1. Na cava era lolosi kina ra qai tagi vakalevu na lewe i Sailo?

E VAKILA o Samuela na nodra rarawa na lewe i Sailo. Era lolosi e levu ena vanua qo, o ira na marama kei na gone era tagicaka na itukutuku me baleti tamadra, watidra, na luvedra tagane, kei na ganedra era sa sega ni yaco bula i vale. Eda kila nodra mate e rauta ni 30,000 na sotia ni Isireli ena nodra vakadrukai vakaca sara ena ligadra na kai Filisitia ni oti ga na nodra mate na le 4,000 ena dua tale na ivalu.—1 Sam. 4:1, 2, 10.

2, 3. Na cava soti na leqa e vakavu madua qai sega ni dokai tale kina o Sailo?

² Oya na itekitekivu ga ni leqa. Erau kauta tani na kato tabu ni veiyalayalati mai Sailo o Ofinai kei Finiasi na luvei Ilai na Bete Levu. Na kato qo e dau maroroi tu ena loqi tabu sara ni valeniveitavaki—qo na valenisoro laca—e vakatayaloyalotaka na nona tiko na Kalou. E ka vakalialia na nodra kauta na Kato ena ivalu nira nanuma me na taqomaki ira, mera qaqa tale ga kina. Ia era a kovea na Kato na kai Filisitia ra qai vakamatei Ofinai kei Finiasi.—1 Sam. 4:3-11.

³ Ena veisenitiuri e dau rokovi na valeniveitavaki e Sailo ni tiko kina na Kato. Ia qo sa yali. Ni rogoca o Ilai sa yabaki 98 na ka e yaco, a bale vakanadaku ena nona idabedabe qai mate. Na vugona e dawai a vakasucu mate ena siga tiko ga oya. Ni se bera ni mate e kaya: “Sa qai takali vei ira na Isireli na nodrai ukuuku.” Io, sa veisau vakadua o Sailo.—1 Sam. 4:12-22.

4. Na cava eda na vulica ena wase qo?

⁴ Ena vosota vakacava na ituvaki veivakayalolailaitaki o Samuela? Vakacava, ena kaukaua nona vakabauta me vukea kina na matatamata sa sega ni vakadonui ira na Kalou se me taqomaki ira? Ena rairai vakatovolei na noda vakabauta ena so na gauna ni yacovi keda na leqa kei na yalolailai. Meda raica mada na ka eda rawa ni vulica ena ivakaraitaki i Samuela.

5, 6. Na cava e vakamacalataki ena iVolatabu me baleta na 20 na yabaki, na cava tale ga a cakava voli o Samuela ena gauna qori?

⁵ Sa mai cegu toka na italanoa me baleti Samuela, sa tekivu vakamacalataki ena iVolatabu na veika me baleta na Kato tabu, e vakaraitaka na leqa e yacovi ira na kai Filisitia ena nodra kauta na Kato kei na nodra vakasaurarataki mera vakasuka. Ni qai tukuni Samuela tale na iVolatabu, sa oti toka e 20 na yabaki. (1 Sam. 7:2) Na cava a cakava voli ena loma ni gauna qori? Ena tukuna vei keda na iVolatabu.

⁶ Eda kila ni bera ni tekivu na gauna oya, a ‘vosa tiko ga o Samuela vei ira kece na Isireli.’ (1 Sam. 4:1) Ni cava na gauna oya, e laurai ena kena itukutuku ni dau sikova o Samuela e tolu na siti e Isireli e veiyabaki, me walia na veileqaleqati kei na nona sauma na vakatataro. Oti e lesu ina nona vanua o Rama. (1 Sam. 7:15-17) E macala ni ogaoga sara o Samuela, e levu sara na ka me cakava ena loma ni 20 na yabaki.

7, 8. (a) Na itukutuku cava a vakasavuya o Samuela ni oti e 20 na yabaki nona cakacaka vagumatua? (b) Na cava era qai cakava na tamata ena ka e vakadeitaka vei ira o Samuela?

⁷ E vakaleqa na nodra vakabauta na lewenivanua na nodrau ivalavala tawakilikili kei na veidabui na luvei Ilai. Kena irairai ni levu era lesu tale mera qaravi matakau. Ni oti gona e 20 na yabaki nona cakacaka vagumatua, a vakasavuya kina na itukutuku qo o Samuela: “Kevaka kemuni sa saumaki vei Jiova e na yalomuni taucoko, mo ni biuta na nodra kalou na kai tani kei Aseteroci mai na kemuni maliwa, ka vakarautaka na yalomuni vei Jiova, ka qaravi koya duaduaga; ena qai vakabulai kemuni ko koya mai na ligadra na kai Filisitia.”—1 Sam. 7:3.

