E VOLA MAI e dua na turaga e bikai tu ena rarawa: “Niu a se gone mai Igiladi, a dau tukuni vei au meu kua ni vakaraitaka na noqu rarawa keu tiko kei ira na le vuqa. Ni a sotia e liu o tamaqu, au se nanuma tu ga kina oqo na nona dau tukuna vei au, ena nona katibati tu, ‘Kua ni o tagi!’ ena gauna e lauti au kina e dua na ka e mosi. Keu saga meu nanuma lesu, au sega ni nanuma rawa e dua na gauna me bau reguci keitou kina na gone o tinai keitou (keitou a le va na veitacini). A mate o tamaqu niu sa yabaki 56. Au a rarawa vakalevu. Ia, e voleka ga niu sega ni tagi rawa.”

Ena so na vanua, sa dau matau kina me vakaraitaki votu na ka e tu ena lomadra na lewenivanua. Era na kila na tani se ra marau tu se rarawa. Ena yasana kadua, ena so tale na vanua e vuravura, vakauasivi mai Iurope e cake kei Peritania, sa dau i vakarau tu ni bula e kea, vakauasivi vei ira na tagane, me ra vunitaka na ka e tu e lomadra. Ia ke sa mai takali e dua na wekamu voleka, e cala beka ke o vakaraitaka na nomu rarawa? Na cava e tukuna na i Vola Tabu?

Era a vola na iVola Tabu na Iperiu mai na yasayasa vakatokalau ni Medetereniani. O ira oqo era sega ni dau vunitaka na ka e tu e lomadra. E talanoataki tu gona ena iVola Tabu e vuqa vei ira era a vakaraitaka votu na nodra rarawa. Ni sa labati na luve i Tui Tevita o Aminoni, sa qai lelevaki koya o tamana. A “tagi e na tagi levu sara.” (2 Samuela 13:28-39) A bau lelevaki Apisalomi tale ga, na luvena a saga me taura vakaukauwa na veiliutaki vakatui. Eda wilika oqo ena i Vola Tabu: “A sa rarawa vakalevu sara na tui [o Tevita], a sa cabe cake ki na vale ki dela ni matamata-ni-koro, ka tagi; a sa kaya vakaoqo ni sa lako tu, Isa lei, na luvequ Apisalomi, Isa, na luvequ, na luvequ Apisalomi! ke’u a mate me kemui sosomi ke sa vinaka, Isa Apisalomi, na luvequ, na luvequ!” (2 Samuela 18:33) A rarawa o Tevita me vaka ga eda na namaka vua e dua na tama. Sa dua na ka na nodra dau diva vakavuqa na i tubutubu ni vinaka cake me ra a mate, me kua ga ni o luvedra! E veicalati dina me mate na gone ke rau se bula tu na nona i tubutubu.

Na cava a cakava o Jisu ni sa mate na nona i tokani o Lasarusa? A tagi ni sa volekata yani na nona i bulubulu. (Joni 11:30-38) Ena dua na gauna e muri, a tagi o Meri na yalewa ni Makitala ni sa volekata yani na i bulubulu i Jisu. (Joni 20:11-16) Ia, ena sega ni tagi tu me qai dredre ni vakacegui na lotu Vakarisito, me vakataki ira e buawa tu na nodra raica na i vakavuvuli vaka i Vola Tabu me baleta na kedra i tuvaki na  mate, ni sa macala tu vua na lotu Vakarisito na i nuinui ni veivakaturi e tukuni ena i Vola Tabu. Ia ni tamata ga na lotu Vakarisito dina, ena se dau lolositaka ga qai rarawataka na leqa ni dua na wekana voleka, e dina ni na vakanuinuitaka tu na veivakaturi.—1 Cesalonaika 4:13, 14.

Vakacava o keda edaidai? E dau dredre se ka vakamadua beka vei iko mo vakaraitaka na nomu rarawa? Na cava era tukuna na daunivakasala edaidai? Era tokaruataka tiko ga edaidai na vakasama vuku uqeti vakalou sa volai makawa tu mai ena i Vola Tabu. Era kaya ni sega ni dodonu me da kinoca na noda yalorarawa, me da vakaraitaka ga. Ena ka oqo eda nanumi ira lesu tale kina na tamata yalodina e liu me vakataki Jope, Tevita, kei Jeremaia, ni vakamacalataki tu ena i Vola Tabu na i tukutuku ni nodra yalorarawa. Era a sega sara ga ni vunia na nodra yalorarawa. E sega kina ni ka vakayalomatua mo dau tawasei iko  tani mo laki tiko duadua voli ga. (Vosa Vakaibalebale 18:1) E duidui dina tu na i vakarau ni vakaloloku ena dui vanua, e dau qai vakatau tale ga ena vakabauta vakalotu e muri vakalevu kina. *

Vakacava ke o sa via tagi? Ni da tamata ga, eda na tagi. Nanuma lesu na mate i Lasarusa kei na nona ‘sa vutugu o Jisu e na yalona, sa qai tagi.’ (Joni 11:33, 35) E vakaraitaka gona o koya ni sa dau kena i vakarau ga me da tagi ke sa mate e dua na wekada voleka.

