1-3. Na cava e vinakata o Jiova me raica o Isikeli ena valenisoro e Jerusalemi? Na vuna? (Raica na rua na iyaloyalo ena itekivu ni iWasewase 2.)

NI LUVE ni bete na parofita o Isikeli, e kila vinaka na Lawa e soli vei Mosese. E kila vinaka gona na valenisoro e Jerusalemi kei na sokalou savasava e dodonu me caka vei Jiova. (Isik. 1:3; Mala. 2:7) Ia qo era na kidroataka eso na Jiu yalodina okati kina o Isikeli na ka e yaco tiko ena valenisoro i Jiova ena 612 B.G.V.

² E vinakata o Jiova me raica o Isikeli na ituvaki torosobu e caka tiko ena valenisoro, me qai tukuna na ka e raica vei ira na “qase ni Juta” era vesu vata tu. (Wilika Isikeli 8:1-4; Isik. 11:24, 25; 20:1-3) Ena veidusimaki ni yalo tabu, o Jiova e kauti Isikeli (ena raivotu) i Jerusalemi mai na nona vale e Teliapipi, volekata na uciwai na Kipa mai Papiloni, rauta ni drau vakacaca na maile ena ra. E kauti koya ina valenisoro, ena matamata ena vualiku ni raranivale e loma. Qori na vanua e tekivu vakaraitaka kina o Jiova vei Isikeli na valenisoro ena raivotu.

³ E raica o Isikeli e va na ka vakadomobula e vakaraitaka na kena vakadukadukalitaki na sokalou savasava. Na cava sa yaco  ena sokalou savasava i Jiova? E vakaibalebale vakacava vei keda nikua? Meda tomani Isikeli sara. Meda dikeva mada e liu na ka e namaka o Jiova vei ira na dau sokaloutaki koya.

4. Na cava e vinakata o Jiova vei ira na dau sokaloutaki koya?

⁴ Rauta na ciwa na senitiuri yani e liu ni bera na gauna i Isikeli, e tukuna vakamatata o Jiova na ka e vinakata vei ira na sokaloutaki koya. Ena ikarua ni Vunau e Tini, e tukuna vei ira na Isireli: * “O yau o Jiova na nomu Kalou, na Kalou e vinakata me qaravi duadua ga.” (Lako 20:5) Na matavosa “qaravi duadua ga,” e dusia ni o Jiova e sega ni vinakata me sokaloutaki e dua tale na kalou. Eda dikeva ena Wase 2 ni ivola qo, ni vinakati ena sokalou savasava me sokaloutaki duadua ga o Jiova. Me vakaliuci duadua ga o koya. (Lako 20:3) Kena ibalebale, e namaka o Jiova mera savasava vakayalo na nona dauveiqaravi, mera kua ni bosoka vata na sokalou savasava kei na sokalou lasu. Ena 1513 B.G.V., era yalorawarawa na Isireli mera ciqoma na Lawa ni veiyalayalati. Nira cakava qori, era sa vakadonuya mera sokaloutaki Jiova duadua ga. (Lako 24:3-8) E yalodina o Jiova ena nona veiyalayalati, e namaka tale ga mera yalodina va qori o ira na veiyalayalati kei koya.—Vkru. 7:9, 10; 2 Sam. 22:26.

5, 6. Na cava mera sokaloutaki Jiova duadua ga kina na Isireli?

⁵ Vakacava e namaka o Jiova mera sokaloutaki koya duadua ga na Isireli? Io, e dodonu ga! Ni Kalou Kaukaua Duadua, e Cecere Duadua e Lomalagi kei Vuravura, e iVurevure tale ga ni bula qai dau vakarautaka na veika eda gadreva. (Same 36:9; Caka. 17:28) E vakabulai ira tale ga na Isireli. Ni solia vei ira na iVunau e Tini, e vakadreta: “O yau o Jiova na nomu Kalou, au kauti iko tani mai na vanua o Ijipita, mai na vale ni veivakabobulataki.” (Lako 20:2) E matata vinaka ni dodonu ga mera sokaloutaki Jiova mai vu ni lomadra na Isireli.

⁶ E sega ni dau veisau o Jiova. (Mala. 3:6) E dau vinakata me qaravi duadua ga. Vakasamataka mada nona rai ena va na ka torosobu e vakaraitaka vei Isikeli ena raivotu.

