1, 2. (a) Na ivakasala cava e solia o Jiova vei Isikeli? (b) Na taro cava eda na taroga?

NA RAIVOTU e qai raica wale ga qo o Isikeli e lai nanuma lesu kina na 900 na yabaki sa oti, ena gauna i Mosese kei Josua. A vakamacalataka kina vei Mosese o Jiova na iyalayala ni Vanua Yalataki qai tukuna vakamalua vei Josua na sala me votai kina na qele vei ira na yavusa ni Isireli. (Tiko 34:1-15; Josua 13:7; 22:4, 9) Ia e vakaroti Isikeli kei ira na kau vakavesu o Jiova ena 593 B.G.V., mera vota tale na Vanua Yalataki vei ira na yavusa ni Isireli!—Isik. 45:1; 47:14; 48:29.

² Na cava na ibalebale ni raivotu qo vei Isikeli kei ira na nona itokani era kau vakavesu? Na cava me veivakayaloqaqataki kina vei ira na tamata ni Kalou nikua? Ena vakayacori vakacava na parofisai qo ena ivakatagedegede levu cake ena dua na gauna mai muri?

3, 4. (a) Na cava na va na ka e vakadeitaka na iotioti ni raivotu i Isikeli vei ira na kau vakavesu? (b) Na cava eda na vakadeitaka ena wase qo?

³ Na ciwa na wase ni vola i Isikeli e lewena na iotioti ni raivotu. (Isik. 40:1–48:35) Na ivola qori, e uqeti ira sara ga na  kau vakavesu ena va na sala me baleta na nodra vakalesui tale mai na Isireli. Na cava e okati kina? Kena imatai, ni na vakalesui na sokalou savasava ena valenisoro ni Kalou. Kena ikarua, o ira na bete yalododonu kei ira na ivakatawanisipi era na liutaki ira na matanitu era vakalesui qo. Kena ikatolu, ena maroroi na nodra vanua o ira kece na lesu e Isireli. Kena ikava, ena tiko kei ira qai maliwai ira tale o Jiova.

⁴ Na Wase 13 kei na 14 ni ivola qo e vakadeitaka na sala e vakayacori kina na kena vakalesui tale mai na sokalou dina kei na nodra veiliutaki na ivakatawanisipi yalododonu. Ena wase qo ena vakabibitaki kina na ikatolu ni ka e vakadeitaki, oya na yalayala ni kena taukeni na vanua. Ena wase tarava eda na dikeva kina na yalayala me baleta na nona tiko o Jiova.—Isik. 47:13-21; 48:1-7, 23-29.

5, 6. (a) Ena raivotu i Isikeli, na vanua cava me wasei? (Raica na imatai ni iyaloyalo.) (b) Na cava na inaki ni kena votai na vanua ena raivotu?

⁵ Wilika Isikeli 47:14. E vakaraitaka o Jiova ena raivotu vei Isikeli, e dua na iwase ni vanua ena “vaka na were o Iteni.” (Isik. 36:35) Mani tukuna o Jiova: “Qo na vanua oni na vota me nodra ivotavota ni qele na 12 na yavusa e Isireli.” (Isik. 47:13) “Na vanua” e wasei qo oya na vanua e vakalesui vei ira na Isireli era sereki mai. Oti e qai vakamacalataka vakamatailalai o Jiova na iyalayala dodonu ni vanua taucoko me vaka e tukuni ena Isikeli 47:15-21.

⁶ Na cava na inaki ni kena votai na vanua ena raivotu? Na kena vakamatatataki na ivakarau ni iyalayala ni vanua e vakadeitaka vei Isikeli kei ira na kau vakavesu ni na vakalesui tale na nodra vanua lomani. Sa na wacava na nodra marau na kau vakavesu qo! Vacava era qai taukena dina o ira na tamata ni Kalou ena gauna makawa na nodra iwasewase ni vanua? Io, era qai taukena dina.

7. (a) Na cava e yaco ena 537 BGV? Na cava eda lai nanuma mai? (b) Na taro cava eda na taroga mada?

