1-3. (a) Vakamacalataka na ka e raica se rogoca o Isikeli. (Raica na imatai ni iyaloyalo.) (b) Na kaukaua cava e tokona na ka e raica o Isikeli? Na cava e qai cakava?

E RAICA vakayawa tu yani o Isikeli e dua na buca veinuku. E sigogo na matana, oti lai tadola tale vakalevu. E sega sara ga ni vakabauta na ka e raica vakayawa tu yani, e kila ni sa vakarau liwa mai e dua na cava kaukaua. Na kaukaua ni cagi mai na vualiku e lai cacaginagina kina na uluna kei na nona isulu. E raica sara ni sa uku mai na o loaloa. E caudre tu mai na bukawaqa, e lai nanuma kina na irairai ni so na kaukamea talei era vakawaicalataki. * Ni volekati Isikeli yani, e rogo levu tiko ga mai e dua na rorogo me vaka na nodra yabe vata e dua na mataivalu levu.—Isik. 1:4, 24.

² E se qai yabaki 30 na cauravou qo, ia qo e dua vei ira na ka e yaco veitaravi me raica, e guiguilecavi dredre tale ga. E raica ni tokoni koya “na liga i Jiova,” na kaukaua tawavakaiyalayala ni yalo tabu i Jiova. Ena vakatubuqoroqoro na ka e vakavuna na yalo tabu me raica, me rogoca tale ga. Era sega mada ga ni yacova na dau caka iyaloyalo nikua. Na  kena tarai Isikeli na raivotu qori e davo sara ga kina vakatoboicu.—Isik. 1:3, 28.

³ Ia e sega ni inaki ga i Jiova me qoroya o Isikeli na raivotu qo. Na imatai ni raivotu i Isikeli—me vaka na vo ni ivola vakaparofisai veivakurabuitaki a volatukutukutaki—e titobu vei koya kei ira na dauveiqaravi yalodina i Jiova nikua na kena ibalebale. Meda dikeva sara na ka e raica, kei na ka e rogoca o Isikeli.

4, 5. Na ituvaki cava a yaco tiko ena gauna e raivotu kina o Isikeli?

⁴ Wilika Isikeli 1:1-3. Meda raica tale mada na ituvaki a yaco ena 613 B.G.V. Eda raica ena wase sa oti ni a tiko mai Papiloni o Isikeli, e maliwai ira na wekana era kau vakavesu ena dua na itikotiko volekata na uciwai na Kipa, na ikelimusu raba era kelia na tamata, e drodro mai na uciwai na Uferetisi qai lai sema tale kina.

⁵ Era cavutu mai Jerusalemi na kau vakavesu, e rauta ni 800 na kilomita na kena yawa. * A yaco na veidabui kei na qaravi matakau ena valenisoro e veiqaravi kina vakabete o tamai Isikeli. Sa mai ka vakamadua tu na idabedabe vakatui rau a veiliutaki kina ena lagilagi ena dua na gauna o Tevita kei Solomoni. E maliwai ira na kau vakavesu i Papiloni na tui tawayalodina o Jioakini. E kena isosomi na turaga ca o Setekaia, e lewai koya tu na tui kei Papiloni.—2 Tui 24:8-12, 17, 19.

6, 7. Cava e rairai nanuma kina o Isikeli ni bula tu ena gauna butobuto?

⁶ Ena bau gauna dredre mada ga qo vua na turaga yalodina  o Isikeli. Era na rairai vakasamataka eso era kau vakavesu vata: ‘E sa biuti keda vakadua o Jiova? Vakacava ena kauta laivi na sokalou savasava i Jiova kei na nona veiliutaki e vuravura, na matanitu ca o Papiloni e levu kina na kalou lasu?’

⁷ Ni o vakasamataka tiko na ituvaki qori, vakacava mo vulica vakataki iko na ulutaga qo ni o wilika na ivakamacala matata i Isikeli me baleta na imatai ni nona raivotu. (Isik. 1:4-28) Saga mo raitayaloyalotaka ni o iko o Isikeli, o raica na ka e raica, o rogoca tale ga na ka e rogoca.

