1-3. Na cava eso na ka e duatani duadua kina na mate i Jisu?

 ENA dua na vulaitubutubu ena rauta e 2,000 na yabaki sa oti, a beitaki kina e dua na turaga tawacala, lewai sara ena so na cala bibi a sega mada ga ni kila, vakararawataki, vakamatei sara. Qo e sega ni qai matai ni gauna me vakamatei kina e dua na tamata tawacala; ka ni rarawa ni sega tale ga ni kena iotioti. Ia e duatani duadua na nona mate na turaga qo.

² Ena iotioti ni vica na aua e vakararawataki voli kina ni bera ni mate, e qai vakaraitaka na lomalagi ni oya e dua na gauna bibi. Se sigalevu tutu, ia e qai butobuto vakasauri na vanua. E kaya e dua na dauvolavola makawa ni a “sega ni cila mai na siga.” (Luke 23:44, 45) Ni bera ni cavuka nona icegu na turaga qo, e qai cavuta na veivosa guiguilecavi dredre qo: “Sa vakacavari”! Io, ena nona solia nona bula, sa vakaotia kina e dua na itavi lagilagi. Na nona isoro e ivakaraitaki ni loloma levu duadua me bau vakaraitaka e dua na tamata.—Joni 15:13; 19:30.

³ Na turaga qori o Jisu Karisito. E kilai levu na rarawa a sotava kei na nona vakamatei ena ika14 ni Naisani, 33 G.V. Ia e dua na ka bibi e dau guilecavi. Dua na ka na rarawa e sotava o Jisu, ia e tiko e dua tale e rarawa vakalevu sara. E dua e soli ka vakalevu cake ena siga oya—na ivakaraitaki ni loloma e sega ni dua e se bau vakaraitaka e lomalagi e cake vaka kina e vuravura. Na loloma i cei qo? Na kena isau e itekitekivu vinaka me veivosakitaki kina e dua na ulutaga bibi duadua: Na loloma i Jiova.

4. E qai kila vakacava na turaganivalu ni Roma ni sega ni tamata wale o Jisu? Na cava e qai kaya?

⁴ Dua na ka na nona kidroa na turaganivalu ni Roma a liutaka na vakamatei nei Jisu ena sobu ni butoleka ni bera na mate, kei na uneune kaukaua ni sa mate oti. E qai kaya: “Qo dina na Luve ni Kalou.” (Maciu 27:54) E macala ni sega ni tamata wale o Jisu. Sa vakaitavi sara tiko ga na turaganivalu qori ena nona vakamatei na Luvena duabau na Kalou Cecere Duadua! Vakacava, e dau vakamareqeti koya na Luvena qo o Tamana?

5. E vakacava na balavu ni gauna erau bula vata kina mai lomalagi o Jiova kei Luvena ni bera ni mai bula e vuravura?

⁵ E kaya na iVolatabu ni o Jisu e “ulumatua ni kabuli kece.” (Kolosa 1:15) Vakasamataka mada—se bula makawa tu na Luvei Jiova qo ni bera mada ga ni buli na lomalagi kei na vuravura. E vakacava na dede ni nodrau bula vata na veitamani qo? Era vakabauta eso na saenitisi ni noda lomalagi kei na vuravura e sa via 13 na bilioni na yabaki na kena dede. Sa gauna balavu dina oya se vakaevei? Ia ke dina mada ga qori, se na lailai tiko ga ni vakatauvatani kei na dede ni nona bula na Luvei Jiova! Na cava e cakava ena loma ni gauna kece qori?

6. (a) Na cava a cakava voli na Luve i Jiova ni bera ni mai bula vakatamata? (b) E vakacava sara mada na nodrau veivolekati o Jiova kei Luvena?

⁶ A marautaka voli na Luvena na nona itavi me “matai ligamaqosa.” (Vosa Vakaibalebale 8:30) E kaya na iVolatabu: “E sega ni dua na ka e buli me sega ni vakaitavi kina [o Luvena].” (Joni 1:3) Erau cakacaka vata gona na veitamani qo ena buli ni veika kece. Sa na gauna marautaki mada ga vei rau! Ia e levu era na vakadinata ni loloma e tiko vua e dua na itubutubu kei na luvena e dau duatani sara. Na loloma e “ivau vinaka duadua ni duavata.” (Kolosa 3:14) Ia sa na qai wacava na kaukaua ni nodrau veivolekati e rua erau bula vata ena dua na gauna balavu! Macala ga ni kaukaua ni ivau ni veivolekati i Jiova na Kalou kei na Luvena e duatani duadua, e sega ni vakatauvatani rawa.