⁷ Ena 537 B.G.V., ni oti toka e rauta ni 56 na yabaki ni nona raivotu o Isikeli, sa ra qai suka tale e udolu vakacaca na kau vakavesu ina nodra vanua mera lai taukena nodra ivotavota. Na itukutuku veivakurabuitaki e yaco ena gauna makawa qori, eda nanuma kina na toso e yaco tiko vei ira na tamata ni Kalou ena gauna qo. Eda rawa ni tukuna tale ga nira sa taura na nodra ivotavota ni vanua. Ena sala cava? E lesi ira na nona dauveiqaravi o Jiova mera taukena na vanua vakayalo. Ke va qori, eda rawa ni vulica e levu na ka ena vakalesui ni Vanua Yalataki ena gauna makawa, kei na vakalesui ni nodra vanua vakayalo na tamata ni Kalou nikua. Ni bera nida kila na ka eda vulica kina, meda sauma mada na taro qo, “Na  cava eda tukuna kina ni tiko dina nikua na vanua vakayalo?”

8. (a) Na matanitu cava e sosomitaka o Jiova vei ira na Isireli vakayago? (b) Na cava na vanua vakayalo, se parataisi? (c) A tekivu ninaica, o cei era okati kina?

⁸ Ena dua na raivotu e raica oti o Isikeli, e vakatakila kina o Jiova ni na rabailevu tale na vakayacori ni parofisai me baleta nodra vakalesui na Isireli ni sa veiliutaki vakatui na nona “tamata o Tevita,” oya o Jisu Karisito. (Isik. 37:24) E yaco qori ena 1914 G.V. Ena gauna qori, sa sosomitaki Isireli vakayago kina e dua na ilawalawa Isireli vakayalo, era tamata ni Kalou, era lotu vaKarisito lumuti. (Wilika Maciu 21:43; 1 Pita 2:9.) E sosomitaka o Jiova na matanitu o Isireli ina dua na matanitu vakayalo, kei na nodra vanua na Isireli ina vanua vakayalo, se parataisi. (Aisea 66:8) Me vaka eda raica ena Wase 17 ni ivola qo, na vanua vakayalo e dusia na vanua e vakilai kina na veitaqomaki vakayalo, se yalava ni cakacaka, era tekivu sokaloutaki Jiova kina na ivovo ni lumuti mai na 1919. (Raica na kato 9B, “Yabaki 1919.”) Ni toso na gauna, o  ira na nuitaka na bula e vuravura, o ira na ‘so tale na sipi,’ era sa mai tiko tale ga ena vanua vakayalo qo. (Joni 10:16) Ni tauyavu qai tete tiko ga na parataisi vakayalo nikua, ena qai uasivi na veivakalougatataki e vakilai kina ni oti na Amaketoni.

9. Na idusidusi matata cava e tukuna o Jiova me baleta na votai ni vanua?

⁹ Wilika Isikeli 48:1, 28. Ni sa kilai na iyalayala ni vanua e tuba, sa qai vakamacalataka vakamatailalai o Jiova na sala me votai kina na vanua. E vakarota me vakarautaki vakatautauvata qai donu vinaka na nodra ivotavota na 12 na yavusa mai na vualiku ina ceva. Tekivu vei ira na yavusa o Tani ena ucuna e cake ena vualiku me yaco sara vei ira na yavusa i Kata ena ceva. Na 12 kece na ivotavota e wasei vakababa mai na iyala ni vanua e sau ena tokalau ina Wasa Levu, se na Wasa na Mediterranean ena ra.—Isik. 47:20.

10. Na cava e vakadeitaka na raivotu vei ira na kau vakavesu?

¹⁰ Na cava e vakadeitaka na raivotu qo vei ira na kau vakavesu? Na ivakamacala matata i Isikeli me baleta na votai ni vanua e vakaraitaka vei ira na kau vakavesu ni qo e dua na cakacaka e tuvanaki vinaka. Na kena votai vakatautauvata na vanua e dusia nira na vakaivotavota kece nira lesu ina nodra vanua. Ena tiko kece na nodra vanua kei na vale.

11. Na cava eda rawa ni vulica ena raivotu me baleta na votai ni qele? (Raica na kato “Na Votavotai ni Qele.”)

¹¹ Na cava eda rawa ni vulica ena raivotu qo nikua? Na vakalesui mai ni Vanua Yalataki e tiko kina na nodra vanua na bete, ira na Livai, ira na turaga kei ira na vo ni lewe ni yavusa e 12. (Isik. 45:4, 5, 7, 8) Nikua tale ga ena parataisi vakayalo e tiko na nodra vanua na ivovo ni lumuti kei ira na “isoqosoqo levu” era lesi, vaka kina o ira na vo ni isoqosoqo levu. * (Vkta. 7:9) Se mani itavi cava eda lesi kina ena isoqosoqo, sa tiko e dua na noda itikotiko dei kei na itavi bibi ena vanua vakayalo. E veiuqeti dina na veika e tukuni qo!