8. Na cava e raivotutaka o Isikeli? Cava e dusia qori?

⁸ Nida vakasamataka na raivotu i Isikeli, na cava sara mada e raica? E raica e dua na qiqi vakaitamera qai vakatubuqoroqoro. E va na kena yavaniqiqi vakaitamera, e tu e yasana e va na ka bula vakayalo, eratou duatani, ratou qai kilai e muri me jerupi. (Isik. 10:1) Ena dela ni uludratou e tu kina e dua na buturara vakaitamera vaka na waicevata, e toka mai kina na idabedabe lagilagi ni Kalou, e tiko sara ga kina o Jiova! Ia na cava e vakaibalebaletaka na qiqi? E dua ga na ka e dusia vakamatata na raivotu i Isikeli: na isoqosoqo lagilagi vakalomalagi  i Jiova. Na cava eda kaya kina qori? Dikeva mada qo e tolu na vuna.

9. E veisemati vakacava na ivakamacala ni qiqi ina veiwekani i Jiova kei ira na nona kabula vakalomalagi?

⁹ Nona veiwekani o Jiova kei ira na kabula vakayalo e lomalagi. Me nanumi tiko ni raivotu qo e kilai kina ni toka ena dela ni jerupi na idabedabe vakaturaga i Jiova. Ena so tale na vanua ena Vosa ni Kalou e vakamacalataki se dusi Jiova me toka e cake se na kedra maliwa na nona jerupi. (Wilika 2 Tui 19:15; Lako 25:22; Same 80:1) E macala ga ni sega ni dabe dina tiko ena deladratou na jerupi—me vaka sara ga e vinakati ratou na kabula vakayalo kaukaua qo me ratou laveti koya. E sega tale ga ni gadrevi vua me vodo dina ena qiqi. Ia eratou tokona na veiliutaki i Jiova na jerupi, e rawa tale ga ni talai ratou ena dua ga na vanua e vuravura se lomalagi me vakayacori kina nona inaki cecere. Me vakataki ira ga na vo ni agilosi savasava ni Kalou, eratou muria na vakatulewa i Jiova, ni ratou nona italai se mata. (Same 104:4) Qori e vaka ga me “vodo” tiko o Jiova e deladratou, e dusimaki ratou tiko ni nodratou iliuliu, vaka ga eratou dua na qiqi levu.

10. Na cava e dusia ni sega ni va ga na jerupi e okati ena qiqi vakalomalagi?

¹⁰ E sega ni dusi ratou ga na jerupi na qiqi qo. E va na jerupi e raica o Isikeli. E vakayagataki vakalevu ena iVolatabu  na naba va me dusia e dua na ka e veiraurau se taucoko—e okati kina na veika kece, sega ni dua na ka e vo. O ratou gona na va na jerupi qo eratou matataki ira kece na luvei Jiova vakayalo era yalodina. Meda nanuma tale ga ni robota na yavaniqiqi kei ratou na jerupi na yalokanimata, qo e dusia ni levu tale na kabula vakayalo era yadra tiko, sega ni o ratou ga na va na kabula vakayalo. Nona ivakamacala tale ga o Isikeli me baleta na qiqi e dusia ni vakaitamera, e vaka ratou ka lailai tale na jerupi. (Isik. 1:18, 22; 10:12) E vakaitamera tale ga na isoqosoqo vakalomalagi i Jiova ni vakatauvatani vei ratou na va na jerupi.

11. E tautauvata vakacava na raivotu i Taniela kei na raivotu i Isikeli? Cava eda na vulica kina?

¹¹ Tautauvata na raivotu i Taniela me baleta na lomalagi. Dua na gauna balavu nona tu vakavesu i Papiloni na parofita o Taniela, e raivotutaka tale ga na lomalagi. E kurabuitaki ni raivotutaka na idabedabe vakaturaga i Jiova, e tiko tale ga na kena yavaniqiqi. E vakabibitaki ena raivotu i Taniela na vakaitamera ni vuvale vakayalo i Jiova e lomalagi. E raica o Taniela “e udolu vakaudolu . . . e oba vakaoba” na luve ni Kalou vakayalo, era duri tu ena mata i Jiova. Era dabe me vaka na Mataveilewai vakaturaga, me salavata kei na nodra dui ilesilesi. (Tani. 7:9, 10, 13-18) E veiganiti kina meda kaya ni raivotu i Isikeli e dusi ira tiko ga na kabula vakayalo lagilagi era soqoni vata qo.

