1, 2. Vakamacalataka na yalewa e digia na cakacaka vakasaqamua.

E RARAWATAKI dina nida raica e dua me saqamua. Eda na rairai lomatarotarotaka na vuna e lai muria tu kina na ivakarau ni bula torosobu va ya. De vakavuna na ivalavala kaukaua se na nona dau vakalolomataki me biubiu mai vale ni se gone. Se na bula dravudravua e vale e vakasaurarataki kina me volitaki koya. Se drovaka tiko na watina ivalavala voravora. Eso na ituvaki rarawataki va qori e dau yaco ena vuravura ca qo. Sa rauta me yalovinaka kina o Jisu Karisito vei ira eso na saqamua. E vakabibitaka nira na rawa ni nuitaka na bula e vinaka ke ra veivutuni qai veisautaka nodra ivakarau ni bula.—Maciu 21:28-32; Luke 7:36-50.

² Ia meda raica mada e dua tale na mataqali saqamua. Raitayaloyalotaka mada e dua na yalewa e digia me saqamua. E sega ni raica me torosobu, ia e rawata kina na kaukaua! E dau vinakata na ilavo, me rawa tale ga ni veivakamuai. Na kena e ca sara oya ni tagane vinaka o watina, e yalodina  tale ga, ia e tawayalodina o koya ni lai cakava na cakacaka ni saqamua. Eda na sevaka sara ga na mataqali yalewa va qori kei na nona ivalavala. Na noda cata matua na ivakarau ni yalewa qori, e dusia ni va tale ga ya na nona cati lotu lasu na Kalou o Jiova, oya na vuna e dau vakayagataka kina na saqamua ni vakamacalataka na veika me baleti lotu lasu.

3. Na tikina cava ena veivosakitaki ena wase qo?

³ Ena rua na wase ni ivola na Isikeli, na saqamua e vakatayaloyalotaka na vakadomobula ni nodra tawayalodina na Isireli kei na Juta. (Isik., wase 16 kei na 23) Ni bera qori, ena vinaka meda dikeva mada e dua tale na saqamua vakaivakatakarakara. Sa dede na nona saqamua voli mai ni bera sara na gauna i Isikeli kei na nodra gauna na Isireli. Ena gauna mada ga qo e se kaukaua tiko ga. E kilai na saqamua qo ena iotioti ni ivola ena iVolatabu, na Vakatakila.

4, 5. O cei o “Papiloni na Ka Levu”? Eda kila vakacava qori? (Raica na imatai ni iyaloyalo.)

⁴ Sa qai matata cake sara na kena kilai na saqamua qo ena raivotu e vakaraitaka o Jisu vei Joni na yapositolo ena icavacava ni imatai ni senitiuri G.V. E vakatokai “o Papiloni na Ka Levu, na tinadra na saqamua” me “saqamua levu.” (Vkta. 17:1, 5) Era sega ni kilai koya me vica vata na senitiuri na iliuliu ni lotu kei ira na vuku ni iVolatabu. Eso era tukuna ni matataki Papiloni, Roma, se na lotu Katolika. Ia era se kila makawa sara na iVakadinadina i Jiova na “saqamua levu” qo. O koya na isoqosoqo ni lotu lasu kece e vuravura. Eda kila vakacava qori?

⁵ Sa cudruvi na saqamua qo ni veibutakoci tiko kei ira na “tui kei vuravura,” se na veika vakapolitiki. Macala gona ni sega ni dusia na kaukaua vakapolitiki. E vakamacalataka tale ga na Vakatakila nira rarawa vakalevu “na dauveivoli e vuravura,” se na veika vakabisinisi ni vuravura qo, ni sa vakarusai o Papiloni na Ka Levu. E sega gona ni vakatayaloyalotaka na veika vakabisinisi lelevu o Papiloni na Ka Levu. O cei sara mada o koya? E tukuni ni “dau vakatevoro,” e qaravi matakau qai dau veivakaisini. E veiganiti vinaka na ka e beitaki kina na isoqosoqo ni lotu dukadukali ni vuravura qo. Eda dikeva tale ga ni se vodo tiko na saqamua qo se veivakamuai vakalevu ena veika vakapolitiki ni vuravura qo. E vakararawataki ira tale ga na nona tamata yalodina na Kalou o Jiova. (Vkta. 17:2, 3; 18:11, 23, 24) Qori sara ga na ka sa cakava tiko o lotu lasu me yacova mai nikua.