7. Ni papitaiso o Jisu, e vakaraitaka vakacava o Jiova nona marautaki Luvena?

 ⁷ Ia e talai Luvena ga mai o Tamana me mai sucu vakatamata. Ni cakava qori e kena ibalebale ni sa na yali toka mada mai tikina na Luvena lomani. Dua na ka nona kauai ni vakararai toka mai lomalagi qai raici Luvena ni tubu cake me yacova ni sa dua na tamata bula uasivi. Sa via yabaki 30 o Jisu qai papitaiso. Eda sa na kila ga na marau levu i Jiova ena ka e yaco qo. E rogo sara ga kina na domo i Tamana mai lomalagi: “Qo na Luvequ lomani, au vakadonuya.” (Maciu 3:17) Sa na marau mada ga o Tamana ni raici Jisu ni vakayacora ena yalodina na ka kece a parofisaitaki, kei na ka kece a talai mai kina!—Joni 5:36; 17:4.

8, 9. (a) Na cava a sotava o Jisu ena ika14 ni Naisani, 33 G.V.? E lai tarai Tamana vakalomalagi vakacava na ka e sotava? (b) Na cava e vakalaiva kina o Jiova me rarawa qai mate na Luvena?

⁸ Vakacava e marautaka o Jiova na ka e raica ena ika14 ni Naisani, 33 G.V.? E vakacava na ituvaki ni lomana, ni sa dabuitaki o Jisu ra qai vesuki koya na meca ena bogi? Nira biuti Jisu na nona itokani ra qai dui dro, qai lai veilewaitaki ena dua na ituvatuva ni veilewai e cala vakalawa! Ni vakalialiai, kasiviti, qai lauroba! Ni kuitataki, lai tavaseisei kina na kuliniyagona! Ni vako na ligana kei na yavana ena dua na kau qai vakaliligi tu mera vakalialiai koya! Ena vakacava na loma i Tamana ni sa tagici koya yani na Luvena ena levu ni nona mosi! E vakacava na loma i Jiova ni sa kaburaka mai o Jisu na iotioti ni nona icegu, qai imatai ni gauna qo me tekivu sara mai ena gauna ni bulibuli, me sa na mai cava toka kina na bula i Luvena lomani!—Maciu 26:14-16, 46, 47, 56, 59, 67; 27:38-44, 46; Joni 19:1.

⁹ Eda sega ni vakamacalataka rawa na mosi ni loma i Jiova ni sa mate na Luvena. Eda rawa ga ni tukuna na vuna e vakalaiva kina me yaco na ka qo. Ia na cava e bolea kina o Tamana me sotava na rarawa qo? E vakaraitaka vei keda o Jiova e dua na ka totoka ena Joni 3:16—e dua na tikinivolatabu bibi e dau vakatokai sara mada ga me Kosipeli lailai. E kaya: “Na levu ni nona lomani vuravura na Kalou e solia kina na Luvena e  duabau ga e bulia, mera kua ni rusa kina o ira na vakaraitaka nodra vakabauti koya, mera rawata ga na bula tawamudu.” E bolea gona o Tamana me sotava na rarawa qo ena vuku ni nona loloma. E ivakaraitaki ni loloma levu duadua na nona solia mai na Luvena o Jiova—me mai rarawa, me mate ena vukuda.

10. Na cava e dua na ka era dau vinakata tu na tamata, ia na cava e sa yaco ena ibalebale ni vosa na “loloma”?

¹⁰ Na cava na ibalebale ni loloma qo? E tukuni ni loloma e dua vei ira na ka era dau vinakata vakalevu duadua na tamata. Mai na gauna ga e sucu kina me lai yacova tale nona mate, e dau qara na loloma na tamata, e marau ni vakila, eso mada ga era malumalumu ra qai mate yani nira sega ni lomani. Ia e dredre sara me vakamacalataki. E macala ni dau wewe ni gusudra e levu na loloma. E sega ni caka rawa na kena ivola, kena sere, kei na kena serekali. Ia e vaka me sa sega ni kilai tale nikua na kena ibalebale dina. De dua, e vu qo ena sivia tale ni kena vakayagataki.