12, 13. Na idusidusi matata cava e tukuna o Jiova me baleta na kena votai na vanua vei ira na yavusa?

¹² De dua e veilecayaki o Isikeli ena so na dusidusi e vakarautaka o Jiova ena kena votai na vanua, ni duidui qo mai na kena e solia na Kalou vei Mosese. Dikeva mada qo e rua na ka e duidui kina. Dua me baleta na vanua; dua tale me baleti ira na lewena.

¹³ Kena imatai, na vanua. A vakaroti o Mosese me vota vakalevu na qele vei ira na yavusa lelevu, me vakalailai vei ira na yavusa lalai. (Tiko 26:52-54) Ia ena raivotu i Isikeli e tukuna vakamatata o Jiova me “votai vakatautauvata” [‘me tautauvata kei tacina,’ vmr.]” vei ira na yavusa kece. (Isik. 47:14) Ia na balavu ni iyalayala ni vanua mai na vualiku ina ceva me  votai sara ga vakatautauvata ina 12 na yavusa. Se mani yavusa cava era lewena na Isireli, era se rawa tiko ga ni vakayagataka na veivunikau e tubu ena vanua bulabula ena Vanua Yalataki.

14. E veinanumi vakacava na idusidusi e vakarautaka o Jiova me baleti ira na vulagi ni vakatauvatani ena ka e tukuni ena Lawa e soli vei Mosese?

¹⁴ Kena ikarua, ira na lewenikoro. E taqomaki ira na vulagi na Lawa e soli vei Mosese, e vakatarai tale ga mera sokaloutaki Jiova, ia e sega ga na nodra ivotavota ni vanua. (Vunau 19:33, 34) Na ka e tukuna o Jiova vei Isikeli e sega ni yaco ga ena Lawa e soli vei Mosese. E vakarota o Jiova: “Solia vua na vulagi e dua na ivotavota ena qele ni yavusa e vakaitikotiko kina.” Na ivakaro qori e sega ni vakaduiduitaki ira kina na “lewe i Isireli” kei ira na vulagi ena vanua o Jiova. (Isik. 47:22, 23) Ena vanua e vakalesui tale e raivotutaka o Isikeli, era sega ni veivakaduiduitaki na lewenikoro ra qai duavata ena sokalou.—Vunau 25:23.

15. Na ka dina cava e kilai me baleti Jiova ena nona ivakaro me baleta na qele kei ira na lewena?

¹⁵ Na totoka ni rua na ivakamacala e soli qo vei Isikeli me baleta na vanua kei ira na lewena e veivakadeitaki sara ga vei ira na kau vakavesu. Era kila ni o Jiova ena wasea vakatautauvata  vei ira na nodra vanua, ke ra Isireli dina se vulagi era qaravi Jiova. (Esera 8:20; Niem. 3:26; 7:6, 25; Aisea 56:3, 8) Na ivakaro qo e vakadeitaka tale ga na cecere kei na tawamudu ni ka dina, e talei vei Jiova o ira kece na nona dauveiqaravi. (Wilika Akeai 2:7.) Ke da nuitaka nikua na bula e lomalagi se vuravura, e duavata ga na ka dina eda vakamareqeta.

16, 17. (a) E yaga vakacava vei keda na kena dikevi na itukutuku me baleta na vanua kei ira na lewena? (b) Na cava eda na dikeva ena wase tarava?

¹⁶ E yaga vakacava vei keda noda dikeva vakamatailalai na vanua kei ira na lewena? E dodonu meda kilai tani ena noda sega ni dau veivakaduiduitaki da qai duavata na mataveitacini e vuravura raraba nikua. E sega ni dau veivakaduiduitaki o Jiova. Meda na taroga gona: ‘Vakacava au dau vakatotomuri Jiova niu sega ni dau veivakaduiduitaki? Au dau dokai ira na tacida mai vu ni lomaqu, se matatamata cava era cavutu mai kina se kedra ituvaki?’ (Roma 12:10) Eda marau ni vakarautaka vei keda kece o Jiova na parataisi vakayalo meda lewena, na vanua eda qaravi koya kina vakatabakidua na Tamada vakalomalagi da qai marautaka na nona veivakalougatataki.—Kala. 3:26-29; Vkta. 7:9.

¹⁷ Meda raica mada qo na ikava ni veivakadeitaki ena iotioti ni raivotu i Isikeli, na yalayala ni na tiko kei ira na kau vakavesu o Jiova. Na cava eda vulica kina? Eda na kila na kena isau ena wase tarava.