1. Vakamacalataka na ka era cakava tiko na yadra ena gauna makawa. Na cava e qai yaco tarava?

E DURI tu ena bai kei Jerusalemi e dua na yadra qai tabonaka na matana ena dromu ni siga. E vakararai tu vakayawa. Sega ni bera nona taura cake na biukila, e cegulevu qai uvuca me vakaraitaka nira sa gole tiko mai na mataivalu ni Papiloni! Ia era vuki bera na lewenikoro ena rorogo ni nona biukila na yadra, nira sega ni dau kauai. E sa vicasagavulu na yabaki, nodra veivakasalataki tiko na yadra i Jiova se o ira na parofita me baleta na siga qo, ia era sega ni via vakarorogo. Sa wavokita tu na koro na mataivalu ni Papiloni. Ni oti e vica vata na vula nodra viribaita tu na koro, era qai basuka na sotia na kena bai, talaraka na kena valenisoro, ra qai vakamatea se kauti ira vakavesu na tawayalodina, qo o ira na dau qaravi matakau e Jerusalemi.

2, 3. (a) Na cava era na vakarau sotava na lewe i vuravura? (b) Na taro cava ena veivosakitaki?

² Nikua sa vakarau valuti ira na tawayalodina e vuravura na mataivalu i Jiova. (Vkta. 17:12-14) Na veiraravui qori ena lai tini ena gauna rarawataki levu duadua e vuravura. (Maciu 24:21) Ia e se soli tiko na gauna vei ira e levu mera muria na nodra veivakasalataki na yadra e lesia o Jiova.

 ³ Na cava e vinakata kina o Jiova me lesi ira na yadra? Na itukutuku cava ena kacivaka na yadra? O cei sa qarava tiko na itavi qo, cava e noda itavi? Meda dikeva mada na kedra isau.

4. Na cava e lesi ira kina na yadra o Jiova? (Raica na imatai ni iyaloyalo.)

⁴ Wilika Isikeli 33:7. Ena gauna vakaivolatabu, ena yadrava tu na bainikoro na yadra me taqomaki ira na lewenivanua. Qo e dusia ni kauaitaki ira na lewenikoro na nodra iliuliu. Era na rairai yadra cecekala eso na lewenikoro ena rorogo ni biukila, ia o ira na muria na ivakaro era rawa ni bula. O Jiova tale ga e lesi ira na yadra ni kauaitaki ira na Isireli, e via vakabulai ira, qai sega ni via veivakarerei ena itukutuku ni veivakarusai.

5, 6. Na cava e dua na sala e kilai kina na lewadodonu i Jiova?

⁵ Ni lesi Isikeli o Jiova me yadra, e vakaraitaka kina na itovo ena vakacegui keda. Raica mada qo e rua na nona itovo.

⁶ Lewadodonu: E kilai na lewadodonu i Jiova ena nona sega ni dauveivakaduiduitaki. Kena ivakaraitaki, nira saqata na itukutuku i Isikeli e dua na ilala levu, o Jiova e sega ni raici ira kece na Isireli mera dauveitusaqati, e via raica ga ke ra na taleitaka na tamata yadua na itukutuku. E dau cavuti ira vakalevu na “tamata ca” kei na “tamata yalododonu.” Sa qai dau yavutaka nona lewa o Jiova ena ka era cakava na tamata yadua ina itukutuku era rogoca.—Isik. 33:8, 18-20.

7. E vakatau ena cava na nona lewai ira nona tamata o Jiova?

⁷ E laurai tale ga na lewadodonu i Jiova ena sala e lewai ira kina na tamata. Ena sega ni beitaki e dua ena vuku ni nona cala makawa, ia ena vakatau ena ka e cakava ena ivakasala e soli tiko ena gauna qo. E tukuna vei Isikeli o Jiova: “Niu kaya vua na tamata ca: ‘O na mate,’ qai vakanadakuya na nona ivalavala ca me cakava na ka dodonu kei na ka vinaka, . . . ena bula tiko ga.” Oti sa qai tomana o Jiova: “Ena sega ni tarogi vua na ivalavala ca sa cakava oti.” (Isik. 33:14-16) Ia mera kua ni namaka o ira na caka dodonu tiko ni nodra talairawarawa ena veigauna sa oti, me iulubale ni nodra talaidredre ena gauna qo. E kaya o Jiova ke dua e “nuitaka ga na nona yalododonu qai cakacala, ena sega ni nanumi tale na nona cakadodonu, ena mate ga ena cala e cakava.”—Isik. 33:13.