12. Cava e itataqomaki kina noda vulica eso na tikina me baleta na qiqi vakaturaga?

¹² E kila o Jiova nida na taqomaki ke da vakasamataka vakabibi na veika vakayalo, se me vaka e vakatoka na yapositolo o Paula “na ka e sega ni rairai.” Na vuna? Nida vakalewe qai vakadra, e vaka meda dau vakabibitaka “na ka e rairai,” na ka vakayago, e lekaleka ga na kena yaga. (Wilika 2 Korinica 4:18.) E vakayagataka vakalevu qori o Setani qai saga meda dau kauaitaka ga na veika vakayago. Ia e vukei keda o Jiova ni vakarautaka vakayalololoma na parofisai me vaka nei Isikeli, meda nanuma dei kina na totoka ni vakaitamera ni vuvale vakaturaga i Jiova!

13, 14. (a) E vakamacalataka vakacava o Isikeli na yavaniqiqi e raica? (b) Na cava e veiganiti kina me tiko na yavaniqiqi i Jiova?

¹³ E vakamacalataki ratou e liu na va na jerupi o Isikeli. Eda na vulica ena Wase 4 na veika me baleti Jiova nida dikevi ratou na jerupi kei na kedratou irairai. E raica o Isikeli e va na yavaniqiqi ena yasadratou, ena va na yasana, e tautauvata na kedratou irairai vava. (Wilika Isikeli 1:16-18.) E vaka tu na kirisilaite, e dua na vatu talei, e via makare na kena irairai, e drokadroka qai via dromodromo na rokana. E taliva na totoka ni kena irairai.

 ¹⁴ E vakabibitaki ena raivotu i Isikeli na yavaniqiqi. E duatani ni cavuti vata na idabedabe ni tui kei na yavaniqiqi, se vaevei? Eda na rairai nanuma kina na idabedabe vakatui e veiliutaki ena dua ga na vanua, me vaka e kena ivakarau vei ira na veiliutaki e vuravura ni vakaiyalayala ga nodra lewa. Ia na veiliutaki cecere i Jiova e duatani sara mai na veiliutaki vakatamata. Me vaka ena qai vakarau vulica o Isikeli, e sega ni vakaiyalayala na kaukaua ni veiliutaki cecere i Jiova. (Niem. 9:6) E rawa vua na iLiuliu Cecere Duadua qo me tauca nona lewa ena vanua ga e vinakata!

15. Na cava e raica o Isikeli me baleta na ibulibuli kei na levu ni yavaniqiqi?

¹⁵ E kidroataka o Isikeli na vakaitamera ni yavaniqiqi. E vola: “E vakatubuqoroqoro na cere ni batiniqiqi.” De rawa nida raitayaloyalotaki Isikeli ni raica cake tu na qiqi vakaitamera qo, na taliva ni batibatina ni toso cake e macawa. E qai kuria ena itukutuku veivakurabuitaki qo: “E robota kece na batiniqiqi vava na yalokanimata.” Ia e kena irairai ni veivakadrukai duadua na ibulibuli ni yavaniqiqi. E vakamacalataka: “Na kedratou irairai kei na kena ibulibuli e vaka e dua na yavaniqiqi ena loma ni dua tale na yavaniqiqi.” Na cava e kena ibalebale qo?

16, 17. (a) Na cava eda kaya kina ni vaka me dua na yavaniqiqi e tiko ena loma ni dua tale na yavaniqiqi? (b) Na cava e kilai me baleta na rawarawa ni veitosoyaki ni qiqi i Jiova?

¹⁶ Ena dua na yavaniqiqi e raica o Isikeli e vaka me cokovata tu e rua na qiqi, e dua me veilatai e lomadonu kei na dua tale. Sa rauta me tukuna kina o Isikeli na ka e rawa ni cakava: “Ni ratou toso e rawa ni ratou toso ena dua vei ratou na va na yasana, eratou sega ni veivukiyaki.” Na cava e dusia na yavaniqiqi qori me baleta na qiqi vakalomalagi e raica o Isikeli?