7. (a) Na cava era cakava tiko na Jiu vukitani ena mata ni valenisoro ena vualiku? Na cava e qai cakava o Jiova? (Raica na imatai ni iyaloyalo.) (b) Ena sala cava e vuvu kina o Jiova? (Raica na ivakamacala e ra.)

⁷ Wilika Isikeli 8:5, 6. E kidroa sara ga o Isikeli! Ena matamata ni valenisoro ena vualiku, era qarava tiko na matakau se ivakatakarakara na Jiu vukitani. De duru ni sokalou e vakatakarakarataki Asera, na kalou yalewa era tukuna na kai Kenani ni wati Peali. Se mani cava e tukuni, o ira na Isireli dau qaravi matakau qori era vakaleqa nodra veiyalayalati kei Jiova. Nira sokaloutaka na ivakatakarakara, era vakavuna me vuvu na Kalou, ra qai vakacudrui koya vakalevu ni dodonu  me sokaloutaki duadua ga o Jiova. * (Vkru. 32:16; Isik. 5:13) Vakasamataka mada: Sa sivia na 400 na yabaki na kena dau kilai tu ni dau tiko o Jiova ena nona tikina tabu. (1 Tui 8:10-13) Ia qo ni caka sara tiko ga na qaravi matakau ena valenisoro, era vakavuna me ‘yawaka kina na nona tikina tabu’ o Jiova.

8. E vakaibalebale vakacava vei keda nikua na raivotu i Isikeli me baleta na ivakatakarakara ni vuvu?

⁸ E vakaibalebale vakacava vei keda nikua na raivotu i Isikeli me baleta na ivakatakarakara ni vuvu? Na ka era cakava na Juta vukitani eda lai nanumi ira kina na lotu ni Veivanua vaKarisito. Era kaya tiko na lotu ni Veivanua vaKarisito nira sokaloutaka na Kalou, ia e sega ni vakadonuya na Kalou nodra sokalou nira qaravi matakau. Ni sega ni dau veiveisau o Jiova, eda rawa ni vakadeitaka ni o lotu ni Veivanua vaKarisito, me vakataki ira na Juta vukitani, era vakacudrui Jiova sara ga. (Jeme. 1:17) Macala ga ni o Jiova e yawaki ira na lotu ni Veivanua vaKarisito!

9, 10. Na cava eda rawa ni vulica vei ira na dau qaravi matakau ena valenisoro?

⁹ Na cava eda rawa ni vulica vei ira na dau qaravi matakau ena valenisoro? Meda qaravi Jiova duadua ga e bibi meda “dro tani mai na qaravi matakau.” (1 Kor. 10:14) Eda na rairai kaya, ‘Au na sega vakadua ni vakayagataka na ivakatakarakara ena noqu sokalou vei Jiova!’ Ia e levu tu na iwalewale ni qaravi matakau, eso e sega ni laurai levu. E kaya e dua na ivakamacala ni iVolatabu: “Ena rairai nanuma e dua ni qaravi matakau e vakatauvatani ina dua na ka e yaga, se kaukaua e bibi cake mai na noda qaravi Kalou.” E rawa ni okati me qaravi matakau na iyau, ilavo, veiyacovi, ka ni veivakamarautaki—na ka eda vakaliuca ena noda bula qai sosomitaka na veiqaravi e dodonu me caka duadua ga vei Jiova. (Maciu 6:19-21, 24; Efeso 5:5; Kolo. 3:5) Meda qarauni keda mai na ivakarau ni qaravi matakau kece, baleta e vinakata o Jiova meda sokaloutaki koya duadua ga mai vu ni lomada!—1 Joni 5:21.

¹⁰ Na imatai ni ka e vakaraitaka o Jiova vei Isikeli e okati kina na “ka vakasevaki e torosobu sara.” Ia o Jiova e tukuna vua na nona parofita: “O na raica e levu tale na ka vakasevaki e torosobu sara.” Na cava tale e rawa ni vakadomobula mai na qaravi ni ivakatakarakara ni vuvu ena valenisoro?