8. Na cava eda vulica ena lewadodonu i Jiova nira veivakasalataki na parofita?

⁸ E laurai tale ga na lewadodonu i Jiova ena nona dau veivakasalataki rawa ni bera ni totogitaka e dua. E tekivu nona cakacaka o Isikeli ni se vo e rauta ni ono na yabaki me vakarusai Jerusalemi kina na mataivalu ni Papiloni. Ia o Isikeli e sega ni kena imatai me vakasalataki ira na tamata ni Kalou nira na rawa ni beitaki ena nodra cala. Ni vo e dua vakacaca na senitiuri me qai vakarusai o Jerusalemi, e tala o Jiova na parofita o Osea, Aisea, Maika, Oteti kei Jeremaia mera yadra. E  dusimaki Jeremaia o Jiova me vakadreta vei ira na Isireli: “Au lesia eso na ivakatawa, era kaya,‘Moni vakarorogo ina domo ni davui!’” (Jere. 6:17) E sega ni beitaki o Jiova se o ira na yadra ya ena bula a vakayali nira vakatauca na lewa i Jiova na kai Papiloni.

9. E vakaraitaka vakacava o Jiova na dei ni nona loloma?

⁹ Loloma: E dei na loloma i Jiova ni tala na nona yadra me vakasalataki ira na yalododonu kei ira na tamata ca, o ira sara ga era vakamosia na lomana ra qai vakarogorogocataki koya. Vakasamataka mada, era kilai na Isireli mera tamata i Jiova, ia levu na gauna era vakanadakui koya ra qai goleva na kalou lasu! E vusolo sara ga kina na loma i Jiova, e mani vakatauvatana na matanitu ina yalewa vakawati dau veibutakoci. (Isik. 16:32) Ia e sega ni vakanadakui ira totolo o Jiova. E saga na veiyaloni, sega ni veisausaumi. E dau solia na gauna mera veivutuni na nona tamata. Na vuna? E tukuna vei Isikeli: “Au sega ni vinakata me mate na tamata ca, au vinakata ga me veisautaka na nona itovo na tamata ca me bula tiko.” (Isik. 33:11) Qori na ivakarau ni rai i Jiova ena gauna ya, e va tale ga kina nikua.—Mala. 3:6.

10, 11. Na cava eda vulica ena ka e cakava o Jiova vei ira na nona tamata?

¹⁰ Na cava eda rawa ni vulica ena lewadodonu kei na yalololoma i Jiova vei ira na Isireli? Dua oya na noda nanumi ira yadudua na tamata, da qai kua ni raici ira mera vakataki ira e levu era sega ni dau veikauaitaki. Ena cala ke da nanuma ni  sega ni ganita e dua na itukutuku eda kacivaka baleta ga nona itovo makawa se matatamata e lewena, yavusa, kena ituvaki vakailavo se vosa e vosataka! E se yaga tiko ga ena gauna qo na ka e vakavulica o Jiova vua na yapositolo o Pita: “[E] sega ni dau veivakaduiduitaki na Kalou, ia e vakadonui ira era dokai koya ra qai cakava na ka e vinakata mai na veivanua kece.”—Caka. 10:34, 35.

¹¹ Dua tale na ka eda vulica oya na kena bibi meda dau dikevi keda vinaka, na ka vinaka eda cakava ena gauna makawa e sega ni iulubale ni noda caka ca ena gauna qo. Meda nanuma tiko ni malele ni lomada ivalavala ca e tautauvata ga kei ira eda vunau kina. E yaga vei keda kece nona ivakasala na yapositolo o Paula ena ivavakoso e Korinica: “O koya . . . e nanuma ni sa tudei tu, me qarauna me kua ni bale. E sega ni dua na veivakatovolei e yacovi kemuni me duatani mai na kena era dau sotava na kena vo.” (1 Kor. 10:12, 13) Eda na sega sara ga ni vakataki koya e “nuitaka ga na nona yalododonu,” meda nanuma nida na sega ni totogitaki ena noda cala baleta ga nida dau caka vinaka tale ga. (Isik. 33:13) Se mani vakacava na dede ni gauna eda qaravi Jiova tu kina, e bibi meda yalomalumalumu tiko ga, da qai talairawarawa.