Eda raica oqo ena ka e yacovi Anne, e dua na tina, a mate vakasauri na luvena ena SIDS. E kaya o watina: “Na ka wale ga e kurabuitaki ni keirau a sega ni bau tagi kei Anne ena gauna ni veibulu. Ia o ira na kena vo era tagi.” Kaya cake sara mai o Anne: “Io e dina, ia ni se bera na gauna oya, au a sa tabaka oti e dua na tagi levu. Au vakabauta ni sa qai tarai au ni oti e vica na macawa na bi taucoko ni leqa sa yaco, oya ena siga au a sa qai tiko duadua voli ga kina e vale. Au a tagi tu ga ena loma ni siga taucoko. Ia au vakabauta ni a yaga sara vei au oya. E lako vinaka sara ga vei au. Ni sa dodonu ga meu tagicaka na luvequ. E noqu nanuma ni sega ni dodonu me tarovi e dua ke via tagi. E dina ni sa dau matau tu ga vei ira na tani me ra kaya, ‘Kua ni tagi,’ ia e sega ni yaga oya.”

Na cava eda raica vei ira e so ni leqa e dua na wekadra voleka sara? Me da raici Juanita mada. E sega ni vulagi o koya ena veika e baleta na lutu dole ni gone. Sa yacovi koya oti vakalima na ka oqo. Ia e sa baci bukete tale. O koya gona, ena gauna sa curu kina e valenibula ni a coqa na nona motoka, sa dua dina na ka na nona lomaleqa. Sa taratara sara ni oti ga e rua na macawa—ni se bera ni nona vula. Mani sucu o Vanessa, e gone lailai sara—e 0.9 na kilokaramu wale ga na kena bibi. “Sa dua na ka na noqu marau,” e kaya o Juanita. “Au sa qai dua tu oqo na tina!”

Ia, qai ka ni rarawa vua, ni oti ga e va na siga, a mate o Vanessa. E kaya o Juanita: “Sa ca dina vei au na bula. E sega wale na betena na noqu dua tu na tina. E vaka me sa sega ni taucoko na noqu bula. Sa mosimosi dina vei au niu lesu i vale meu qai laki raica tu  na rumu keirau a vakarautaka me nei Vanessa kei na noqu laki raica tale tu ga na i sulu e loma lalai au a volia me nona. Ena vica na vula e tarava, e lesu tiko ga mai ena noqu vakasama na siga a sucu kina. Au a cata sara ga ni via raica tale e dua.”

Sa rui sivia tale beka na rai e vaka oqo? Ena rairai dredre vei ira tale e so me ra taura rawa oqo, ia e vakamacalataka o Juanita kei ira era vakataki koya era sa tara oti na we ni i vako, ni sega sara ga ni duidui na nodra lolositaka na luvedra sucu vou mai na nodra lolositaka e dua e uabula. E dau kainaki, ni se bera sara ni sucu na gone, sa na dei oti tu na nodrau lomani koya na i tubutubu. E dua na i vau voleka sara e semai rau vata na gone kei tinana. Ni sa mate na gone oya, ena vakila o tinana ni vaka sara ga sa takali e dua sa tamata dina. Oya gona na ka e gadrevi me ra kila na tani.

E dua tale na tina a kaya oqo me baleta na gauna a tukuni kina vua ni sa mate vakasauri na luvena tagane yabaki ono ena vuku ni leqa ni uto a se tauvi koya tu ga mai na gauna ni nona sucu. “Sa veilecayaki vakaca na lomaqu—e sokonu na yagoqu, e curumi au na yalo ni vakatitiqa, sa dua na ka noqu beitaki au, au sa qai katakatataki watiqu kei na vuniwai ni rau vakaweleweletaka na bibi ni nona mate.”

Ni dau lomararawa e dua, e dau rawarawa vua me yalokatakata. Ena rairai yalokatakatataki ira na vuniwai kei na nasi, ena nona nanuma ni ra a vakaweleweletaki koya sa mate. Se, ena rairai yalokatakatataki ira na nona i tokani kei na wekana ni na dau veicalati tu vua na ka era kaya. E so era yalokatakatataki koya sa mate baleta ni a sega sara ga ni bau kauwaitaka tu na nona bula. E kaya o Stella: “Au nanuma lesu niu a katakatataki watiqu sara ga niu kila ni a sega ni dodonu me yaco vua na leqa. A sa tauvimate bibi sara o koya, ia a taura tu ga vakamamada na i vakasala nei vuniwai.” Ia ena so na gauna, e dau katakatataki koya sa mate o koya e se bula tiko baleta na levu tale ni ogaoga e vu mai na nona mate.