11, 12. (a) E vei ga eda na kila kina vakavinaka na ibalebale ni loloma, ena vuku ni cava? (b) Na loloma cava soti a vakamatatataki ena vosa makawa vaKirisi? Ia na loloma cava e cavuti vakalevu duadua ena iVolatabu vaKirisi vaKarisito? (Raica tale ga na ivakamacala e ra.) (c) E vakamacalataki vakacava na a·gaʹpe ena iVolatabu?

¹¹ Na iVolatabu e vocia vakavudi na ibalebale ni loloma. E kaya na Vine’s Expository Dictionary of New Testament Words: “Ena qai kilai ga na loloma ke vakaraitaki.” E levu sara na ka eda kila me baleta na loloma i Jiova nida raica na ka e dau cakava vei ira nona ibulibuli me vaka e volatukutukutaki ena iVolatabu. Kena ivakaraitaki, eda qai kila ga na loloma i Jiova nida dikeva na nona ivakaraitaki levu ni loloma eda se qai veivosakitaka mai! Eda na qai raica ena vica na wase tarava e levu tale na ivakaraitaki ni loloma i Jiova. Kuria oya noda rawa ni kila e levu tale na ka me baleta na loloma, nida dikeva na kena vosa taumada. Ena vosa vaKirisi makawa, na vosa qo na  “loloma” a e va na kena vosa taumada. Ena va na vosa qo, e dau vakayagataki vakalevu duadua ena iVolatabu vaKirisi vaKarisito na a·gaʹpe. E kaya e dua na volavosa ni iVolatabu ni vosa qo e vakadewataka vakavoleka duadua na “loloma” dina. Na vuna?

¹² Na vosa a·gaʹpe ena iVolatabu e dusia na loloma e yavutaki ena ivakavuvuli ni ka e dodonu. Qo e sega ni loloma e dau tuburi keda nida taleitaka na nona itovo se nona vosa e dua noda itokani. Na loloma qo e nakiti, e uqeta e dua me kauaitaka e dua tale se mani vakacava tu na nona itovo. Qai kena ilutua, na loloma vaKarisito e sega ni dau nanumi koya ga. Kena ivakaraitaki, raica tale mada na Joni 3:16. Na “vuravura” cava e lomana vakalevu na Kalou me solia kina na Luvena e duabau ga e bulia? Qo o ira kece na kawa i Atama e rawa mera vakabulai ena isoro i Jisu. Era okati kina e levu sara na tamata e ca tu na nodra ivalavala. Vakacava, e lomani ira o Jiova me vaka era nona itokani voleka, me vaka na nona lomana na nona itokani yalodina o Eparama? (Jemesa 2:23) Sega, ia e lomana ga na kawatamata o Jiova, dina ni na vakila kina na rarawa. E vinakata ga me veisautaka na tamata na nona ivalavala. (2 Pita 3:9) Levu era sa veisau. E marau me ciqomi ira qori mera nona itokani.

13, 14. Eda kila vakacava ni a·gaʹpe e okati tale ga kina na veidredreti?

¹³ Ia eso e cala nodra nanuma me baleta na a·gaʹpe. Era nanuma ni a·gaʹpe e vulici, ni sega ni vu dina mai lomada. Ia e cala na vakasama qo ni loloma vaKarisito e dau salavata kei na veikauaitaki se veidredreti. Kena ivakaraitaki, a vola o Joni,  “E lomani Luvena o Tamana,” a vakayagataki eke na vosa e yavutaki ena a·gaʹpe. (Joni 3:35) Vakacava e sega na veidredreti ena nodrau veilomani? Dikeva ni a qai kaya o Jisu me vaka e volai ena Joni 5:20, “E lomani Luvena o Tamana,” e vakayagataki eke na vosa phi·leʹo. Na loloma i Jiova e dau yavutaki tu ga ena nona yalololoma. Ia e sega ni dau veivakademeni. Na nona loloma e dau salavata tu ga kei na nona vuku, kei na lewadodonu.