12. Na cava meda nanuma tiko ke da cala bibi ena dua na gauna makawa?

¹² Ia vakacava ke da cala bibi ena gauna makawa da qai veivutunitaka ena gauna qo? Eda vulica ena itukutuku i Isikeli ni  o Jiova ena totogitaki ira na cakacala era sega ni veivutuni. Ia eda vulica tale ga ni o Jiova na Kalou dauloloma, e sega ni dauveisausaumi. (1 Joni 4:8) Ke laurai na noda veivutuni, meda kua vakadua ni nanuma ni na sega ni lomani keda na Kalou. (Jeme. 5:14, 15) E yalorawarawa o Jiova me vosota nona veibutakoci vakayalo o Isireli, e yalorawarawa tale ga me vosoti keda.—Same 86:5.

13, 14. (a) Na itukutuku cava mera kacivaka na yadra? (b) Na itukutuku cava e vakasavuya o Aisea?

¹³ Wilika Isikeli 33:2, 3. Na itukutuku cava mera kacivaka na yadra i Jiova? Dua na tiki bibi ni nodra cakacaka oya mera veivakasalataki. Ia era kacivaka tale ga na itukutuku vinaka. Dikeva mada eso na ivakaraitaki.

¹⁴ E veiqaravi o Aisea rauta na 778 ina 732 B.G.V. E kacivaka ni na ravuti Jerusalemi o Papiloni, ena kauti ira vakavesu na lewena. (Aisea 39:5-7) Ia e uqeti tale ga vakalou me vola: “Mo rogoca! Era tabalaka na domodra na nomu yadra. Era kaila vata ena marau, era na raica vinaka na nona kumuni ira tale na lewe i Saioni o Jiova.” (Aisea 52:8) E kacivaka o Aisea na itukutuku vinaka duadua, oya ni na vakalesui mai na sokalou dina!

15. Na itukutuku cava e kacivaka o Jeremaia?

¹⁵ E veiqaravi o Jeremaia mai na 647 ina 580 B.G.V., e dau nanumi cala tu ni dau “kacivaka na itukutuku ni veivakarusai.” Dua na itavi levu e cakava o Jeremaia ni vakasalataki ira na Isireli era daucaka ca ena leqa ena vakarau tauca o Jiova. * Ia e kacivaka tale ga o Jeremaia na itukutuku vinaka, nona parofisaitaka nira na lesu na tamata ni Kalou ena nodra vanua kei na vakalesui mai ni sokalou savasava e kea.—Jere. 29:10-14; 33:10, 11.

16. E yaga vakacava vei ira na kau vakavesu e Papiloni na itukutuku i Isikeli?

¹⁶ A lesi o Isikeli me yadra ena 613 B.G.V. me yacova toka na 591 B.G.V. Me vaka eda sa vulica mai ena Wase 5 kei na 6 ni ivola qo, e guta o Isikeli me vakasalataki ira na Isireli ena veivakarusai sa voleka ni tau vei ira, ena sega ni tarogi vua na nodra dra. E sega ni vakasalataki ira wale ga na kau vakavesu ni na totogitaki ira na vukitani e Jerusalemi o Jiova, e vukei ira tale ga na kau vakavesu e Papiloni mera bulabula tiko ga vakayalo me vakarautaki ira ena cakacaka e tu e matadra. Ni mai cava na 70 na yabaki nodra tu vakavesu, o Jiova ena biuti ira tale na ivovo ni nona tamata e Isireli. (Isik. 36:7-11) Era okati ena ivovo qori na gone kei na makubudra era rogoci Isikeli. Me vaka ga e laurai ena vo tale ni wase ena iWasewase 3 ni ivola qo, e levu na itukutuku vinaka e kacivaka o Isikeli, e vakadeitaka ni na vakalesui mai na sokalou savasava e Jerusalemi.