⁸ Era vakalolomataki na Isireli ena “ligadra na kai Filisitia.” Ni vakadrukai vakaca sara na mataivalu ni Isireli, sa ra qai caka nodra na kai Filisitia ena nodra vakararawataki na tamata ni Kalou. Ia e vakadeitaka vei ira na Isireli o Samuela ni na veisau ga qori ke ra lesu tale vei Jiova. Vakacava, era duavata kina? E marau o Samuela nira biuta na qaravi matakau ra qai “qaravi Jiova duaduaga.” A kaya o Samuela mera soqoni vata mai Misipa, na tauni e toka e veidelana ena vualiku kei Jerusalemi. Era soqoni vata mai, era lolo ra qai veivutunitaka na nodra dau qaravi matakau.—Wilika 1 Samuela 7:4-6.

9. Na gauna vinaka cava era raica na kai Filisitia, na cava era qai cakava na tamata ni Kalou ena gauna rerevaki qori?

⁹ Nira rogoca na kai Filisitia na nodra soqoni vata e kea na Isireli, era nanuma ni gauna vinaka sara ga qori mera valuti kina. Era mani tala na nodra mataivalu i Misipa mera vakarusai ira na sokaloutaki Jiova. Sa dua na ka nodra rere na Isireli nira rogoca na leqa e vakarau yaco, ra qai kerei Samuela me masulaki ira. Qori sara ga na ka e cakava, e cabora tale ga e dua na isoro. Ena gauna ni soqo tabu qori, era lako mai kina i Misipa na mataivalu ni Filisitia. E mani rogoca o Jiova na masu i Samuela qai cudru vakalevu. “A sa ia na kurukuru vakadomoilevu vei ira na kai Filisitia ko Jiova e na siga ko ya.”—1 Sam. 7:7-10.

10, 11. (a) Na cava e duatani kina na kurukuru e vakavuna o Jiova vei ira na sotia ni Filisitia? (b) Na cava a qai yaco ena ivalu e Misipa?

¹⁰ Eda na kaya beka ni o ira na kai Filisitia era vaka na gonelalai mera vuni e daku i tinadra ena nodra rere nira rogoca na vadugu ni kurukuru? Sega, o ira qo na sotia yaloqaqa. Ia na vadugu ni kurukuru qo e ka vou vei ira. Vakacava, e vadugu mai na lomalagi karakarawa, qai kuruseta na veidelana na kena rorogo? Se mani cava e yaco, era rere qai veilecayaki na kai Filisitia. Qo sa vuki na uto, era sa na ravuti, sa na oti na nodra dau veivakalolomataki. Era vakamalumalumutaki ira na kai Filisitia na Isireli era tiko e Misipa, ra qai cemuri ira me vica na maile ina dua na vanua ena cevaira kei Jerusalemi.—1 Sam. 7:11.

¹¹ E dua na veisau levu vei ira na tamata ni Kalou na ivalu oya. Era malumalumu tiko ga na kai Filisitia ena gauna kece e lewa tiko kina o Samuela e Isireli. E vakalesui tale vei ira na tamata ni Kalou mera lewa na veisiti.—1 Sam. 7:13, 14.

12. Na cava na ibalebale ni “vakadeitaka na ivalavala dodonu” o Samuela, na itovo cava soti e uqeti koya me cakava kina qori?

¹² A vola na yapositolo o Paula ena vica na senitiuri e muri, ni o Samuela e dua vei ira na dauveilewai yalodina kei na parofita e “vakadeitaka na ivalavala dodonu.” (Iper. 11:32, 33) Io, a veivuke sara ga o Samuela me caka tale na veika vinaka qai donu vua na Kalou. E vakadeitaka tiko ga na ivalavala dodonu ni dau waraki Jiova, e yalodina tale ga ni cakava nona itavi ni yaco sara mada ga na veika e veivakayalolailaitaki. E dau vakavinavinaka tale ga. Ni oti nodra qaqa mai Misipa, a vakaduria o Samuela e dua na vatu ni ivakananumi ena nona vukei ira na nona tamata o Jiova.—1 Sam. 7:12.

13. (a) Na itovo cava ena vinakati vei keda ke da via vakadamurimuri Samuela? (b) Na gauna vinaka cava mo bulataka kina na itovo vakataki Samuela?