¹⁴ Me vaka eda sa raica mai, era vakasakiti kece na itovo i Jiova, era sega ni vakamelei rawa. Ia e duatani duadua ga na nona loloma. Na nona loloma ga e dreti keda vakavoleka sara vua. Eda marau dina ni dau kilai vakalevu duadua ga o koya ena nona loloma. Eda kila vakacava?

15. Na cava e kaya na iVolatabu me baleta na idivi kei Jiova, na loloma? Na cava e duatani duadua kina na kena itukutukuni qo? (Raica tale ga na ivakamacala e ra.)

¹⁵ Vei ira kece na idivi kei Jiova, e duatani duadua na ka e tukuna na iVolatabu me baleta na loloma. Na iVolatabu e kaya ni o Jiova e itaukei ni vuku, lewadodonu, kei na kaukaua. E sega ni dua e tautauvata kei koya ena tolu na kena idivi qo. Ia e kaya me baleta na kena ikava: “Kalou ga na loloma.” b E sega ni taukena na loloma o koya, o koya sara ga na loloma. (1 Joni 4:8) Na cava e kena ibalebale?

16-18. (a) Na cava e kaya kina na iVolatabu ni “Kalou ga na loloma”? (b) Ena veika buli kece era tu e vuravura, na cava e vakatayaloyalotaka vinaka duadua ga kina na loloma ni Kalou na tamata?

¹⁶ Na kena tukuni, “Kalou ga na loloma” e sega ni tautauvata  kei na nodra nanuma eso ni “loloma ga na Kalou.” E sega ni rawa nida kaya ni “loloma ga na Kalou.” O Jiova e dua dina na ka bula. E bula dina o koya, e vakila na ka qai vakaitovo ena levu tale na itovo me ikuri ni loloma. Ia e kilai tani duadua ga ena loloma. Me vaka e kaya e dua na ivola me baleta na tikinivolatabu qo: “E bula sara ga i Jiova na loloma.” E rawa nida biuta va qo: Na kaukaua i Jiova e cakava rawa kina na ka. Na nona lewadodonu kei na nona vuku e dusimaki koya ena ka me cakava. Ia na nona loloma e uqeti koya me cakava kina e dua na ka. Qai kena ilutua ni sega ni dau yali na loloma ena gauna e vakaraitaka kina na vo ni kena idivi.

¹⁷ E dau tukuni ni o Jiova na vatuka ni loloma. Ke da vinakata gona meda kila na loloma dina, e dodonu meda kilai Jiova. Ia de dua eda sa raica na idivi totoka qo vua na tamata. E mai tu vakacava vei keda? Ena gauna ni bulibuli, e cavuta na vosa qo o Jiova vua na Luvena: “Daru cakava na tamata me ucui kedaru, me vakataki kedaru.” (Vakatekivu 1:26) Vei ira na ka buli kece era tu e vuravura, na tamata ga e rawa ni loloma, ena sala qo e ucuya kina na Tamana vakalomalagi. Nanuma ni a vakayagataka o Jiova eso na nona ibulibuli mera vakatayaloyalotaka na kena idivi. Ia e qai digia na ibulibuli cecere duadua e vuravura, na tamata, me vakatayaloyalotaka na kena idivi qoroi duadua, na loloma.—Isikeli 1:10.

¹⁸ Nida vakaraitaka na loloma e sega ni veivakaisini, e dodonu qai kilikili, sa da vakaraitaka tiko na idivi e kilai tani duadua kina o Jiova. Me vaka ga e vola na yapositolo o Joni: “Eda veilomani baleta ni a liu sara ga na nona lomani keda na Kalou.” (1 Joni 4:19) Sala cava e lomani keda kina e liu na Kalou?

19. Na cava e rawa nida tukuna kina ni loloma i Jiova e dua sara ga na vuna levu a bulibuli kina?

¹⁹ E sega ni ka vou na loloma. Ia na cava e uqeti Jiova me tekivu bulibuli kina? E sega ni bulibuli baleta ni galili se gadreva na veitokani. E taucoko o Jiova, e sega ni dua na ka e lekata se gadreva. Ia na nona loloma, na itovo e sega ni dau kinoci,  e uqeti koya me via vota yani na marau vei ira na nona ibulibuli era na taleitaka na isolisoli qo. “Na imatai ni ibulibuli ni Kalou” na Luvena e duabau. (Vakatakila 3:14) Sa qai vakayagataki koya na nona Matai Ligamaqosa o Jiova ena bulibuli, tekivu sara ga vei ira na agilosi. (Jope 38:4, 7; Kolosa 1:16) E vakalougatataki ira na agilosi o Jiova ena bula galala, vuku, mera vakila tale ga na ka. Sa rawa gona vei ira na ibulibuli kaukaua qo mera bucina na veilomani —vei ira vakataki ira, kei na nodra lomani Jiova. (2 Korinica 3:17) Era sa mai veilomani gona, nira a lomani e liu.