11. Na ka vakadomobula cava e raica o Isikeli ni curu yani ena raranivale e loma volekata na icabocabo ni valenisoro?

¹¹ Wilika Isikeli 8:7-12. E qiva na lalaga o Isikeli me curu yani ena raranivale e loma volekata na icabocabo ni valenisoro, e raica sara na ka vakadomobula e ceuti tu ena lalaga oya “na manumanu qasi kece kei na manumanu vakasisila, kei na nodra matakau vakasisila kece.” * Qori e vakatakarakarataka na kalou lasu. E vakasisila sara na ka e raica tarava o Isikeli: “E 70 na  qase ni vuvale ni Isireli” era tucake tu “ena buto” ra qai vakama tiko na ka boivinaka vei ira na kalou lasu. Ena Lawa, na vakamai ni ka boi vinaka e dusia ni vakadonui na nodra masu na dau sokalou yalodina. (Same 141:2) Ia e tawasavasava qai boi ca vei Jiova na ka boivinaka era vakama na 70 na qase vei ira na kalou lasu. Na nodra masu e vakasisila na kena iboi vei Jiova. (Vkai. 15:8) Era vakaisini ira ga na qase qori nira kaya: “E sega ni raici keda o Jiova.” Ia e raici ira vinaka tu o Jiova, e qai vakaraitaka vei Isikeli na ka e yaco dina tiko ena nona valenisoro!

12. Na cava meda yalodina tiko ga kina nida tiko mada ga ena “buto”? O cei mera ivakaraitaki vinaka ena tikina qo?

¹² Na cava eda rawa ni vulica vei ira na 70 na qase ni Isireli era vakama na ka boivinaka vei ira na kalou lasu? Me rogoca na Kalou noda masu qai savasava e matana na noda sokalou, e bibi meda yalodina nida tiko mada ga “ena buto.” (Vkai. 15:29) Meda nanuma tiko ni sega ni dua na ka e vunitaki ena mata i Jiova. Ke da vakabauta ni bula dina tiko o Jiova eda na sega ni cakava lo e dua na ka me vakacudrui koya. (Iper. 4:13) Mera ivakaraitaki sara ga na qase ni ivavakoso ena kena muri na  ivakavuvuli vakaivolatabu. (1 Pita 5:2, 3) Era namaka na lewe ni ivavakoso me muria na qase ni ivavakoso na ivakavuvuli vakaivolatabu “ena buto,” oya ke sega mada ga ni dua e raici koya.—Same 101:2, 3.

13. Na cava e raica o Isikeli nira cakava tiko na yalewa vukitani ena matamata ni valenisoro?

¹³ Wilika Isikeli 8:13, 14. Ni oti na imatai ni rua ni ivalavala vakasisila, e tukuna tale vei Isikeli o Jiova: “O na raica e levu tale na ka vakasevaki e torosobu sara era vakayacora tiko.” Na cava e qai raica tarava na parofita? “Ena matamata ni vale i Jiova e tiko ena vualiku,” e raica “nira dabe tiko e kea na yalewa, era tagicaka tiko na kalou o Tamusi.” Ena ivola vakaSumeria e vakatokai o Tamusi me o Dumusi na kalou lasu ni Mesopotemia, e dau nanumi tu ni watina o Isitari na kalou yalewa ni vakatubukawa. * Era tagicaka na yalewa ni Isireli me ivalavala ni nodra sokalou e sema ina nona mate o Tamusi. Nira tagicaki Tamusi tiko na yalewa ena valenisoro i Jiova era sa cakava tiko nodra ivalavala na lotu butobuto, ena vanua sara ga e dau caka kina na sokalou savasava. Ia e sega ni vakadonui na ivakarau ni sokalou era cakava tiko qori ena valenisoro i Jiova. Na vuna? Ena rai i Jiova na ka era cakava tiko na yalewa vukitani qori e “ka vakasevaki”!

14. Na cava eda vulica me baleta na rai i Jiova ena ka era cakava na yalewa vukitani?

¹⁴ Na cava eda vulica ena rai i Jiova me baleta na ka era cakava na yalewa qori? Me savasava noda sokalou, meda kua vakadua ni bosoka vata na sokalou savasava kei na ivakarau dukadukali ni lotu butobuto. Meda kua gona ni vakaitavi ena soqo e yavutaki ena lotu butobuto. Vakacava e dodonu meda kauaitaka na vanua era yavutaki mai kina na soqo va qori? Io! Ena rairai nanumi tu nikua ni sega ni dua na leqa na kena marautaki eso na soqo me vaka na Kirisimasi kei na Siganimate. Ia meda kua ni guilecava ni o Jiova e raica sara ga na vanua era yavutaki mai kina na soqo era marautaki tu nikua. De sa dede na kena bosoki vata tiko kei na sokalou savasava, e sega ni kena ibalebale ni vakadonuya o Jiova na mataqali sokalou va qori.—2 Kor. 6:17; Vkta. 18:2, 4.