¹³ O vinakata tale ga mo “vakadeitaka na ivalavala dodonu”? Ke vaka kina, mo vulica na nona dau vosota o Samuela, nona yalomalumalumu, kei na nona dau vakavinavinaka. (Wilika 1 Pita 5:6.) E vinakati beka na itovo qo vei keda kece? A yaga vei Samuela ni vulica qai bulataka na itovo qo ni se gone, ni a sotava na veika e veivakayalolailaitaki sara ni toso tiko nona bula.

14, 15. (a) Na cava e vakayalolailaitaki Samuela ni “sa qase”? (b) Vakacava, e tama dau vakawaletaka na ca me vakataki Ilai? Vakamacalataka.

¹⁴ “Sa qase” o Samuela ni mai tomani tale na kena itukutuku. Erau sa cauravou na luvena o Joeli kei Epaia, qai nuitaki rau me rau vukei koya ena itavi ni dauveilewai. Ia ka ni rarawa ni a matewale nona vakanuinui. E dau dina qai yalododonu o Samuela, ia o rau na luvena erau vakayagataka nodrau itutu me rau rawaka, vaqumi, rau qai vakatanitaka na lewadodonu.—1 Sam. 8:1-3.

¹⁵ Dua na siga era soqoni vata na qase ni Isireli mera lai vosakudrukudru vua na parofita sa kena turaga o Samuela. Era kaya: ‘Erau sa sega ni muria na luvemu na nomu ivalavala.’ (1 Sam. 8:4, 5) Vakacava, e kila tiko o Samuela na ka erau cakava? E sega ni tukuni qori ena kena ivolatukutuku. O Samuela e sega ni vakataki Ilai na tama e dau vakawaletaka na ka ca. A cudruvi Ilai o Jiova qai totogitaki koya ni sega ni vakadodonutaka nodrau cala na luvena, a rokovi rau vakalevu, sega ni Kalou. (1 Sam. 2:27-29) E sega vakadua ni raica na cala qori o Jiova vei Samuela.

16. Na cava era dau vakila na itubutubu ni talaidredre na luvedra, era na rairai vakacegui qai dusimaki vakacava na itubutubu ena ivakaraitaki i Samuela?

¹⁶ E sega ni vakaraitaki ena kena itukutuku ni yalolailai o Samuela, madua, se me nuiqawaqawa ni sa kila na nodrau itovo ca na luvena. Na ituvaki oya era vakila tale ga e levu na itubutubu. Ena iotioti ni veisiga qo, sa takalevu na nodra talaidredre na gone nira veivakavulici na itubutubu, ra sega tale ga ni muria na nodra lewa. (Wilika 2 Timoci 3:1-5.) Koya gona, na ivakaraitaki i Samuela ena dusimaki ira qai vakacegui ira na itubutubu era vakila tiko na ituvaki veivakayalolailaitaki va ya. E sega ni vakalaiva o Samuela na ka erau cakava na luvena me veisautaka na ivakarau ni nona veiqaravi. Nanuma tiko, ke sega mada ga ni veiuqeti na vosa kei na veivakavulici vua na gone yalokaukaua, ena veiuqeti ga vakalevu na nodra ivakaraitaki na itubutubu. Me vakataki Samuela, e rawa tale ga vei ira na itubutubu mera vakamarautaki Jiova na Kalou, na Tamadra vakalomalagi.

17. Na cava era tukuna vei Samuela na qase ni Isireli, e raica vakacava o koya?

¹⁷ Erau sega ni vakasamataka na luvei Samuela na ca ni nodrau kocokoco kei na nodrau nanumi rau ga. Era kaya vei Samuela na qase ni Isireli: “Mo lesia mada vei keda e dua na tui me lewai keda me vakataki ira na veimatanitu kecega.” Vakacava, e raica o Samuela na vosa era tukuna oya nira beci koya? Sa vicasagavulu na yabaki na nona cakava tiko mai o Samuela na itavi ni dauveilewai e lesia vua o Jiova ena vukudra. Ia qo era sa vinakata e dua na tui me nodra dauveilewai, era sega ni vinakata e dua ga na parofita vakataki Samuela. O ira na veimatanitu tale eso e tiko na nodra tui, qo tale ga na ka era vinakata na Isireli! E raica vakacava o Samuela? Eda wilika, “sa ca vei Samuela na ka oqo.”—1 Sam. 8:5, 6.