6. Na cava e tukuni kina ni “tinadra na saqamua” o Papiloni na Ka Levu?

⁶ Na cava ga e vakatokai kina o Papiloni na Ka Levu me “saqamua levu” qai “tinadra na saqamua”? E sega ni wiliki  rawa na talawasewase i lotu lasu, e lai tauyavu kina e levu tale na matalotu. Tekivu sara na gauna e vakasesei kina na vosa e Pepeli makawa se o Papiloni, e tete tale ga kina na ivakavuvuli ni lotu lasu e veiyasa i vuravura. E veiganiti kina na yaca “Papiloni na Ka Levu” ni yavutaki mai na koro o Papiloni, na vanua e tauyavu kina e levu na lotu lasu! (Vkte. 11:1-9) E rawa gona ni okati o ira na lotu kece qori mera “luvena yalewa” e dua ga na isoqosoqo, na saqamua levu. E dau vakayagataka vakalevu o Setani na lotu va qori me veibacani ena vakatevoro, qaravi matakau kei na so tale na vakabauta kei na ivakarau vakavanua e beci kina na Kalou. Sa rauta mera vakasalataki kina na tamata ni Kalou mera “lako tani vua” ke ra “sega ni via vakaivotavota kei koya ena nona ivalavala ca,” baleta na isoqosoqo dukadukali qo e tete tiko ga e vuravura.—Wilika Vakatakila 18:4, 5.

7. Na cava eda na muria kina na ivakasala meda “lako tani” vei Papiloni?

⁷ Vakacava o muria tiko na ivakasala ya? Nanuma tiko, o Jiova ga e bulia na kawatamata mera ‘kauaitaka na veika vakayalo.’ (Maciu 5:3) E rawa ni vakacegui ga na veika vakayalo ena vuku ni sokalou savasava i Jiova. Era vinakata na dauveiqaravi i Jiova mera yawaka sara na saqamua vakayalo. Ia e duatani na inaki i Setani na Tevoro. E dau taleitaka me temaki ira na tamata ni Kalou mera rawai ena saqamua vakayalo. Levu na gauna, sa mana tiko na nona sasaga. Ena gauna i Isikeli, era kilai tu na tamata ni Kalou nira dau coko ena saqamua vakayalo. Ena vinaka meda dikeva na itukutuku qori, nida na vulica kina e levu na ivakatagedegede i Jiova, nona lewadodonu kei na nona yalololoma.

8-10. Na ka bibi cava e vinakati ena sokalou savasava meda kila kina na rai i Jiova me baleta noda vakaitavi ena lotu lasu? Vakatauvatana.

⁸ Ena ivola i Isikeli, e duatani na sala e vakayagataka kina o Jiova na ivakatautauvata ni saqamua. E uqeti vakalou o Isikeli me vola e rua na itukutuku matata me baleta na rarawa i Jiova kei na nona liumuritaki, nira tawayalodina ra qai ivalavala dukadukali na nona tamata. Na cava e vakatauvatani ira kina vei ira na saqamua?

⁹ Meda sauma rawa qori, meda vakasamataka tale mada na ka e vinakati ena sokalou savasava sa veivosakitaki mai ena Wase 5 ni ivola qo. Ena lawa e soli vei Mosese, e tukuna o Jiova: “Me kua ni dua tale na nomu kalou, o yau duadua ga, [se “meu beci kina” vmr.]. . . . O yau o Jiova na nomu Kalou, na Kalou e vinakata me qaravi duadua ga.” (Lako 20:3, 5) E qai vakabibitaka tale na ka dina qori ni kaya: “Moni kua ni cuva vua e dua tale na kalou, ni o Jiova e kilai ni dau vinakata  me qaravi duadua ga. Io, o koya na Kalou e vinakata me qaravi duadua ga.” (Lako 34:14) E matata na ka e tukuna qori o Jiova. Ena sega ni vakadonuya na noda sokalou o Jiova, vakavo ke da sokaloutaki koya vakatabakidua.

¹⁰ Eda rawa ni vakatauvatana ina vakawati. Erau namaka na veiwatini me caka vakatabakidua vei rau eso na ka. Ke dua vei rau e domona se vakaceguya na nona gagadre ni veiyacovi vua e dua e sega ni kena isa, e donu vinaka ke vuvu o watina qai nanuma ni liumuritaki. (Wilika Iperiu 13:4.) Qori tale ga na ka e yaco ena sokalou. E sega ni cala ke tukuna o Jiova nira liumuritaki koya na nona tamata, nira yalataka mera qaravi koya vakatabakidua, ia ra qai goleva na kalou lasu. E vakabibitaka sara ga o Jiova na nona liumuritaki qori ena Isikeli wase 16.

