1, 2. Na ivalu levu cava e se bera mai? Taro cava eda na rairai taroga kina? (Raica na imatai ni iyaloyalo.)

SA DUA na gauna balavu e yaco tiko kina na vakadavedra e vuravura ena vuku ni ivalu, okati kina nodra vakamatei vakayauyau na tamata ena rua na ivalu levu ena ika20 ni senitiuri. Ia e se bera tiko na ivalu levu duadua ena itukutuku ni kawatamata. Na ivalu qo e sega ni baleta ga na veisei vakamatatamata, mera veivaluvaluti kina na veimatanitu mera rawaka kina. Qo na ivalu e vakatokai na “ivalu ni siga levu ni Kalou Kaukaua Duadua.” (Vkta. 16:14) Ena tekivu na ivalu qo ni ravuta na nona vanua mareqeti na Kalou e dua na meca dokadoka; ena gauna qori ena yavala kina na Turaga Cecere Duadua o Jiova, me vakaraitaka na nona kaukaua ni veivakarusai e se sega ni bau vakilai vakadua e vuravura.

² E basika kina eso na taro bibi: O cei na meca qo? Na vanua cava ena ravuta? Gauna cava ena ravuravu kina, na vuna kei na sala e cakava kina qori? E bibi meda kila na kena isau nida na okati tiko kina na dau sokalou savasava i Jiova. Eda na rawa ni kila qori ena parofisai vakatubuqoroqoro ena Isikeli wase 38 kei na 39.

3. Vakamacalataka na tikina bibi ena parofisai i Isikeli me baleti Koki mai Mekoki?

 ³ Wilika Isikeli 38:1, 2, 8, 18; 39:4, 11. Qo na tikina bibi ena parofisai: “Ena icavacava ni veiyabaki,” na meca e vakatokai o “Koki” mai “Mekoki” ena ravuta na nodra “vanua” na tamata ni Kalou. Ia na raravisa ni ravuravu qori, ena waqa sara ga kina na “cudru levu” i Jiova qai yavala me ravuti Koki. * Ni sa qaqa o Jiova, ena qai solia na kena meca kei ira kece na nona ito me ‘kedra kakana na veimataqali manumanuvuka dau tokia na kedra kei na manumanu kila.’ Oti ya ena qai vakarautaka o Jiova “e dua na ibulubulu” i Koki. Meda kila na sala ena vakayacori kina na parofisai qo ena dua na gauna mai muri, ena vinaka meda kila se o cei o Koki.

4. Na cava eda vulica me baleti Koki mai Mekoki?

⁴ O cei gona o Koki mai Mekoki? Eda rawa ni kila ena ivakamacala i Isikeli ni o Koki e meca ni sokalou savasava. Vakacava e yaca vakaparofisai o Koki me dusi Setani na meca levu duadua ni sokalou dina? Sa vicasagavulu na yabaki, na kena dau vakamacalataki qori ena noda ivola. Ia mai veisau qori ni dikevi vinaka tale na parofisai i Isikeli. E vakamacalataka Na Vale ni Vakatawa ni o Koki mai Mekoki e sega ni dusi ira na kabula vakayalo tawarairai, e vakaibalebaletaki ga vei ira na keda meca, qori na nodra duavata na veimatanitu mera ravuta na sokalou savasava. * Ni bera nida dikeva qori, meda raica mada e rua na ivakadinadina ena parofisai i Isikeli e dusia ni sega ni kabuli vakayalo o Koki.

5, 6. Eda kila vakacava ena parofisai i Isikeli ni o Koki mai Mekoki e sega ni dusia na kabula vakayalo?

⁵ ‘Au na soli iko me kedra kakana na veimataqali manumanuvuka era dau tokia na kedra.’ (Isik. 39:4) Dau vakayagataki ena iVolatabu na manumanuvuka era dau kana lewenimanumanu me dusia na veilewai vakalou. E veivakasalataki kina va qori na Kalou vei ira na Isireli kei ira na veimatanitu era sega ni Isireli. (Vkru. 28:26; Jere. 7:33; Isik. 29:3, 5) O na raica gona ni soli na ivakasala vei ira na tamata era vakalewe vakadra, sega ni o ira na kabula vakayalo. O ira gona na manumanuvuka era vaqara kedra kei ira na manumanu kila, era kania ga na lewenimanumanu, sega ni kabula vakayalo. E vakaraitaka gona na parofisai i Isikeli ni sega ni kabula vakayalo o Koki.