20, 21. Eda kila vakacava ni o Jiova e lomani rau vakalevu o Atama kei Ivi? Ia erau qai dolea vakacava na nona loloma?

²⁰ E va tale ga qori vua na tamata. Mai na ivakatekivu, e vakaraitaki vei rau o Atama kei Ivi na loloma. Se vei ga erau rai kina ena nodrau itikotiko Parataisi e Iteni, erau na raica ga na ivakatakilakila ni loloma i Tamadrau vei rau. Dikeva na ka e kaya na iVolatabu: “E tea e dua na were na Kalou o Jiova mai Iteni, ena yasana vaka ina tokalau, qai biuta kina na tamata e bulia.” (Vakatekivu 2:8) O sa bau sikova e dua na were se veisenikau totoka? Na cava o taleitaka vakalevu duadua? Nomu sarava na rarama ni cila basikata na draunikau ena dua na vanua rugurugua? Na duiroka ena dua na loganisenikau? Na rorogo ni wai ni lutuma toka na savu qai salavata kei na nodra sere na veimanumanu vuka, kei na nodra vagugu na manumanu lalai me vaka na maka? Vakacava na iboi ni veivunikau, na boibetabeta ni vuadra, kei na iboi kamica ni sedra? Ia se mani vakacava na rairai totoka ni veiloganisenikau era tu nikua, e sega ga ni dua e siviti Iteni. Na vuna?

²¹ E tea na were oya o Jiova! E macala tu ga ni na sega ni tukuni rawa na kena totoka. E tu e kea na kau vinaka kece ga—koya e laukana, kei na kena me saravi tu mada ga ena kena totoka. E bulabula na were qo ni vakasuasuataki vinaka, vakarautaki vakamaqosa, ra qai bula kina na veimataqali manumanu totoka. Sega tale ni dua na ka me sega ni vakarautaki vei Atama kei Ivi me rau marautaka kina nodrau bula, qai mai tu yani na cakacaka marautaki me rau qarava kei na nodrau veimaliwai vinaka. E liu o Jiova ena nona vakarautaka vei rau na loloma, e  sega ni dua na vuna me rau sega ni via dolea lesu kina na loloma levu qo. Ia erau vakawaletaka na loloma ya. Erau sega ni qai lomana na Tamadrau vakalomalagi, erau saqati koya ga ena levu ni nodrau kocokoco.—Vakatekivu, wase 2.

22. E dina ni rau saqati Jiova o Atama kei Ivi, ia e vakaraitaka vakacava na Kalou ni dei na nona loloma?

²² Sa na vakamosia mada ga na loma i Jiova! Vakacava sa mai oti kina na nona loloma? Sega! “E tawamudu na dei ni nona loloma.” (Same 136:1) Totolo ga nona vakarautaka tale e dua na isolisoli loloma me vakabulai kina na kawa i Atama kei Ivi, e lomana me cakava na ka e dodonu. Me vaka eda sa raica mai, na isolisoli qo e okati kina nona solia nona bula o koya na Luvena lomani. E sega ni ka rawarawa tale ga qo vua na Tamana.—1 Joni 4:10.

23. Na cava e dua na vuna e tukuni kina ni o Jiova e “Kalou mamarau,” ia na taro bibi cava ena qai veivosakitaki ena wase tarava?

²³ Io, ena ivakatekivu, a liu o Jiova ena nona vakaraitaka nona loloma vua na kawatamata. E levu dina na gauna a vakaraitaka kina o Jiova ni “liu sara ga na nona lomani keda.” Na loloma e dau vakatubura na duavata kei na marau, sa rauta me vakatokai o Jiova me “Kalou mamarau.” (1 Timoci 1:11) Ia qo e dua na taro bibi. Vakacava o Jiova, e lomani keda yadua? Ena veivosakitaki qori ena ulutaga tarava.