11. Na cava e vakamacalataka o Jiova me baleti Jerusalemi kei na nona itekitekivu?

¹¹ Ena iVolatabu vakaIperiu kece, e balavu duadua na parofisai e cavuta o Jiova ena Isikeli wase 16. E vakayagataka o Jiova na koro o Jerusalemi me vakatayaloyalotaka na tawayalodina i Juta. E vakamacalataka na vakaloloma kei na torosobu ni nona itekitekivu, yaco sara nona veiliumuritaki. E vaka na luveniyali, e dukadukali, e sega ni kauaitaki. Erau kai Kenani lotu butobuto na nona itubutubu. O ira na Jepusaiti era lewe ni dua na yavusa e Kenani, era a lewai Jerusalemi tu mai ena dua na gauna balavu me yacova nona ravuta na koro o Tevita. Dua na ka nona lomana na luveniyali qori o Jiova, e vakasavasavataka qai qaravi koya vakavinaka. Yaco na gauna sa vaka me watina. O ira gona na Isireli era tawana na koro era veiyalayalati kei Jiova, qori na veiyalayalati era cakava mai vu ni lomadra ena gauna sara i Mosese. (Lako 24:7, 8) Ni sa koroturaga o Jerusalemi, e vakalougatataka o Jiova, vakavutuniyautaka, qai ukutaki koya me vaka ga ena cakava vei watina e dua na tagane vakawati vutuniyau qai vakaitutu.—Isik. 16:1-14.

12. E tekivu curu vakacava na sokalou lasu e Jerusalemi?

¹² Dikeva mada na ka e yaco tarava. E kaya o Jiova: “O nuitaka ga na nomu matavinaka, o dua na saqamua ena vuku ni kemu irogorogo. O saqamua vakaveitalia kei ira na tavali, e nodra kina na nomu matavinaka.” (Isik. 16:15) Ena gauna i Solomoni, dua na ka na nona vakalougatataka qai vakavutuniyautaki ira na nona tamata o Jiova, yaco kina me koro totoka o Jerusalemi, e duatani duadua vei ira na koro ena gauna makawa. (1 Tui 10:23, 27) Ia e qai curu vakamalua na sokalou lasu e Jerusalemi. E tekivu vakadukadukalitaki Jerusalemi o Solomoni ena sokalou ni lotu butobuto ni via vakamarautaki ira na watina vulagi. (1 Tui 11:1-8) Ia eso era  sosomitaki koya ena idabedabe vakatui, e ca sara na ka era cakava nira vakadukadukalitaka na vanua taucoko ena sokalou lasu. E raica vakacava o Jiova na ivalavala vakasaqamua qo kei na nodra veiliumuritaki? E kaya: “Me kua sara ga ni caka qori, me kua tale ga ni yaco.” (Isik. 16:16) Sa qai vakasisila ga na ka era cakava na nona tamata era murilomadra!

13. Na ivakarau ca cava era beitaki kina na tamata ni Kalou e Jerusalemi?

¹³ Vakasamataka mada na rarawa i Jiova kei na nona cata na nodra ivakarau ca na nona tamata digitaki ni tukuna: “O kauti ira na luvemu tagane kei ira na luvemu yalewa o vakasucuma me noqu mo cabora vei ira na matakau mera kania. Vakacava, se lailai na nomu itovo vakasaqamua? O vakamatei ira na luvequ, o cabori ira ena bukawaqa me isoro.” (Isik. 16:20, 21) Na ivakarau torosobu e caka e Jerusalemi e vakaraitaka na ca ni loma i Setani. E dau taleitaka me temaki ira na tamata i Jiova ena ivakarau vakasisila va qori! Ia o Jiova e raica na ka kece. Ke mani kaukaua vakacava na veivakalolomataki i Setani, e se rawa tiko ga ni vakaotia vakadua na Kalou, ena vakatauca tale ga nona lewadodonu.—Wilika Jope 34:24.

