko kina. Ia e dua na ka ena sega ni veisau: Eda “lako” meda vakasaqarai ira era na ciqoma na noda itukutuku.​—Maciu 10:11.

17. Eda na vakavulica vakacava e dua me “tisaipeli”?

¹⁷ Sa qai vakamacalataka tarava o Jisu na inaki ni ivakaro ya, “moni vakavulici ira na lewe ni veivanua kece ga mera noqu tisaipeli.” (Tikina e 19) Eda na cakava vakacava? Na tisaipeli e gonevuli, e vakavulici. Eda na sega ni vakavulica e dua me rawata ga na kilaka, ia na noda vakavulici koya ena iVolatabu e kena inaki me muri Karisito. Meda vakabibitaka tiko na ivakaraitaki i Jisu me kila kina o gonevuli ni o Jisu ga e nona Qasenivuli e nona iVakaraitaki, me vakatotomuria na ivakarau ni nona bula kei na nona cakacaka.​—Joni 13:15.

18. Na cava e ikalawa bibi duadua kina ena nona bula e dua na tisaipeli na papitaiso?

 ¹⁸ Na bibi ni ilesilesi ya e cavuti eke: “Papitaisotaki ira ena yaca i Tamada kei na Luvena kei na yalo tabu.” (Tikina e 19) Na ikalawa bibi duadua ena nona bula na tisaipeli na papitaiso, oya na ivakatakilakila ni nona yalataki koya vakatabakidua vei Jiova. E bibi gona na papitaiso me vakabulai kina e dua. (1 Pita 3:21) Ke qaravi Jiova tiko ga ena nona vinaka kece, e rawa ni vakanamata na tisaipeli papitaiso ena veivakalougatataki tawamudu ena vuravura vou sa tu e matada. Vakaevei, o sa vakavulica e dua me tisaipeli papitaiso i Karisito? Qori na ka e vakavu marau vakalevu ena noda cakacaka vakaitalatala.​—3 Joni 4.

19. Na cava meda vakavulica vei ira na noda vuli iVolatabu, na cava me tomani tiko kina na veivakavulici nira sa papitaiso oti?

¹⁹ E tomana nona ivakamacala o Jisu: “Vakavulici ira mera muria na ka kece au vakarota vei kemuni.” (Tikina e 20) Eda vakavulici ira na vuli iVolatabu mera muria na ivakaro i Jisu, okati kina na ivakaro mera lomana na Kalou, lomani ira na kainodra, mera vakavulica tale ga eso mera tisaipeli. (Maciu 22:37-39) Eda na vakavulici ira vakalalai mera vakamacalataka na ka dina ena iVola tabu, mera vakamacalataka tale ga na nodra vakabauta. Nira sa rawata na ivakatagedegede mera vunau e matanalevu, eda na cakacaka vata kei ira, eda na vukei ira me vuavuaivinaka nodra cakacaka vakaitalatala ena ka eda tukuna kei na noda ivakaraitaki. Na nona vakavulici e dua na tisaipeli vou e sega ni cava ga ena gauna e papitaiso kina. Ena rairai vinakati me vakavulici vua eso tale na ka me vosota kina na veika dredre ni muri Karisito tiko.​—Luke 9:23, 24.

20, 21. (a) Na cava meda kua kina ni yalolailai nida cakava na ivakaro i Jisu? (b) Na cava meda kua kina ni vakawelewele, na cava meda vakayacora?

²⁰ E veivakacegui na iotioti ni vosa ena ivakaro i Jisu: “Raica, au na tiko vata kei kemuni me yacova na ivakataotioti ni veika vakavuravura.” (Maciu 28:20) E kila o Jisu ni bibi na ilesilesi qo. E kila tale ga ni so na gauna ena kaukaua sara na veitusaqati. (Luke 21:12) Meda kua ni yalolailai. Ena sega ni biuti keda na noda iLiuliu meda cakava duadua na ilesilesi qo, me sega ni dua e vukei keda. Eda lomavakacegu ni tiko vata kei keda me tokoni keda ena ilesilesi qo o koya e soli vua “na lewa kece mai lomalagi kei vuravura.”

²¹ A yalataka vei ira nona tisaipeli o Jisu ni na tokoni ira ena nodra cakacaka vakaitalatala ena veisenitiuri me “yacova na ivakataotioti ni veika vakavuravura.” Meda muria tiko ga na ivakaro i Jisu me yacova na icavacava. Meda kua ni vakawelewele. Sa vakayacori tiko na tatamusuki levu vakayalo! Era sa kumuni tiko e dua na iwiliwili levu era ciqoma noda itukutuku. Meda saga na imuri i Karisito meda vakayacora na ilesilesi bibi e tataunaki vei keda. Meda nakita meda vakayagataka noda gauna, igu, kei na iyau meda muria kina na ivakaro i Karisito: “Ni lako moni vakavulici ira . . . mera noqu tisaipeli.”