18. E vakacegui Samuela vakacava o Jiova, e vakaraitaka ga vakacava ni bibi na nodra cala na Isireli?

¹⁸ Meda raica mada na ka e tukuna o Jiova ni masuti koya o Samuela ena ka e yaco qo: “Mo vakarorogo vei ira na tamata e na ka kecega era sa kaya vei iko: ni ra sa sega ga ni beci iko, sai au ga era sa beca, me’u kakua ni nodra tui koi au.” E vakacegui Samuela na vosa oya, ia e ca na ka era cakava ni beci kina na Kalou Kaukaua Duadua! A tukuna o Jiova vua na nona parofita me vakasalataki ira na Isireli ena ka ca era na sotava ke ra lesia e dua na nodra tui. Ni vakaroti ira o Samuela, era cikeva: “Segai; me dua na neimami tui.” Ni dau talairawarawa vua na Kalou, a lako o Samuela me lumuta na tui e digitaka o Jiova.—1 Sam. 8:7-19.

19, 20. (a) E talairawarawa vakacava o Samuela ena veidusimaki i Jiova me lumuti Saula me tui kei Isireli? (b) E vukei ira tiko ga vakacava na tamata i Jiova o Samuela?

¹⁹ A vakacava na talairawarawa nei Samuela? A cata qai cakava ena voraki? A rawai koya na yalolailai, se kadre e lomana na yaloca? Levu era na rairai cakava oya, ia sega ni o Samuela. A lumuti Saula qai ciqoma ni digitaki koya sara ga o Jiova. Na nona reguci Saula e vakaraitaka ni tokona qai doka na tui vou. E tukuna vei ira na Isireli: “Dou sa raici koya sa digitaka ko Jiova, ni sa sega e tautauvata kaya vei ira na tamata kecega, se segai?”—1 Sam. 10:1, 24.

²⁰ A sega ni dau raica o Samuela na malumalumu, e raica ga na veika e vinaka kina o koya e digitaka o Jiova. E bibi vei Samuela na nona yalododonu vua na Kalou, sega ni nodra rai na tamata veilecayaki. (1 Sam. 12:1-4) E yalodina tale ga ni cakava na nona ilesilesi ena nona vakasalataki ira na tamata ni Kalou me baleta na leqa vakayalo e yacovi ira, qai vakauqeti ira mera yalodina tiko ga vei Jiova. E tara na lomadra na nona ivakasala ra qai kerei koya me masu ena vukudra. A cavuta vei ira na vosa rogo vinaka qo: “Me’u kakua sara ni cala vei Jiova ni ka’u sa cegu ni masulaki kemuni: ia ka’u na vakavulici kemuni e nai valavala vinaka ka dodonu.”—1 Sam. 12:21-24.

21. E yaga vakacava na ivakaraitaki i Samuela ke o yalolailai ni lesi e dua tale ena dua na itavi dokai?

²¹ O bau yalolailai ni lesi e dua tale ena dua na itavi dokai? E ka ni vuli vei keda na ivakaraitaki i Samuela meda kua ni laiva na vuvu se na yaloca me kadre e lomada. (Wilika Vosa Vakaibalebale 14:30.) E levu tu na cakacaka e yaga qai veivakacegui e lesia na Kalou vei ira yadua na nona tamata yalodina.

22. Na cava e donu kina nona raica o Samuela na veika e vinaka kina o Saula?

²² E donu na nona raica o Samuela na veika e vinaka kina o Saula, e turaga vakasakiti. Ni balavu, totoka, yaloqaqa, e vuku, ni se qai tekivu e yalomalumalumu qai yalovinaka. (1 Sam. 10:22, 23, 27) Me ikuri ni nona itovo totoka, e tu tale ga vua na galala me vakatulewataka na ka me cakava ena nona bula. (Vkru. 30:19) Vakacava, a vakayagataka vakadodonu na isolisoli oya?

23. Na itovo vinaka cava a yali eliu vei Saula, e dokadoka tiko ga vakacava?

²³ Ni dua e vakaitutu torocake, e ka ni rarawa ni dau yali eliu vua na yalomalumalumu. Sega ni dede sa dokadoka mai o Saula. A talaidredre ena ivakaro i Jiova a vakasavuya vua o Samuela. Ena dua na gauna a sega ni via wawa o Saula qai cabora na isoro e dodonu me cabora ga o Samuela. A mani vunauci koya vakaukaua o Samuela qai parofisaitaka ni na kau tani na veiliutaki vakatui mai na nona vuvale. A sega ni vuli ena cala e cakava, sa qai torocake ga na nona talaidredre.—1 Sam. 13:8, 9, 13, 14.