14. O cei o rau na taci Jerusalemi ena vosa vakatautauvata i Jiova? O cei e vakadinadinataki ni ca duadua vei ratou?

¹⁴ Ia e sega ni bau kauaitaka o Jerusalemi na nona ivakarau ca. E tomana tiko ga nona saqamua. E tukuna o Jiova ni sega ni madualaka nona ivalavala ni vakatauvatani kei na vo ni saqamua baleta ni sauma eso tale mera tomani koya ena ivalavala vakasisila! (Isik. 16:34) E kaya na Kalou ni o Jerusalemi e ucui “tinana,” qo e dusi ira na yavusa lotu butobuto era a lewa tu na vanua ena dua na gauna. (Isik. 16:44, 45) Ni tomana nona vosa vakatautauvata ni vuvale, e kaya ni tuakai Jerusalemi o Samaria, e liutaki koya ina ivakarau ni bula vakasaqamua, qo na lotu butobuto. Na Kalou e cavuta tale ga na ikarua ni tacina, o Sotoma, e vosa vakaibalebale ga ni sa rusa makawa sara na koro qo ena nona viavialevu kei na torosobu ni nona ivalavala. Ena rai i Jiova, e lailai tale na ca i Samaria kei Sotoma, e ca sara o Jerusalemi! (Isik. 16:46-50) Era vakalecalecava na tamata ni Kalou e levu na ivakasala ra qai tomana na nodra ivakarau ca.

15. Na cava na inaki i Jiova ni vakataulewa e Jerusalemi? Na cava e nuitaki?

¹⁵ Na cava ena cakava o Jiova? E yalataka vei Jerusalemi: “Au na soqoni ira kece mai na domoni iko o vakamarautaka,” “au na [qai ] soli iko e ligadra.” O ira na dau maliwai ira nona tamata e liu, era na vakarusai koya tale, era na kauta laivi na kena totoka kei na nona iyau talei. E kaya o Jiova: “Era na vakaviriki iko ena vatu, era na vakamatei iko ena nodra iseleiwau.” Na cava na inaki ni nona vakataulewa qo o Jiova? E sega ni baleta na nodra vakarusai na nona tamata. E baleta ga  qo: “Au na muduka na nomu saqamua.” E tomana na Kalou: “Au na cudruvi iko vakalevu me cegu na lomaqu, ena oti na noqu vuvutaki iko, au na sega ni yavala, au na sega tale ni cudru.” Me vaka ga eda sa dikeva ena Wase 9 ni ivola qo, dua na gauna balavu nona vinakata tu o Jiova me vakalesui ira mai na nona tamata ni oti nodra tu vakavesu. Na vuna? E kaya: “Au nanuma na nodaru veiyalayalati ena gauna o se gone kina.” (Isik. 16:37-42, 60) O Jiova e sega ni vakataki ira na nona tamata, ni uasivi nona yalodina!—Wilika Vakatakila 15:4.

16, 17. (a) Na cava eda sa sega ni tukuna kina ni o Aola kei Aolipa e dusia na vosa vakaparofisai me baleti lotu ni veivanua vaKarisito? (Raica na kato “O Rau na Veitacini Saqamua.”) (b) Na cava eda vulica ena Isikeli wase 16 kei na 23?

¹⁶ Eda vulica ena balavu ni nona ivakamacala veiuqeti o Jiova ena Isikeli wase 16, na nona ivakatagedegede dodonu, nona lewadodonu, kei na nona dauloloma. E kilai tale ga qori ena Isikeli wase 23. Era tugana e lomadra na lotu vaKarisito dina nikua na itukutuku e cavuta vakadodonu o Jiova me baleta na nodra ivalavala vakasaqamua na nona tamata. Eda na sega vakadua ni via vakararawataki Jiova me vakataki Juta kei Jerusalemi! Meda cata na qaravi matakau kece da qai dro tani mai kina. Qo e okati kina na kocokoco kei na domodomoiyau. (Maciu 6:24; Kolo. 3:5) Meda vakavinavinakataki Jiova ni vakalesuya na sokalou savasava ena vuku ni nona yalololoma ena iotioti ni veisiga qo, ena sega tale ni vakalaiva me vakadukadukalitaki! Sa tauyavutaka oti o Jiova kei Isireli vakayalo e dua “na veiyalayalati tudei,” ena sega vakadua ni vakaleqai ena tawayalodina se ivalavala vakasaqamua. (Isik. 16:60) Meda vakamareqeta mada ga na noda maliwai ira na tamata savasava i Jiova nikua.

¹⁷ Na cava eda vulica ena ivola i Isikeli me baleti koya “na saqamua levu” o Papiloni na Ka Levu ena nona vunauci ira na saqamua o Jiova? Meda raica mada.

18, 19. Sala cava e tautauvata kina o ira na saqamua e vakamacalataki ena Isikeli kei na Vakatakila?