⁶ “Au na solia vei Koki e dua na ibulubulu e Isireli.” (Isik. 39:11) E sega ni vakamacalataki ena iVolatabu nira bulu e vuravura na kabula vakayalo. E tukuna ga ni na biu ena qara sega ni vakabotona o Setani kei ira na nona timoni me 1,000 na yabaki, oti qori era na qai kolotaki ena drano bukawaqa vakaivakatakarakara. Qo e dusia na rusa tawamudu. (Luke 8:31; Vkta. 20:1-3, 10) Ni tukuni ni vakarautaki e vuravura “e dua na ibulubulu” i Koki, eda rawa ni tukuna ni sega ni kabula vakayalo.

7, 8. Na gauna cava ena vakacavari kina “na tui ni vualiku”? E tautauvata vakacava qo kei na ka ena yaco vei Koki mai Mekoki?

⁷ Ke sega ni kabula vakayalo, o cei se cava mada o Koki, na  meca ena ravuti ira na dau sokalou savasava ena iotioti ni gauna? Dikeva mada e rua na parofisai vakaivolatabu e vukei keda meda kilai Koki mai Mekoki.

⁸ “Na tui ni vualiku.” (Wilika Taniela 11:40-45.) E parofisaitaka o Taniela na matanitu qaqa kei vuravura era veiliutaki ena nona gauna me yacova mai na gauna qo. E parofisaitaki tale ga na nodrau veiraravui na “tui ni ceva” kei na “tui ni vualiku.” Ena veisenitiuri sa sivi, e veisau na “tui ni ceva” kei na “tui ni vualiku” nira valataka na veimatanitu kei vuravura o cei me veiliutaki. Na iotioti ni nona sasaga na tui ni vualiku “ena gauna ni icavacava,” e kaya o Taniela: “Ena lako yani ena cudru levu me ravuravu qai vakarusa e levu.” E taketetaki ira sara tiko ga na dau sokaloutaki Jiova na tui ni vualiku. * Me vakataki Koki mai Mekoki ga, ena yacova na “kena icavacava” na tui ni vualiku ni sa sega ni ravuti ira rawa na tamata ni Kalou.

9. E tautauvata vakacava na ka ena yaco vei Koki mai Mekoki kei “ira na tui kei vuravura”?

⁹ “Ira na tui kei vuravura.” (Wilika Vakatakila 16:14, 16; 17:14; 19:19, 20.) E tukuna tu mai na ivola na Vakatakila na nodra via ravuti Jisu na “nodra Tui na tui” e tiko mai lomalagi o “ira na tui kei vuravura.” Ia nira sega ni yaco rawa i lomalagi, era mani ravuti ira na dau tokona na Matanitu ni Kalou e vuravura. Era na qai kila na tui kei vuravura na nodra vakadrukai ena ivalu na Amaketoni. Dikeva nira na qai vakarusai ni oti nodra ravuti ira na tamata i Jiova. Qo e tautauvata kei na ka e tukuni me baleti Koki mai Mekoki. *

10. Na cava eda rawa ni tukuna me baleti Koki mai Mekoki?

¹⁰ Me vaka ga eda sa dikeva mai, o cei gona o Koki? Kena imatai, o koya e sega ni kabula vakayalo. Kena ikarua, o Koki e dusi ira na veimatanitu e vuravura era na ravuti ira na tamata ni Kalou ena dua na gauna mai muri. Era na qai duavata na veimatanitu qori. Na vuna? Nira tu e veiyasa i vuravura na tamata ni Kalou, ena vinakati me duavata na nodra inaki na veimatanitu kei na ka era cakava mera ravuti ira kina qo. (Maciu 24:9) Macala ga ni o Setani sara ga ena liutaki ira ena ravuravu qo. Sa dede na gauna e dau vakamuai ira tiko kina na veimatanitu mera saqata na sokalou dina. (1 Joni 5:19; Vkta. 12:17) Ia na parofisai i Isikeli me baleti Koki mai Mekoki e dusia na ka ena cakava na veimatanitu e vuravura nira ravuti ira na tamata i Jiova. *

11. E vakamacalataka vakacava na parofisai i Isikeli na “vanua” ena curuma o Koki?

¹¹ Eda vulica ena  parakaravu e 3, ena vakavuna na cudru waqawaqa i Jiova o Koki mai Mekoki ni curuma yani na vanua mareqeti i Jiova. Na vanua cava qo? Meda dikeva tale mada na parofisai i Isikeli. (Wilika Isikeli 38:8-12.) E tukuni ni o Koki ena “curuma na nodra vanua na vakabulai” qai “kumuni [ira]  tale mai na veivanua.” Dikeva na ka e tukuni me baleti ira na vakabulai era tiko ena vanua qo: era “tikovakacegu”; na nodra itikotiko “e sega ni taqomaki ena bai, ena ilati ni matamata, se na matamata”; era qai “kumuna e levu na iyau.” Qo na vanua era tiko kina na dausokalou savasava i Jiova e vuravura raraba. Eda na kila vakacava na vanua qo?