¹⁷ Na yavaniqiqi balavu va qo ena ciciva e dua na vanua levu ena dua ga na cowiri. E kilai mada ga mai na raivotu ni totolo vaka na tibi ni liva! (Isik. 1:14) Na kena rawa tale ga ni toso ena dua vei ratou na va na yasana e dusia na kena rawarawa ni veitosoyaki, ia qo na ka era tatadrataka tu na idinia. Ni veisau na vanua me cici kina, ena sega ni vakamalua se veivukiyaki! Ia e sega ni kena ibalebale qo ni sega ni kila na vanua e ciciva tiko. Na yalokanimata era robota na batiniqiqi, e macala kina ni qiqi qo e kila vinaka tu na ka e yaco wavoliti koya tiko ena yasana kece.

18. Na cava eda vulica me baleta na vakaitamera ni yavaniqiqi kei na levu ni yalokanimata?

¹⁸ Na cava gona e vakavulica tiko o Jiova vei Isikeli kei ira kece na nona tamata yalodina me baleta na nona isoqosoqo vakalomalagi? Vakasamataka mada na ka eda sa dikeva mai. E lagilagi qai vakatubuqoroqoro, me vaka e laurai ena taliva ni yavaniqiqi kei na kena vakaitamera. E kila vinaka tu na ka kece, me vaka na levu ni yalokanimata e robota na yavaniqiqi. O Jiova sara ga e raica na ka kece. (Vkai. 15:3; Jere.  23:24) Kena ikuri, e rawa ni tala ena dua ga na vanua e lomalagi se vuravura e vica vata na milioni nona agilosi dauveiqaravi mera vakaraica voleka na ka, oti mera vakauitukutuku lesu vei nodra iLiuliu Cecere Duadua.—Wilika Iperiu 1:13, 14.

19. Na cava eda vulica me baleti Jiova kei na nona isoqosoqo vakalomalagi ena totolo kei na rawarawa ni veitosoyaki ni nona qiqi?

¹⁹ Eda sa raica tale ga ni qiqi qo e totolo sara qai rawarawa ni veitosoyaki. Vakasamataka mada na duidui ni isoqosoqo vakalomalagi i Jiova kei na matanitu vakatamata kei na kena isoqosoqo! Era sega ni kila na iwali ni leqa e vuravura kei na ka me caka ni veisau na ituvaki, qori na vuna ena matewale kina nodra sasaga, era na qai vakarusai. Ia na qiqi i Jiova e vakaibalebaletaka vinaka dina nona rawa ni veisau, nona yalorawarawa na Kalou e lewa tiko na kena toso. Me vaka e kilai me baleta na yacana, e rawa ni cakava na ka ga e vinakata me vakayacori kina nona inaki. (Lako 3:13, 14) Kena ivakaraitaki, e rawa ni totolo ga me dua na Dauvala qaqa me taqomaki ira nona tamata, ia e rawa ni totolo tale ga me Dauvosoti ira vakayalololoma na valavala ca, me vakavulici ira, me vakalesui ira mai na ramusu na lomadra, era veivutunitaka nodra cala.—Same 30:5; Aisea 66:13.

20. Na cava meda raica kina vakabibi na qiqi i Jiova?

²⁰ Eda na rairai taroga ena raivotu i Isikeli, ‘Vakacava, au raica vakabibi na qiqi i Jiova?’ E bibi meda nanuma tiko ni qiqi qo e vakatakarakarataka e dua na ka dina, e toso dina tiko nikua. Meda kua vakadua ni nanuma ni o Jiova, na Luvena, kei ira kece na agilosi era sega ni kila tu eso na leqa e dau vakayalolailaitaki keda. Se meda lomaleqataka ni na berabera na noda Kalou me cakava na ka eda gadreva, se na sega ni veisau na nona isoqosoqo, ina so na ka dredre e se qai basika mai ena vuravura veilecayaki qo. Meda nanuma vinaka ni toso tiko ga na isoqosoqo i Jiova. A rogoca o Isikeli e dua na domo mai lomalagi e kacivaka tiko: “Dou qiqi!”—qo na ivakaro me ratou yavala kina na yavaniqiqi. (Isik. 10:13) Eda qoroqoro ga nida vakasamataka na sala e tosoya tiko kina o Jiova na nona isoqosoqo. O Jiova duadua ga meda doka vakalevu.