24. (a) E talaidredre vakacava o Saula ni vala kei ira na Amalekaite? (b) Na cava e cakava o Saula ni vakadodonutaki, na cava qai vakataulewataka o Jiova?

²⁴ E kaya o Jiova vei Samuela me tukuna vei Saula me vala kei ira na Amalekaiti. E okati ena ivakaro i Jiova me vakamatei na tui ca o Ekaki. Ia a vakabulai Ekaki o Saula qai maroroya na itokinivalu e dodonu me vakarusai. Ni mai vunauci koya o Samuela, sa veisau vakalevu o Saula. A sega ni ciqoma na veivakadodonutaki, a via vakadonui koya ga, e vakaiulubale ena nona beitaki ira na nona tamata. A sega ni ciqoma o Saula na veivakadodonutaki ni ulubaletaka me na cabori eso na itokinivalu me isoro vei Jiova, a cavuta kina o Samuela na vosa kilai levu qo: “Raica, sa vinaka na talairawarawa, ka ca nai soro.” E vunauci Saula ena doudou o Samuela qai vakatakila na vakataulewa i Jiova: Ena kaliraki tani vei Saula na itutu vakatui qai soli vua e dua e vinaka cake. *—1 Sam. 15:1-33.

25, 26. (a) Na cava e lolositaki Saula kina o Samuela, e qai vakadodonutaka vakacava ena yalololoma na nona parofita o Jiova? (b) Na cava e vulica o Samuela ni lako ena vale i Jese?

²⁵ A rarawataka dina o Samuela na nona talaidredre o Saula. Ena bogi a tagicaka vei Jiova na ka e yaco. E lolositaki koya o Samuela ni kila na taledi e tu vei Saula, na nona itovo vinaka, ia a vakanuinui matewale o Samuela. Sa veisau na turaga a kila eliu—sa yali na nona itovo vinaka qai saqati Jiova. A sega ni via raici Saula tale o Samuela. A vakadodonutaka ena yalololoma na rai i Samuela o Jiova ni kaya: “Sa na bogi vica mada na nomu tagicaki Saula tiko, ni ka’u sa biuti koya me kakua ni nodra tui na Isireli? mo vakasinaita mada na nomu tavaya e na waiwai, ka lako, au na talai iko vei Jese na kai Pecileema: ni’u sa kunea e dua vei ira na luvena me’u lesia me tui.”—1 Sam. 15:34, 35; 16:1.

²⁶ Na vakayacori ni inaki i Jiova e sega ni vakatau vei ira na tamata ivalavala ca, nira sega ni dau yalodina. Ke dua e tawayalodina, ena lesia e dua tale o Jiova me vakayacora na nona inaki. Sa mai oti na nona lolositaki Saula voli na kena turaga o Samuela. Ena veidusimaki i Jiova, a lako o Samuela ina vale nei Jese e Peceliema qai sotavi ratou kina e vica na luvena tagane musudonu. E tukuna o Jiova vei Samuela, mai na kena imatai, kua ni raica ga na irairai e sau. (Wilika 1 Samuela 16:7.) Sa qai sotavi koya e gone duadua o Samuela, ya o Tevita, o koya e digitaka o Jiova!

27. (a) Na cava e kaukaua tiko ga kina na vakabauta i Samuela? (b) Na cava o nanuma me baleta na ivakaraitaki i Samuela?

²⁷ Ena iotioti ni yabaki ni nona bula, sa qai macala vakasigalevu vei Samuela na dodonu ni vakataulewa i Jiova me sosomitaki Saula o Tevita. Sa tekivu vuvutaki Tevita o Saula me via vakamatei koya, e saqati koya tale ga. Ia e laurai vei Tevita na itovo totoka—na yaloqaqa, yalododonu, vakabauta, kei na yalodina. Ni sa voleka ni cava na bula nei Samuela sa qai kaukaua ga na nona vakabauta. E raica ni sega ni dredre vei Jiova me walia na ituvaki e veivakayalolailaitaki, se veisautaka me ka ni veivakalougatataki. Ni qai takali o Samuela, sa biuta tu mai e dua na ivakaraitaki ni bula e yaga me muri ena vica vata na yabaki. Sa rauta mera lolositaka na Isireli na turaga yalodina qo! Ena vinaka gona mera taroga na dauveiqaravi i Jiova nikua, ‘Au na vakadamurimuria tale ga na vakabauta i Samuela?’