12. Na cava e vakalesui kece mai ena vanua o Isireli ena gauna vakaivolatabu?

¹² Meda dikeva mada na kena vakalesui mai na ka kece e Isireli makawa, na vanua era vakaitikotiko kina, ra cakacaka, ra qai sokalou kina me vica vata na senitiuri na tamata digitaki ni Kalou. Nira tawayalodina na Isireli, e tukuna o Jiova vei Isikeli me parofisaitaka ni na vaqeavutaki na nodra vanua qai vakalalai. (Isik. 33:27-29) Ia e parofisaitaka tale ga o Jiova nira na lesu e dua na kena ivovo era veivutuni, era kau vakavesu i Papiloni mera vakalesuya tale ena vanua na sokalou savasava. Ena vakalougatataka o Jiova na vanua e Isireli ni veisautaka, qai vakabulabulataka me “vaka na were o Iteni.” (Isik. 36:34-36) E vakayacori na parofisai qori ena 537 B.G.V. nira lesu tale e Jerusalemi na Jiu era kau vakavesu mera vakalesuya tale na sokalou dina ena nodra vanua lomani.

13, 14. (a) Na cava na vanua vakayalo? (b) Na cava e talei kina qori vei Jiova?

¹³ Qori tale ga na ka era vakila na dausokalou savasava ni Kalou ena gauna qo. Me vaka ga eda vulica ena Wase 9 ni ivola qo, ni 1919 era sa sereki na tamata ni Kalou ena nodra vesu tu ena dua na gauna balavu vei Papiloni na Ka Levu. Ena yabaki qori, e vakalesui ira na nona dauveiqaravi o Jiova ena vanua  vakayalo. Qori na parataisi vakayalo, na vanua e taqomaki vinaka tu, e bulabula vakayalo se vanua eda sokalou kina vua na Kalou dina. Eda tikovinaka kina, e vakacegu na vakasama kei na lomada. (Vkai. 1:33) E vuabale na keda kakana vakayalo, eda vakaitavi tale ga vakalevu ena cakacaka veivakacegui ena kena kacivaki na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou. E dina kina na vosa vakaibalebale ni kaya: “Na veivakalougatataki i Jiova e veivakavutuniyautaki, e sega ni kuria o koya ena ka rarawa.” (Vkai. 10:22) Ena vanua cava ga eda tiko kina, eda sa lewena na parataisi vakayalo, ke da tokona tiko na sokalou savasava ena noda vosa kei na noda itovo.

¹⁴ Na vanua vakayalo qo e talei vei Jiova. Na vuna? Ena mata i Jiova o ira na lewena era “veika talei ni veimatanitu kece,” e vagolei ira mai o koya ena sokalou savasava. (Akeai 2:7; Joni 6:44) O ira qo era sasagataka mera sulumaka na itovo vou, me vaka na nona itovo talei na Kalou. (Efeso 4:23, 24; 5:1, 2) Nira dausokalou savasava, era soli ira vakatabakidua ena nodra veiqaravi. Era cakava qori mera vakalagilagi koya ra qai vakadinadinataka nira lomani koya. (Roma 12:1, 2; 1 Joni 5:3) Sa na wacava nona marau o Jiova ni raica na nodra gumatua o ira na nona dauveiqaravi mera vakarairaivinakataka na vanua vakayalo qo. Vakasamataka ga qo: Ni o vakaliuca na sokalou savasava, o na vakarairaivinakataka na parataisi vakayalo, ena marau tale ga kina o Jiova!—Vkai. 27:11.

15, 16. Ena curuma ena gauna cava o Koki mai Mekoki na noda vanua vakayalo sa vakalesui mai qo?

¹⁵ Dua na ka meda vakasamataka oya ni sa voleka na gauna mera curuma kina na noda vanua talei vakayalo o ira na veimatanitu. Na parofisai qo ena okati keda na dausokalou savasava i Jiova. Eda na via kila eso tale na ka me baleta na parofisai qo. Dikeva mada qo e tolu na taro.

¹⁶ Gauna cava ena curuma kina na noda vanua vakayalo sa vakalesui mai qo o Koki mai Mekoki? E sauma na parofisai: “Ena icavacava ni veiyabaki o na curuma na nodra vanua.” (Isik. 38:8) Qo e dusia na gauna ni sa voleka ni cava na ituvaki ni veika qo. Nanuma tiko ni na tekivu na veivakararawataki levu ni sa vakarusai o Papiloni na Ka Levu, na isoqosoqo ni lotu lasu kece e vuravura. Ni sa na vakarusai oti o lotu lasu ni bera na Amaketoni, ena qai ravuti ira na dausokalou dina ena iotioti ni gauna o Koki.