21, 22. Eda na vakamacalataka vakacava na ka e taura vata tu na qiqi?

²¹ E kauaitaka o Isikeli na yavaniqiqi me yaco sara i cake, ni a raica kina “e dua na ka e vaka na buturara, e tatibi me vaka na waicevata rairai vinaka.” (Isik. 1:22) Qori e tu ena dela ni uludratou na jerupi qai dua na ka na kena lagilagi ni taliva tu. Nira wilika qori eso, era na rairai lomatarotarotaka: ‘Na cava e taura tu na buturara qo ena dela ni yavaniqiqi? E cowiri vakacava na yavaniqiqi ni sega na kaukamea me taura vata tu?’ Me nanumi tiko ni qiqi qo e sega ni vauci ena lawa ni idre kei  vuravura, e vakatakarakarataka ga na ka e yaco dina tiko mai lomalagi. Vakasamataka tale ga vakabibi qo: “[E] tiko ena yavaniqiqi na yalo tabu e dusimaki ratou tiko na kabula.” (Isik. 1:20, 21) Na cava gona e tokoni ratou tiko na jerupi kei na yavaniqiqi?

²² Na yalo tabu ga i Jiova, na igu kaukaua duadua e lomalagi kei vuravura. Na igu qori e taura vata tu na qiqi, e solia na kena kaukaua, e lewa vinaka na kena toso vata kece tu. Nida vakasamataka tiko qori, meda raica mada na vanua e gole kina na matai Isikeli, vei Koya e lewa tiko na itosotoso ni qiqi.

23. Na matavosa cava e vakayagataka o Isikeli me vakamacalataki Jiova kina, na vuna?

²³ Wilika Isikeli 1:26-28. Ni vakamacalataka tiko o Isikeli na raivotu, e vakayagataka kina vakalevu na matavosa “kena irairai,” “e vaka na irairai,” “e vaka,” kei na “dua na ka e vaka.” Ia ena tikinivolatabu qo e vakayagataki kina vakalevu na veivosa qori. Na kena vakatubuqoroqoro e dredre kina vei Isikeli me vakayagataka na vosa veiganiti me vakamacalataka na ka e raica. E raica “e dua na ka e vaka na vatu sefaia na kena irairai, e vaka na idabedabe vakaturaga.” Vakacava o rawa ni  raitayaloyalotaka e dua na idabedabe ni tui e ceuti mai na sefaia levu qai karakarawa buto tu? E dabe tu mai kina e dua e cecere duadua. “E vaka na irairai ni tamata.”

24, 25. (a) Na cava eda vakasamataka ena drodrolagi e wavokita tu na idabedabe vakaturaga i Jiova? (b) E uqeti ira vakacava na turaga yalodina na raivotu va qo?

²⁴ E sega ni laurai vinaka sara na kena irairai, ni vakavuna o Jiova me caudre mai tolona lako sobu kei na tolona lako cake na bukawaqa e lagilagi na kena serau. Eda na rawa ni raitayaloyalotaki Isikeli ni tabonaka na matana ni raica tu na kabula lagilagi qo. Sa qai raica o Isikeli e dua na ka vakatubuqoroqoro: “E ramase wavoki o koya me vaka na ramase ni drodrolagi ena o ena siga ni uca.” Vakacava o dau marau ni o raica na drodrolagi? Eda nanuma kina na nona lagilagi na Dauveibuli! Eda lai nanuma tale ga na veiyalayalati ni vakacegu i Jiova ni oti na Waluvu. (Vkte. 9:11-16) E Kaukaua Duadua o Jiova, ia e Kalou ni veivakacegui. (Iper. 13:20) E uqeta na lomana na vakacegu, qori tale ga e laurai vei ira nona tamata yalodina.

