1-3. (a) Na cava ena yaco ena cudru levu i Jiova? (Raica na imatai ni iyaloyalo.) (b) Na cava eda na veivosakitaka qo?

ERA duri na tagane, yalewa kei na gone mera lagasere. E qai masu mai vu ni lomana e dua na qase, me kerea na veitaqomaki i Jiova. Era nuidei na lewe ni ivavakoso ni na taqomaki ira o Jiova, ia era se vinakata tiko ga na veivakacegui kei na veivakadeitaki. Mai tuba e rogo levu na ivalu. Sa tekivu na Amaketoni!—Vkta. 16:14, 16.

² Ena ivalu na Amaketoni, ena veivakarusai o Jiova, ia ena lewa o koya o cei me vakarusa ena nona “cudru levu.” (Wilika Isikeli 38:18.) Ena vakaraitaka na nona cudru katakata vei ira e veiyasa i vuravura e sega ni wiliki rawa na kedra iwiliwili, sega ni dua ga na mataivalu se matanitu. Ena siga ya, o Jiova ena vakarusai ira na “tu mai na dua na iyalayala kei vuravura ina dua tale na iyalayala kei vuravura.”—Jere. 25:29, 33.

³ E dau vakamacalataki ni “dauyalololoma qai dauveinanumi” na Kalou o Jiova, e “berabera [tale ga] ni cudru.” Ia na cava ena waqa kina na nona “cudru levu”? (Lako 34:6; 1 Joni 4:16) Meda dikeva mada na sala e vakacegui keda kina na isaunitaro  qo, ena vakayaloqaqataki keda, ena uqeti keda tale ga ena noda cakacaka vakavunau nikua.

4, 5. E duidui vakacava na cudru ni Kalou kei na noda cudru na tamata ivalavala ca?

⁴ Bibi meda kila ni nona cudru o Jiova e sega ni tautauvata kei na noda cudru na tamata ivalavala ca. Nida cudru katakata, eda dau sega ni lewa vinaka na kena itinitini. Me kena ivakaraitaki, e qai “tuburi Keni na cudru” na imatai ni luve i Atama baleta ni sega ni vakadonuya o Jiova na nona isoro, e vakadonuya ga na isoro e cabora o Epeli. Na cava na kena itinitini? E mani labati tacina yalododonu o Keni. (Vkte. 4:3-8; Iper. 11:4) Vakasamataki Tevita ga na turaga e vakadonui koya o Jiova. (Caka. 13:22) A voleka sara ni cakava e dua na ka vakadomobula na turaga vinaka qo, ni rogoca nona vosavosataki koya kei ira na nona tamata o Nepali na itaukei ni qele vutuniyau. Ni tuburi Tevita kei ira na nona mataivalu na cudru katakata era qai “vauca . .  na nodra iseleiwau,” mera lai vakamatei Nepali na turaga e sega ni dau vakavinavinaka kei ira kece na tagane ena nona matavuvale. Kalougata ni a qai lai vakamamasu o Apikali na wati Nepali vei Tevita kei ira na nona tamata mera kua ni veisausaumitaka na ca. (1 Sam. 25:9-14, 32, 33) Sa rauta me uqeti Jemesa o Jiova me vola: “[E] sega ni kauta mai na yalododonu ni Kalou na cudru ni tamata.”—Jeme. 1:20.

⁵ Ni vakatauvatani kei na cudru ni tamata e dau vakayagataki cala, o Jiova e lewa vinaka na nona cudru, e kilai tale ga na vuna e cudru kina. Ke mani cudru katakata, e dau dodonu tu ga na ka e cakava o Jiova. Ni vala kei na meca, ena sega vakadua ni vakarusai ira “na yalododonu kei na daucaka ca.” (Vkte. 18:22-25) Kena ikuri, e dau donu na vuna e cudru kina o Jiova. Dikeva mada qo e rua na vuna kei na ka eda rawa ni vulica kina.