17, 18. Ena veidusimaki vakacava o Jiova ena veivakararawataki levu?

¹⁷ Cava me curuma kina o Koki na nodra vanua e sa vakalesui mai na dausokalou savasava i Jiova? E vakavotui e rua na vuna  ena parofisai i Isikeli. Kena imatai, na liga dauveitaqomaki i Jiova kei na kena ikarua, na nona inaki ca o Koki.

¹⁸ Na liga dauveitaqomaki i Jiova. (Wilika Isikeli 38:4, 16.) Dikeva na ka e tukuna o Jiova vei Koki: “Au na biuta na iqaso e galegalemu,” “Au na kauti iko mai mo valuta na noqu vanua.” Vakacava, e kena ibalebale qo ni na vakaukauataki ira na veimatanitu o Jiova mera ravuti ira na nona dauveiqaravi? Sega sara! Ena sega vakadua ni vakavuna me yacovi ira na nona tamata na ca. (Jope 34:12) Ia e kilai ira na kena meca o Jiova. O ira qo era na cati ira na dausokalou savasava, era na saga tale ga mera vakawabokotaki. (1 Joni 3:13) Ena veidusimaki o Jiova me vakayacori na ka kece me salavata na nona inaki kei na nona gauna, me vaka sara ga e biuta tiko na iqaso ena galegale i Koki qai tuiraki koya tiko. Ena dua na gauna ni oti ga na nona vakarusai o Papiloni na Ka Levu, ena rairai uqeta o Jiova e dua na sala mera cakava kina na veimatanitu na veika e tu e lomadra. Qori sara ga na gauna ena tekivu ravuravu kina o Jiova ena Amaketoni, na ivalu levu duadua e vuravura. Ena qai vakabulai ira na  nona tamata, ena vakacerecerea na dodonu ni nona veiliutaki, qai vakarokorokotaka na yacana tabu.—Isik. 38:23.

19. Na cava ena uqeti Koki me tarova na sokalou savasava?

¹⁹ Na inaki ca i Koki. Era na “lalawataka na ka ca” na veimatanitu. Era na via vakaraitaka na nodra cudru kei na nodra sevaki ira tu mai vakadede na dauveiqaravi i Jiova, era rairai malumalumu qai tiko ena “vanua e sega ni taqomaki ena bai, ena ilati ni matamata, se na matamata.” Era na vinakata tale ga na veimatanitu mera “kauta e levu na itokinivalu” vei ira na “kumuna e levu na iyau.” (Isik. 38:10-12) Na “iyau” cava? Dua na ka nodra vutuniyau vakayalo na tamata i Jiova; na noda iyau talei duadua na noda sokalou savasava eda solia vakatabakidua vei Jiova. Nira sevaka na veimatanitu na sokalou savasava kei ira na tokona, era na vinakata kina mera tarova, era sega ni vakamareqeta.

20. Ena curuma vakacava o Koki na vanua vakayalo, se parataisi vakayalo?

²⁰ Ena curuma vakacava o Koki na vanua vakayalo se parataisi? Era na saga na veimatanitu mera vakaleqai keda ra qai tarova na noda sokalou. Na nodra sasaga qori ena rawa ni lai tarova sara na kena vakarautaki na kakana vakayalo, noda soqoni vata, vakaleqa noda duavata, kei na noda gumatua ni kacivaka na itukutuku vinaka. Era okati kece qori ena parataisi vakayalo. Ena uqeti ira na veimatanitu o Setani me vakawabokotaki ira na dausokalou dina kei na sokalou savasava mai na vuravura qo.

21. Na cava mo vakavinavinakataka kina nona vakasalataki keda o Jiova ena veika ena vakarau yaco qo?

²¹ Ena tarai keda kece na dausokalou dina na nona ravuravu o Koki mai Mekoki ena vanua vakayalo e vakarautaka na Kalou. Eda vakavinavinakataki Jiova ni sa vakasalataki keda ena veika eda na vakarau sotava! Ena gauna mada ga qo, nida waraka tiko na veivakararawataki levu, meda vakadeitaka mada ga nida na tokona na sokalou savasava, da qai vakaliuca tiko ena noda bula. Nida cakava qori, eda sa vakarairaivinakataka tiko na vanua e vakalesui mai qo. Eda na vakadinadinataka na ka vakatubuqoroqoro sa vakarau yaco qo: Ena tokoni ira na nona tamata o Jiova kei na yacana tabu ena Amaketoni, me vaka eda na veivosakitaka ena wase tarava.