17. Gauna cava e lesi ira kina na yadra o Jiova?

 ¹⁷ Vakacava ena vakayagataki ira ga na parofita qo o Jiova mera yadra, mera vosa vei ira na tamata ni Kalou ena gauna e vakarau vakarusai kina o Jerusalemi ena 607 B.G.V.? Sega. Ena gauna kece me dau vakayacori kina na inaki i Jiova, e dau lesia eso na yadra mera vakasalataki ira na tamata ca, mera kacivaka tale ga na itukutuku vinaka.

18. Na itavi cava e lesi kina o Joni na Dauveipapitaisotaki?

¹⁸ E yadra o Joni na Dauveipapitaisotaki ena imatai ni senitiuri G.V. E vakasalataki ira na vuvale vakayago ni Isireli ni sa voleka na gauna mera sega kina ni vakadonui. (Maciu 3:1, 2, 9-11) Sega ni koya ga qori, e tukuna tale ga o Jisu ni o Joni na “italai” e parofisaitaki, e vakarautaka na nona sala na Mesaia. (Mala. 3:1; Maciu 11:7-10) E tiki ni cakacaka qori na kacivaki ni itukutuku vinaka, oya nona sa yaco mai o Jisu “na Lami ni Kalou,” me mai kauta laivi “na nodra ivalavala ca na kai vuravura.”—Joni 1:29, 30.

19, 20. Eratou qarava vakacava nodratou itavi ni yadra o Jisu kei ratou na nona tisaipeli?

¹⁹ O Jisu e nodra iliuliu na yadra kece. Me vakataki Isikeli, a talai koya o Jiova ina “matanitu o Isireli.” (Isik. 3:17; Maciu 15:24) E kaya o Jisu ni sa voleka na gauna mera sega kina ni vakadonui na matanitu vakayago o Isireli, ena vakarusai tale ga o Jerusalemi. (Maciu 23:37, 38; 24:1, 2; Luke 21:20-24) Ia nona cakacaka bibi oya me kacivaka na itukutuku vinaka.—Luke 4:17-21.

²⁰ Ni se bula e vuravura o Jisu e tukuna vakadodonu vei ratou nona tisaipeli: “Mo dou yadra tiko.” (Maciu 24:42) Eratou muria nona ivakaro ratou qai vaka na yadra, ni ratou kaya ni o Jiova sa sega ni vakadonuya na vuvale ni Isireli vakayago kei na koro o Jerusalemi e vuravura. (Roma 9:6-8; Kala. 4:25, 26) Me vakataki ira ga na yadra ni bera nodratou gauna na tisaipeli, e tiko tale ga na itukutuku vinaka me ratou kacivaka. Na itukutuku ratou kacivaka e okati kina na nodra lewena tale ga na kai Veimatanitu na Isireli vakayalo ni Kalou, era lumuti ena yalo tabu. Ena ka dokai vei ira nodra vukei Karisito ena vakalesui mai ni sokalou savasava e vuravura.—Caka. 15:14; Kala. 6:15, 16; Vkta. 5:9, 10.

21. Na cava eda rawa ni vulica ena ivakaraitaki i Paula?

²¹ E ivakaraitaki vinaka ni yadra ena imatai ni senitiuri na yapositolo o Paula. E raica vakabibi nona itavi. Me vakataki Isikeli, e kila ni na tarogi vua nodra dra ke sega ni vakayacora nona ilesilesi. (Caka. 20:26, 27) Me vakataki ira ga na vo ni yadra ni bera nona gauna e sega ni veivakasalataki ga o Paula, e kacivaka tale ga na itukutuku vinaka. (Caka. 15:35; Roma 1:1-4) Ena veidusimaki ni yalo tabu e cavuta kina na parofisai e volatukutukutaka o Aisea: “E totoka dina ena ulunivanua na  yavana o koya e kauta tiko mai na itukutuku vinaka,” e vakayagataka qori ena cakacaka era cakava na imuri i Karisito nira vunautaka na Matanitu ni Kalou.—Aisea 52:7, 8; Roma 10:13-15.