15, 16. Na cava era cakava tiko na 25 na tagane ena raranivale e loma ni valenisoro? Cava e vakacudrui Jiova kina vakalevu?

¹⁵ Wilika Isikeli 8:15-18. E cavuta o Jiova na ikava kei na iotioti ni ka vakadomobula ena vosa kilai levu qo: “O na raica na ka e vakasevaki mai na kena qo.” De a nanuma na parofita: ‘Na cava tale e ca sara mai na kena au sa raica oti?’ Sa tu qori o Isikeli ena raranivale e loma ni valenisoro. E raica ena mata ni valenisoro e 25 na tagane nira “cuva tiko ena matanisiga ena tokalau” mera sokalou. O ira na  tagane qori era vakacudrui Jiova sara ga vakalevu. Ena sala cava?

¹⁶ Raitayaloyalotaka mada: E tara na valenisoro ni Kalou me donuya na tokalau na kena icurucuru. O ira na dau sokalou era curu yani ena valenisoro era na qara ina ra qai vakanadaku ena tokalau vanua e cabe mai kina na matanisiga. Ia o ira na 25 na tagane ena raivotu era “vakanadakuya tu na valenisoro” ra qai vakanamata ena tokalau mera sokaloutaka na matanisiga. Nira cakava qori, era sa vakanadakui Jiova, ni valenisoro ya “na vale i Jiova.” (1 Tui 8:10-13) Era vukitani na 25 na tagane qori. Era vakalecalecavi Jiova ra qai beca na ivakaro ena Vakarua 4:15-19. Dua na ka nodra vakacudruya na Kalou e dodonu me sokaloutaki duadua ga!

17, 18. (a) Na cava eda vulica ena kedra itukutuku na dau sokaloutaka na matanisiga ena valenisoro? (b) Na veiwekani cava era vakaleqa na Isireli? E yaco vakacava qori?

¹⁷ Na cava eda rawa ni vulica ena kedra itukutuku na dau sokaloutaka na matanisiga? Me savasava tiko ga noda sokalou, meda kerei Jiova me solia vei keda na kilaka kei na vuku vakayalo. Nanuma tiko ni o “Jiova na Kalou e matanisiga,” na nona Vosa tale ga e ‘vakararamataka’ na noda sala. (Same 84:11; 119:105) E vakararamataka o Jiova na lomada kei na noda vakasama ni vakayagataka na nona Vosa kei na ivola vakaivolatabu e tabaka na nona isoqosoqo. Eda kila kina na sala ena rawati kina na marau dina ena gauna qo kei na bula tawamudu ena gauna se bera mai. Ia ke da vakararavi ena vuravura qo me vinaka kina na ivakarau ni noda bula, eda sa na vakanadakui Jiova tiko. Qori ena vakacudrui koya vakalevu, ena vakamosia na lomana. Eda na sega vakadua ni via cakava qori vua na noda Kalou! E yaga tale ga vei keda nikua na raivotu i Isikeli, meda kua ni maliwai ira era cata na ka dina, vakabibi o ira na vukitani.—Vkai. 11:9.

¹⁸ Eda sa dikeva oti mai na va na ka vakadomobula e raica o Isikeli me baleta na qaravi matakau kei na sokalou lasu, e vakaraitaka na torosobu ni nona vukitani vakayalo o Juta. Nira sa dukadukali vakayalo, era vakaleqa kina na Isireli na nodra veiwekani kei na Kalou. Ia ni dukadukali na sokalou, ena laurai tale ga na itovo dukadukali. E sega ni kurabuitaki gona ni o ira na Isireli vukitani e ca sara ga na nodra ivalavala, era vakaleqa nodra veiwekani kei Jiova, kei ira na so tale. Meda raica mada qo nona uqeti vakayalo na parofita o Isikeli me vakamacalataka na nodra itovo torosobu na Juta.