6. Na cava e cakava o Jiova ni beci na yacana?

⁶ Vuna: Ni beci na yaca i Jiova. E donu vinaka nona cudruvi ira na tukuna tiko nira matataki koya ra qai vakarogorogocataka na yacana ena ka ca era cakava. (Isik. 36:23) Me vaka ga eda sa dikeva mai ena vica na wase sa oti, dua na ka nodra vosabeca na yaca i Jiova na matanitu o Isireli. Sa rauta me vakacudrui Jiova na ivakarau ni nodra rai kei na ka era cakava. E lewa vinaka na nona cudru ni vakarauta ga nona totogitaki ira na nona tamata, sega ni sivia. (Jere. 30:11) Ni sa vakacavara vinaka na inaki ni nona cudru, ena sega ni nanuma tale tiko o Jiova.—Same 103:9.

7, 8. Na cava eda vulica ena ka e cakava o Jiova vei Isireli?

⁷ Ka ni vuli: Na ka e cakava o Jiova vei ira na Isireli e ivakasala bibi vei keda. Me vakataki ira ga na Isireli makawa, e ka  dokai meda vakatokai ena yaca i Jiova. Eda iVakadinadina i Jiova. (Aisea 43:10) E kilai na Kalou eda matataka ena noda vosa kei na ka eda cakava. Ena sega ni vinaka meda cakava na itovo vakasisila e veivakamadualaki qai beci kina na yaca i Jiova. Na itovo veivakaisini qori ena vakacudrui Jiova, ena vakarau cakava kina e dua na ka me taqomaka na kena irogorogo.—Iper. 3:13, 15; 2 Pita 2:1, 2.

⁸ Vakacava e dodonu meda yawaki Jiova ni rawa ni vakaraitaka na “cudru levu”? Sega. Eda kila ni vosovoso qai dau veivosoti o Jiova. (Aisea 55:7; Roma 2:4) Eda kila tale ga ni dau veivakadodonutaki ke gadrevi. Eda dokai koya nida kila ni na cudruvi ira na tomana tiko ga nodra caka ca, ena sega tale ga ni vakadonui ira mera veimaliwai tiko ga kei ira na nona tamata. (1 Kor. 5:11-13) E vakamatatataka o Jiova na ka e vakacudrui koya. Ena vakatau vei keda na noda cata na rai kei na ivakarau ena vakacudrui koya.—Joni 3:36; Roma 1:26-32; Jeme. 4:8.

9, 10. Na cava e cakava o Jiova nira vakarerei na nona tamata yalodina? Tukuna eso na ivakaraitaki.

⁹ Na vuna: Nira vakarerei na tamata yalodina i Jiova. O ira na tamata yalodina i Jiova era dau qara na nona veitaqomaki, ia e dau vakacudrui koya nira via ravuravu na meca. Me kena ivakaraitaki nira biubiu mai Ijipita na Isireli, e cicimuri ira o Fero kei na nona mataivalu qaqa me vaka sara ga era sega tu ni cakava rawa e dua na ka nira sa voleka yani ena Wasa Damudamu. Ni cicimuri ira ena vanua mamaca na mataivalu qaqa qo, e qai luvata na nodra yavaniqiqi o Jiova qai kolotaki ira na kai Ijipita ena loma ni wasawasa. “E sega ni vakalaiva me bula tiko e dua tale vei ira.” (Lako 14:25-28) E waqa na cudru i Jiova vei ira na kai Ijipita ni ‘dei tu ga nona lomani’ ira na nona tamata.—Wilika Lako Yani 15:9-13.

¹⁰ Qori tale ga na ivakarau ni nona lomani ira na nona tamata o Jiova ena gauna i Tui Esekaia. Era tayabe na kai Asiria, na mataivalu qaqa qai voravora ena gauna ya, ena koro o Jerusalemi. Era vakarerei na tamata yalodina i Jiova ni wavokiti na koro, mera mate kina vakaloloma na lewenikoro. (2 Tui 18:27) E qai sauma o Jiova ni tala e dua ga na nona agilosi; e vakamatea e 185,000 na sotia ni Asiria ena dua ga na bogi! (2 Tui 19:34, 35) Raitayaloyalotaka ga na irairai ni keba ena mataka tarava. E sega ni vakayagataki na moto, na isasabai kei na iseleiwau. E sega na biukila me vakayadrati ira. Era sega ni tuva vakaivalu. E duatani na vakadigagalu ni keba, sa ra tu ga e veivanua na yagomate.