²⁵ Na cava e yaco ni dua e raica na nona lagilagi na Kalou o Jiova? E volatukutukutaka o Isikeli: “Niu raica qori au davo vakatoboicu.” E davo vakatoboicu sara ga o Isikeli ni vakatubuqoroqoro vua na ka e raica kei na nona doka na Kalou. Qori tale ga na ka era vakila eso tale na parofita nira raivotutaka na ka e vakatakila o Jiova; sa na bau ka dokai mada ga qori qai veivakurabuitaki. (Aisea 6:1-5; Tani. 10:8, 9; Vkta. 1:12-17) Ia ni toso na gauna era vakaukauataki sara ga na parofita qori ena ka e vakaraitaka vei ira o Jiova. E vakila tale ga qori o Isikeli. Me vakacava gona noda rai nida wilika eso na ivolatukutuku va qo ena iVolatabu?

26. E vakaukauataki Isikeli vakacava na raivotu?

²⁶ Ke a vakatitiqataka o Isikeli na ka era sotava tiko na tamata ni Kalou e Papiloni, sa na bau vakaukauataki koya mada ga na raivotu qo. Ke ra mani tiko gona na tamata yalodina ni Kalou e Jerusalemi se sega, era na sega vakadua ni yawaka na qiqi vakatubuqoroqoro i Jiova! Na matanitu cava e tokona o Setani ena rawa ni saqata na Kalou e lewa tu e dua na isoqosoqo lagilagi vakaturaga? (Wilika Same 118:6.) E raica tale ga o Isikeli ni sega ni yawaki keda na kawatamata na qiqi vakalomalagi qo. E tara sara ga na yavaniqiqi na qele! (Isik. 1:19) O Jiova e kauaitaki ira dina na nona tamata yalodina era tu vakavesu. Era na volekati koya tu ga na Tamadra dauloloma, dauveikauaitaki!

27. E yaga vakacava nikua na raivotu i Isikeli?

²⁷ Vakacava e yaga tale ga nikua na raivotu i Isikeli? Io! Nanuma tiko o Setani e sa tuvanaka e dua na ravuravu vakadomobula  ina sokalou savasava i Jiova. E vinakata meda vakabauta ni na sega ni vukei keda na Tamada vakalomalagi kei na nona isoqosoqo, ena yawaki keda da qai sega ni torova rawa. Kua vakadua ni vakalaiva na lasu va qori me uqeta nomu vakasama se lomamu! (Same 139:7-12) E dodonu tale ga meda qoroqoro me vakataki Isikeli. Eda na rairai sega sara ni davo vakatoboicu, ia e dodonu meda kauai qai qoroya na vakaitamera ni isoqosoqo vakalomalagi i Jiova ena kena kaukaua, totolo, rawarawa ni kena veisau kei na kena lagilagi.

28, 29. Na cava e vakaraitaka ni toso tiko na qiqi i Jiova ena senitiuri sa oti?

²⁸ Nanuma tale ga ni tiko na isoqosoqo i Jiova e vuravura. Era veiqaravi kina na tamata era sega ni uasivi. Ia vakasamataka na ka e sa vakayacora e vuravura o Jiova! Ena veiyasa i vuravura, o Jiova e sa uqeti ira na yalomalumalumu mera cakava e levu sara na ka. (Joni 14:12) Nida raica na ivola Sa Veiliutaki na Matanitu ni Kalou! eda na rawa ni nanuma kina na vakatubuqoroqoro ni vanua e sa kovuta na cakacaka vakavunau ena senitiuri sa oti. Eda na rawa tale ga ni nanuma lesu na toso totolo ni isoqosoqo i Jiova ena nodra vakavulici na lotu vaKarisito dina, nodra qaqa ena kisi ni veilewai, kei na vakayagataki ni iyaya vovou me vakayacori kina na loma ni Kalou!

²⁹ Nida vakasamataka na ka kece sa vakayacori me vakalesui mai kina na sokalou savasava ena iotioti ni veisiga ena vuravura ca qo, e macala kina ni toso tiko na qiqi i Jiova. E ka dokai dina meda lewena na isoqosoqo qo, meda qarava tale ga e dua e iLiuliu Cecere Duadua!—Same 84:10.

30. Na cava ena veivosakitaki ena wase tarava?

³⁰ Ia e levu tale na ka eda vulica ena raivotu i Isikeli. Ena wase tarava eda na dikevi ratou voleka na va na “kabula” vakatubuqoroqoro se jerupi. Na cava eda na vulica kina me baleta na lagilagi ni noda iLiuliu Cecere Duadua na Kalou o Jiova?