¹⁸ E sega ni dau veiveisau o Jiova. (Jeme. 1:17) E dua tu ga nona rai me baleti lotu lasu, na saqamua levu. Eda sega gona ni kurabuitaka ni na levu na sala e tautauvata kina na lewa e tauca o Jiova vei ira na saqamua ena ivola i Isikeli kei na ka ena sotava “na saqamua levu” e vakamacalataki ena Vakatakila.

¹⁹ Me kena ivakaraitaki, eda dikeva ena Isikeli ni sega ni totogitaki ira na saqamua o Jiova, ia era cakava qori na veimatanitu era dau veimaliwai kei ira na tamata tawayalodina ni Kalou, era dau vakayacora vata na veibutakoci vakayalo. Ena totogitaki tale ga na isoqosoqo ni lotu lasu kece e vuravura,  ni veibutakoci tiko vakayalo kei ira “na tui kei vuravura.” O cei ena totogitaki koya? Eda wilika ni veika vakapolitiki ena “cata na saqamua, era na ravuti koya, era na vakaluvawaletaki koya, era na kania na lewena, ra qai vakamai koya vakadua ena bukawaqa.” Na cava ena kidroataki kina na ka ena cakava qori na veimatanitu? Ni na “uqeta na lomadra na Kalou mera cakava na nona inaki.”—Vkta. 17:1-3, 15-17.

20. Na cava e dusia ni na vakarusai vakadua o Papiloni?

²⁰ Ena vakayagataki ira gona na veimatanitu o Jiova mera vakayacora na nona lewa vei lotu lasu kece, okati kina e levu na matalotu ni veivanua lotu vaKarisito. Qo sara ga na kena itinitini o lotu lasu, ena sega tale ni vosoti, sega tale ni soli vua na gauna me veisau kina. E tukuni ena Vakatakila ni na “sega ni kune tale” o Papiloni. (Vkta. 18:21) Era na marau na agilosi ni Kalou ni sa vakarusai o lotu lasu nira kaya: “Moni vakacaucautaki Ja! E kuvu cake tiko ga me tawamudu na kena  kubou.” (Vkta. 19:3) Ena tawamudu na veilewai qo. Ena sega ni vakatarai me vakaleqa tale na sokalou savasava o lotu lasu. Na warumisa ni nona lewai kei na nona vakarusai o Papiloni ena vaka sara ga na kubou e lako cake tiko ga, e sega ni oti rawa.

21. Na vakarusai nei lotu lasu e dusia na itekitekivu ni cava? Ena tini vakacava?

²¹ Nira ravuti Papiloni na Ka Levu o ira na veiliutaki vakamatanitu, era sa vakayacora sara tiko ga na vakataulewa ni Kalou, e gauna vakatubuqoroqoro dina ena vakayacori ni inaki i Jiova. Qori na itekitekivu ni veivakararawataki levu, na gauna e sega ni bau vakilai vakadua. (Maciu 24:21) Ena mai cava na veivakararawataki levu ena Amaketoni, na ivalu i Jiova ena mai tinia na ituvaki ca ni vuravura qo. (Vkta. 16:14, 16) Eda na raica ena vica na wase tarava na kena vakamacalataki ena Isikeli na ka ena yaco ena veivakararawataki levu. Meda dikeva mada qo na ka eda rawa ni vulica qai muria ena Isikeli wase 16 kei na 23.

22, 23. Ena uqeta vakacava na noda veiqaravi tabu nida dikeva na ivakamacala ni saqamua ena Isikeli kei na Vakatakila?

²² Dua na ka nona dau vinakata o Setani me vakaleqai ira na sokalou savasava. Ena marau vakalevu ni raica nida gole tani mai na sokalou savasava, da qai muria nodra ivalavala na saqamua e vakamacalataki tiko ena ivola i Isikeli. Meda nanuma tiko ni sega ni vakalaiva o Jiova na itovo veibeci ena sokalou, se na tawayalodina! (Tiko 25:11) Eda na qarauna meda yawaka na lotu lasu, meda “kua ni tara na ka e sega ni savasava” ena mata ni Kalou. (Aisea 52:11) Qori tale ga na inaki ni noda tawaveitovaki ena veika vakapolitiki ena vuravura talawasewase qo. (Joni 15:19) Eda raica na boletaki vanua me vaka na lotu lasu e uqeta tiko o Setani, eda na sega tale ga ni vakaitavi kina.

²³ Ia meda nanuma tiko ni ka dokai meda qaravi Jiova ena nona valenisoro vakayalo savasava. Nida vakamareqeta na ituvatuva qori, meda vakadeitaka mada ga meda kua ni tiki kei lotu lasu kei na nona ivalavala vakasaqamua!