11. Sala cava eda vakacegui da qai vakayaloqaqataki kina ni vakasamataki na ka e cakava o Jiova nira vakarerei na nona tamata?

¹¹ Ka ni vuli: Na ka e cakava qori o Jiova, ke ra vakarerei nona tamata, era na vakasaurarataki na keda meca mera kila ni: “Rerevaki sara ga meda lutu ena liga ni Kalou bula” ke da vakacudrui koya. (Iper. 10:31) Ia eda lomavakacegu da qai  vakayaloqaqataki ena ivakaraitaki qori. E veivakacegui nida kila ni na vakadrukai na keda meca levu o Setani. Ni sa “lekaleka nona gauna” sa na voleka ni oti nona vakacolasau tiko! (Vkta. 12:12) Me yacova na gauna ya, eda rawa ni qaravi Jiova ena yaloqaqa, eda nuidei ni sega ni rawa ni dua na tamata, se isoqosoqo, se matanitu me tarova noda cakava na loma ni Kalou. (Wilika Same 118:6-9.) E uqeti gona na yapositolo o Paula me vakaraitaka na noda rai ni kaya: “Ke noda ito na Kalou, o cei ena saqati keda?”—Roma 8:31.

12. Ena veivakararawataki levu, na cava ena vakavuna me waqa na cudru i Jiova?

¹² Ena gauna ni veivakararawataki levu, ena yavala o Jiova me taqomaki keda me vaka ga e cakava vei ira na Isireli ni cicimuri ira tiko na kai Ijipita, kei ira na Jiu e Jerusalemi era wavokiti vei ira na kai Asiria. Nira saga na meca mera vakawabokotaki keda, ena qai waqa vei ira na cudru i Jiova ni lomani keda vakalevu. Era lialia ga o ira na via ravuti keda, ni na vaka sara ga era tara tiko na loa ni mata i Jiova. Ena yavala totolo  qai dei na ka e cakava. (Saka. 2:8, 9) Ena sega ni tukuni rawa na levu ni tamata era na mate kina. Ena sega na vuna vinaka mera kurabui kina na meca ni Kalou ni vakatauca vei ira o Jiova na nona cudru. Cava na vuna?

13. Na ivakasala cava sa solia o Jiova?

¹³ O Jiova na Kalou e “berabera ni cudru,” e veivakasalataki tale ga vakalevu ni na vakarusai ira na tusaqati koya ra qai vakarerei ira na nona tamata. (Lako 34:6, 7) E vakayagataki ira na parofita me vakataki Jeremaia, Isikeli, Taniela, o Karisito Jisu, kei na yapositolo o Pita, Paula, kei Joni mera veivakasalataki ena ivalu vakairogorogo duadua.—Raica na kato “Veivakasalataki o Jiova ena iValu Levu sa Voleka Mai Qo.”

14, 15. Na cakacaka cava sa vakayacora o Jiova? Na vuna?

¹⁴ Na ivakasala kece qo e vola o Jiova ena nona Vosa. E vakadeitaka tale ga ni iVolatabu e ivola e vakadewataki vakalevu duadua qai veisoliyaki vakalevu ena itukutuku ni veigauna. Ena  veiyasa i vuravura, e lesia e levu mera bolecakacaka mera vakaitavi ena nodra vukei eso tale mera veiyaloni kei na Kalou ra qai veivakasalataki ena “siga levu i Jiova” sa voleka sara qo. (Sefa. 1:14; Same 2:10-12; 110:3) E uqeti ira na nona tamata mera vakadewataka na ivola vakaivolatabu ena drau vakacaca na vosa ra qai vakayagataka e drau vakacaca na milioni na aua e veiyabaki ena kena tukuni yani na nona ivakasala ena iVolatabu kei na nona yalayala.