19. E vakamacalataka vakacava o Isikeli na torosobu ni nodra itovo na veiyalayalati kei Jiova?

¹⁹ Wilika Isikeli 22:3-12. E laurai sara ga na ivalavala vakasisila vei ira na veiliutaki kei ira na lewenivanua. Era  vakayagataka nodra lewa “na Turaga” se iliuliu mera vakamatei ira kina na sega ni cala. O ira na lewenivanua era muri ira na nodra iliuliu ena beci ni Lawa ni Kalou. Ena vuvale, era “vosabeci” nodra itubutubu na gone, e takalevu tale ga na veimoceri vakaveiwekani. O ira na Isireli talaidredre era dabui ira na vulagi, ira na sega ni vakatamani kei ira na yada. O ira na kena tagane era vakacacana na watidra na kainodra. Era kocokoco nira veivaqumi, dau kovea na ka ra qai lavaka vakalevu na tubu ni dinau. Sa na rarawataka dina o Jiova na nodra vakalecalecava na nona tamata na Lawa. Era sega ni kila ni vakarautaka o Jiova na Lawa qori baleta ni lomani ira. E vakararawataki Jiova na torosobu ni nodra itovo. E dusimaki Isikeli me tukuna vei ira: “O sa guilecavi au vakadua.”

20. Na cava e vakaibalebale kina vei keda nikua na ka e tukuna o Isikeli me baleta na ivalavala vakasisila kei Juta?

²⁰ E vakaibalebale vakacava vei keda nikua na ka e tukuna o Isikeli me baleta na nodra ivalavala vakasisila na Juta? Eda lai nanuma kina na ivalavala torosobu ni vuravura eda bula tu kina qo. Era vakayagataka vakatani na nodra kaukaua na veiliutaki vakapolitiki ra qai vakalolomataki na lewenivanua. O ira na iliuliu ni lotu, vakabibi o ira na lotu ni Veivanua vaKarisito era vakalougatataka na ivalu ni veimatanitu, era mate kina e sivia na milioni na lewenivanua. Era beca na italatala ni  lotu na ivakatagedegede savasava qai matata ni iVolatabu me baleta na veiyacovi. Oya na vuna sa qai torosobu ga kina na itovo ni tamata ena vuravura nikua. Eda vakadeitaka gona ni o Jiova ena tukuna vei lotu ni Veivanua vaKarisito na ka vata ga e tukuna vei ira na Juta vukitani: “O sa guilecavi au vakadua.”

21. Na cava eda vulica ena nodra ivalavala vakasisila na Juta ena gauna makawa?

²¹ Na cava eda rawa ni vulica ena nodra ivalavala vakasisila na Juta ena gauna makawa? Me vakadonuya o Jiova na noda sokalou, bibi me savasava na ivakarau kece ni noda bula. E sega ni rawarawa qori ena vuravura torosobu eda bula tu kina qo. (2 Tim. 3:1-5) Ia eda kila na rai i Jiova me baleta na itovo dukadukali kece. (1 Kor. 6:9, 10) Eda talairawarawa ena ivakatagedegede savasava i Jiova nida lomani koya kei na nona lawa. (Same 119:97; 1 Joni 5:3) Ke dukadukali na noda itovo, eda sa vakaraitaka tiko nida sega ni lomana na Kalou savasava. Eda na sega vakadua ni vinakata me tukuna vei keda o Jiova: “O sa guilecavi au vakadua.”

22. (a) Ni o railesuva na ka e vakatakila o Jiova me baleti ira na Juta, na cava o vakadeitaka mo cakava? (b) Na cava ena veivosakitaki ena wase tarava?

²² Eda sa vulica mai eso na ka bibi me baleta na rai i Jiova ena nodra ivalavala torosobu vakayalo, vakayago na lewe i Juta makawa. Eda uqeti meda sokaloutaki Jiova duadua ga. E bibi meda qarauna na iwalewale kece ni qaravi matakau qai savasava tiko ga na noda itovo. Ia na cava e qai cakava o Jiova vei ira na nona tamata tawayalodina? E tukuna vei Isikeli o Jiova ni mai cava na nona raivotu ena valenisoro: “Au na cudruvi ira vakalevu.” (Isik. 8:17, 18) Eda na via kila na ka e cakava o Jiova vei ira na Juta tawayalodina, ni na tautauvata qori kei na vakataulewa ena caka ena vuravura ca qo. Eda na dikeva ena wase tarava na kena vakayacori vei Juta na vakataulewa i Jiova.