22. Na cava e yaco ni ratou sa mate na yapositolo?

²² Ni ratou sa mate na yapositolo, e sega ni lewai rawa na vukitani ena ivavakoso vaKarisito me vaka ga e parofisaitaki. (Caka. 20:29, 30; 2 Ces. 2:3-8) Ena loma ni dua na gauna balavu, e tubu na kedra iwiliwili na lotu vaKarisito lasu era vaka na co ca, e lailai na kedra iwiliwili na imuri yalodina i Jisu era vaka na witi, e tabonaka tale ga na itukutuku matata ni Matanitu ni Kalou na ivakavuvuli lasu. (Maciu 13:36-43) Ia ni yaco mai na gauna me curu takoso kina o Jiova ena ka e vauci keda na tamata, e vakaraitaka tale nona loloma kei na lewadodonu ni lesia eso na yadra mera vakarogoya na ivakasala matata, mera kacivaka tale ga na itukutuku vinaka. O cei o ira na yadra qo?

23. Na itavi cava e qarava o C. T. Russell kei ratou nona itokani?

²³ Ena veiyabaki me qai yaco ina 1914, eratou “italai” o Charles Taze Russell kei na nona itokani, eratou na ‘caramaka na sala’ ni bera ni tauyavu na Matanitu vakaMesaia. * (Mala. 3:1) Eratou qarava tale ga na itavi ni yadra ni ratou vakayagataka na mekesini na Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s  Presence mera vakasalataki kina na tamata ena vakataulewa ni Kalou, me vakatetei tale ga kina na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou.

24. (a) Sala cava e vaka kina na yadra na dauveiqaravi yalodina? (b) Na cava o vulica ena nodra ivakaraitaki na yadra ni gauna makawa? (Raica na kato “Eso na Yadra iVakaraitaki Vinaka.”)

²⁴ Ni tauyavu oti na Matanitu ni Kalou, e lesia sara o Jisu e dua na ilawalawa lailai eratou tagane me dauveiqaravi yalodina. (Maciu 24:45-47) Tekivu mai na gauna qori, na dauveiqaravi yalodina e sa kilai nikua me iLawalawa Dauvakatulewa, sa qarava tiko na itavi ni yadra. E sega ni liutaka ga na veivakasalataki me baleta “na siga ni veisausaumi,” ia e kacivaka tale ga “na yabaki vinaka i Jiova.”—Aisea 61:2; raica tale ga na 2 Korinica 6:1, 2.

25, 26. (a) Na cakacaka cava meda qarava na imuri kece i Karisito, e caka vakacava? (b) Na cava ena veivosakitaki ena wase tarava?

²⁵ Ni liu tiko ena cakacaka ni yadra na dauveiqaravi yalodina, o Jisu e lesi ira “kece” na nona imuri mera “yadra tiko.” (Mari. 13:33-37) Eda muria na ivakaro qori nida yadra tiko vakayalo, da qai tokona tiko ena yalodina na yadra ni gauna qo. Eda vakaraitaka noda yadra nida vakayacora noda itavi ni vunau. (2 Tim. 4:2) Na cava e uqeti keda? Dua oya, nida vinakata mera bula e levu. (1 Tim. 4:16) Sa voleka nira vakarusai e levu nira sega ni kauaitaka nona veivakasalataki na yadra ni gauna qo. (Isik. 3:19) Ia e uqeti keda vakalevu na noda vinakata meda wasea na itukutuku vinaka duadua oya na vakalesui mai ni sokalou savasava! Ena “yabaki vinaka” qo “i Jiova,” e dola tu na katuba vei ira e levu mera tomani keda ena noda qarava na Kalou lewadodonu qai dauloloma o Jiova. Sa voleka na gauna mera vakila kina o ira na bula yani ena iotioti ni ituvaki ca qo na yaga ni veiliutaki yalololoma i Luvena, o Karisito Jisu. Eda na sega ni soro na tokoni koya na yadra ni gauna qo ena noda kacivaka tiko na itukutuku vinaka!—Maciu 24:14.

²⁶ Ni bera mada ga ni cava na ituvaki ca qo, o Jiova e sa vakaduavatataki ira tiko vakacakamana na nona tamata. Ena veivosakitaki ena wase tarava na parofisai me baleta e rua na kau e vakatayaloyalotaka na kena yaco qori.