¹⁵ E tuvanaka o Jiova na cakacaka kece qo ‘ni sega ni vinakata me rusa e dua, e vinakata ga meda veivutuni kece.’ (2 Pita 3:9) Dua dina na ka dokai noda matataka na noda Kalou dauyalololoma qai vosovoso, da qai vakaitavi ena kena vunautaki na kena itukutuku. Ia o ira na sega ni via rogoca na ivakasala, era na qai kauai mai, sa bera.

16, 17. Vakacava e sa kila tu o Jiova na siga me vakayacori kina na iotioti ni ivalu? Vakamacalataka.

¹⁶ Sa kila tu o Jiova na siga ena vakayacori kina na iotioti ni ivalu. E sa kila tu na gauna era na ravuti kina na nona  tamata. (Maciu 24:36) E kila vakacava o Jiova ni na yaco qori?

¹⁷ Me vaka eda sa dikeva mai ena wase sa oti ni ivola qo, e tukuna o Jiova vei Koki: “Au na biuta na iqaso e galegalemu.” Ena liutaki ira na veimatanitu o Jiova ena ivalu, ena qaqa ga kina e dua. (Isik. 38:4) E sega ni dusia qo ni o Jiova ena vakatubuca ena vala qo; se me kauta laivi na nodra galala ni vakatulewa o ira na saqati koya. E dusia ga ni kila o Jiova na loma ni tamata, e kila tale ga na ka era na cakava na kena meca ena ituvaki cava ga.—Same 94:11; Aisea 46:9, 10; Jere. 17:10.

18. Na cava era na via vala kina na tamata kei koya e Kaukaua Duadua?

¹⁸ Ke sega ni tekivuna o Jiova na veivala se vakasaurarataki ira na kena meca mera vala, cava ga era via veivala kina kei koya e Kaukaua Duadua? Dua na vuna oya era na rairai vakadeitaka ni sega ni bula dina tiko na Kalou, se na sega ni tarova na ka e yaco tiko. De na va qori na nodra nanuma nira se qai vakawabokotaka ga na isoqosoqo ni lotu lasu kece e vuravura. Era na rairai tukuna ke bula dina tiko na Kalou, e macala ga ni na taqomaka na isoqosoqo era kaya tiko nira matataki koya.  Era na sega ni liaca ni Kalou sara ga e uqeta na lomadra mera vakarusai lotu, o koya e veivakamuai cala me nanumi ni matataka tiko na Kalou.—Vkta. 17:16, 17.

19. Na cava ena rairai yaco ni sa vaqeavutaki o lotu lasu?

¹⁹ Donuya na gauna e vaqeavutaki kina o lotu lasu, de dua ena lesi ira nona tamata o Jiova mera kacivaka e dua na itukutuku warumisa, na itukutuku e vakatauvatani ena Vakatakila ni vaka na draki ca e qeqera mai kina na uca qereqere e rauta ni 20 na kilokaramu na kedra bi. (Vkta. 16:21, vmr.) De dua na itukutuku qo e dusia ni sa vakarau cava na veika vakapolitiki kei na veika vakabisinisi, na levu ni nodra rarawa era na tini vosavakacacataka na Kalou. Rairai na itukutuku qo era na cudru kina na veimatanitu mera via ravuti ira na tamata ni Kalou, mera vagalui keda vakadua. Era na nanuma nida na sega ni taqomaki keda rawa, ni rawarawa noda taketetaki. Ia e cala na vakanananu qori!

20, 21. O cei o Koki? Na cava ena caka vua?

²⁰ Me vaka eda raica ena Wase 17 ni ivola qo, e vakayagataka o Isikeli na yaca vakaparofisai, “Koki ena vanua o Mekoki,” me dusia na nodra duavata na veimatanitu mera ravuti keda. (Isik. 38:2) Ia era na sega sara ni duavata na lewe ni veimatanitu qori. Ke ra saga mada ga mera duavata, ena tiko ga vei ira na yalo ni veiqati, dokadoka, kei na boletaki vanua. Ena rawarawa sara vei Jiova me vukica na nodra dui seleiwau mera “ravuta ga na tacidra.” (Isik. 38:21) Ena sega ni vakavuna na tamata na nodra vakarusai na veimatanitu.