E so e dau laki leqa tale na lomadra ena vuku ni nodra yalokatakata—aya, era na rarawataki ira ga vakataki ira baleta ni a tuburi ira na yalokatakata. E so tale era beitaki ira ga baleta na nona sa mate na wekadra voleka oya. Era na kaya: “Ke a se bula tu oqo o koya, kevaka wale ga meu a vakaukauwataki koya  me laki raici vuniwai totolo” se “vakaukauwataki koya me raica e dua tale na vuniwai” se “vakaukauwataki koya me qarauna vinaka na nona bula.”

Vei ira tale e so, e sega ni yala wale ga e ke na nodra beitaki ira, vakabibi ke mate vakasauri na wekadra voleka oya. Sa ra na tekivu vakananuma na gauna era a dau katakatataki koya kina na wekadra oya se na nodra a veiba kei koya. Se ra na vakananuma na levu ni ka a dodonu me ra cakava vua sa mate, ia era a mani sega ni cakava.

Na balavu ni gauna era dau lolosi tu kina e vuqa na tina e vakadinadinataka na ka era kaya e vuqa na vuku, ni mate ni gone ena dau mositi rau tu ga na i tubutubu ena nodrau bula taucoko, vakabibi ga o tina.

Na nona mate e dua vei rau na veiwatini e vu mai kina e dua tale na mataqali leqa, vakabibi kevaka e levu sara na ka erau a dau cakava vata ni a se bula. Sa na mai tini kina na veibasogana kece ni nodrau dau bula vata, gade vata, cakacaka vata, lasa vata, kei na nodrau dau veinuitaki.

E vakamacalataka o Eunice na ka e yaco ni sa mate vakasauri o watina ena mate ni uto. “Ena i matai ni macawa, e vaka ga ni sa mate tu na yagoqu. Au sega ni bau vakila na i kanakana ni ka se boica rawa na i boi ni ka. Au sega gona ni kila seu a vakasama rawa tu vakacava. Niu a tiko ena gauna era a saga me ra vakabulai koya kina ena nodra pamutaka na utona  kei na nodra vakayagataka na wainimate e so, a sega kina ni tubu mai lomaqu na yalo sa dau matau tu vei keda, oya me da sega ni vakabauta na ka sa yaco. Ia sa dua ga na ka na levu ni noqu rarawa, e vaka niu raica e dua na motoka ni sa naulu tiko me lutu yani ena dua na barinisavu, qai sega sara ga ni dua na ka au cakava rawa kina.”

A tagi li? “Io, au a tagi sara ga, vakabibi niu sa wilika na drau vakadrau na i vola ni lolosi au a taura. Voleka ni i vola kece ga au wilika au tagi kina. A yaga sara ga vei au oya. Ia na ka ga sa qai vakararawataki au vakalevu oya, niu tarogi seu vakacava tu. Sa macala ga niu a rarawa tu.”

E vosota rawa vakacava o Eunice na gauna rarawa oya? “Sa vaka ga me votu mai lomaqu ni sa dodonu me toso ga na noqu bula,” a kaya o koya. “Ia na ka ga e mosi vei au ni sa sega ni tiko e ke na watiqu me keirau marautaka vata na bula.”

Eratou kaya na vola na i vola na Leavetaking—When and How to Say Goodbye: “Me ra kua ni lewai iko na tani ena ka mo cakava se me vakacava na lomamu. Ena sega ni tautauvata na i valavala ni noda dau luluvu. E so era na nanuma—era na tukuna sara tale ga vei iko na nodra nanuma—ni o sa rui rarawa tale vakasivia se na kena veibasai. Vosoti ira ga qai guilecava na ka era tukuna. Ni o saga mo vakalomavinakataki ira na tani ena nomu muria na ka era nanuma, sa na qai dredre ga me seavu kina na nomu yalorarawa.”

Ia e duidui na i valavala ni noda dau lolosi. E sega ni kainaki tiko e ke ni vinaka cake e dua na kena i valavala mai na dua tale. Na leqa ga e rawa ni tubu mai oya, ke sa tarai koya sara ga vakabibi na tamata e lolosi tiko na rarawa qai dredre vua me lomavakacegu rawa. Sa na qai rairai gadrevi e kea na nodra veivuke vakayalololoma na nona i tokani. E kaya na i Vola Tabu: “Sa loloma tiko e na veigauna kece na wekana na tamata, ka sa vaka na tacina e na gauna ni rarawa.” Kua gona ni tu vakasuka ni qara veivuke vei ira na so, mo laki vosa vei ira, mo laki tagi tale ga vei ira.—Vosa Vakaibalebale 17:17.

Ni mate e dua, sa macala tu ga ni da na lolosi, e sega tale ga ni cala ke ra raica votu na tani na noda lolosi. Ia e so tale na taro e gadrevi me saumi: ‘Au na vosota rawa vakacava na noqu lolosi? Au cala beka ke dau tuburi au mai na yalo meu via beitaki au ga kina seu yalokatakata? Meu na lewa vakacava na mataqali yalo vaka oqo? Au na vosota rawa vakacava na noqu lolosi ena vuku ni leqa sa yaco?’ Na ulutaga e tarava ena sauma na taro oqo kei na so tale.