²¹ Ni bera nira vakarusai, era na raica na keda meca na ivakatakilakila ni Luve ni tamata, de dua eso na ka vakatubuqoroqoro ni kaukaua i Jiova kei Jisu. Na ka era raica na dauveitusaqati ena vakavu lomaleqa vakalevu vei ira. Me vaka e parofisaitaka o Jisu, “era na cibati ira na tamata ena nodra rere nira namaka tiko na veika ena vakarau yaco e vuravura.” (Luke 21:25-27) Ena levu ni nodra domobula, era na qai liaca ni cala na nodra ravuta na tamata i Jiova. Era na qai vakasaurarataki mera kila na Dauveibuli o Jiova ni lewe vuqa e nona itavi ni komada ni mataivalu. (Same 46:6-11; Isik. 38:23) Ena vakayagataka o Jiova na veika buli kei na kaukaua vuni me taqomaki ira kina na nona tamata yalodina qai vakarusai ira na kena meca.—Wilika 2 Pita 2:9.

22, 23. O cei ena taqomaki ira na tamata ni Kalou? Era na raica vakacava na nodra itavi?

²² Vakasamataka ga na nona vinakata sara ga o Jisu me liutaka na nodra ravuti na meca ni Kalou, me qai taqomaki ira na lomani Tamana kei ira na qaravi Jiova. Vakasamataka tale ga na ivakarau ni lomadra na lumuti ena gauna ya. Ena dua na gauna ni bera na Amaketoni, era na kau cake na ivovo ni lumuti  mera lai bula e lomalagi, mera lai tomani Jisu ena ivalu o ira kece na le 144,000. (Vkta. 17:12-14) Levu vei ira qori era sa dau veitokani voleka kei ira na so tale na sipi era dau cakacaka vata ena iotioti ni veisiga qo. Ena gauna qori, sa na tu vei ira na lumuti na lewa kei na kaukaua mera taqomaki ira na dau yalodina ni tokoni ira ena gauna dredre.—Maciu 25:31-40.

²³ Era na okati tale ga na agilosi ena mataivalu vakalomalagi i Jisu. (2 Ces. 1:7; Vkta. 19:14) O ira qo era sa vukei Jisu oti ena nona kolotaki mai lomalagi o Setani kei ira na nona timoni. (Vkta. 12:7-9) Era vakaitavi tale ga ena nodra kumuni e vuravura o ira na vinakata mera sokaloutaki Jiova. (Vkta. 14:6, 7) E veiganiti gona me vakayagataki ira na agilosi o Jiova mera taqomaki ira na nona tamata yalodina! Koya e bibi duadua, ena ka dokai vei ira na lewe ni mataivalu i Jiova mera vakarokorokotaka ra qai vakacerecerea na yacana nira veivuke ena nodra vakarusai na kena meca.—Maciu 6:9, 10.

24. Na cava era na cakava na isoqosoqo levu ni so tani tale na sipi?

²⁴ Nira taqomaki tu na isoqosoqo levu ni so tani tale na sipi vei ira na mataivalu qaqa, e vakatubuqoroqoro na nodra kaukaua, era na sega kina ni rerevaka e dua na ka o ira na so tani tale na sipi. Era na ‘tu vakadodonu, ra qai tacake, nira sa vakarau vakabulai.’ (Luke 21:28) E bibi gona ni bera na siga i Jiova, meda vakaitavi sara vakalevu ena nodra vukei eso tale mera mai kila ra qai lomani koya na Tamada dauloloma qai dauveitaqomaki!—Wilika Sefanaia 2:2, 3.

25. Na cava eda na veivosakitaka ena wase tarava?

²⁵ Dau revurevu ni ivalu vakatamata na tikoyavavala kei na rarawa. E duidui sara na Amaketoni ni tuvanaki vakamatau qai kauta mai na marau. Ena vakacava tu na ituvaki ni sa na oti na cudru i Jiova, era daramaka tale na nona tamataivalu na iseleiwau qai seavu yani na irorogo ni iotioti ni biukila ni ivalu levu? Ena veivosakitaki na ituvaki totoka qori ena wase tarava.