1-3. (a) Eratou vakila vakacava na veidusimaki ni yalo tabu o Paula kei ratou nona itokani? (b) Na cava eda na dikeva?

 ERA biubiu mai Filipai e Masitonia e dua na ilala yalewa. Sega ni dede era yacova na uciwai rabalailai na Gangites. Me vaka ga nodra ivalavala, era dabe ena batiniuciwai qai masu vua na Kalou ni Isireli. E raica vinaka tu qori o Jiova.—2 Vei. 16:9; Same 65:2.

² Ena gauna vata qori, eratou biuti Lisitira ena ceva kei Kalatia eso na tagane, qo e sivia e 800 na kilomita ena tokalau kei Filipai. Eratou yaco yani ena nodra gaunisala na kai Roma ni oti tale e vica na siga. Na gaunisala qo e gole ena ra kei Esia, na vanua era vakaitikotiko kina e levu. Eratou marautaka o Paula, Sailasa, kei Timoci na muria sobu na sala qo me ratou lai veisiko i Efeso, kei na so tale na koro mera rogoca na itukutuku kei Karisito e levu na lewenivanua. Ni bera mada ga na ilakolako qo, eratou sega ni kila na vuna e tarovi ratou kina na yalo tabu. Eratou vakatabui na vunau e Esia. Ena vuku ni cava? Ena veivuke ni yalo tabu ni Kalou, e dusimaki Paula kei ratou na nona itokani i Esia Lailai o Jisu, mera takosova na wasawasa na Agean qai gole ina batiniuciwai lailai na Gangites.

³ E levu na ka eda vulica ena nona dusimaki ratou o Paula kei na nona itokani o Jisu ena ilakolako veivakurabuitaki qo i Masitonia. Meda dikeva tale mada na veika e yaco ni tekivu na ikarua ni ilakolako ni kaulotu i Paula ena rauta na 49 G.V.

4, 5. (a) Na cava e yaco ni volekati Picinia o Paula kei ratou nona itokani? (b) Na cava eratou vakatulewataka, cava e qai yaco kina?

⁴ Ni sega ni vakatarai me ratou vunau e Esia Lailai, eratou mani gole ina vualiku o Paula kei ratou nona itokani me ratou vunau ena veikoro e Picinia. Rairai eratou taubaletaka na gaunisala sukusukura ena kedrau tadrua o Firijia kei Kalatia me vica vata na siga me ratou qai yaco yani i kea. Ni ratou volekati Picinia, e tarovi ratou tale o Jisu ena veidusimaki ni yalo tabu. (Caka. 16:6, 7) De dua eratou veilecayaki sara ga. Eratou kila na ka me vunautaki kei na iwalewale me muri, eratou sega ga ni kila na vanua me ratou vunau kina. Qo e vaka sara ga me ratou tukia na katuba  kei Esia, ia e sega ni dola. Ratou tovolei Picinia, ia e sega tale ni dola. Se mani cava e yaco, e vakadeitaka o Paula me tukituki tiko ga me yacova ni sa tadola e dua na katuba. Ia e lomatarotarotaki na ka eratou qai cakava na ilala qo. Eratou gole tale ina ra qai taubaletaka e 550 na kilomita, eratou lakosivita na veikoro yaco sara ina ikelekele ni waqa e Tiroa, na vanua e dau kele kina na waqa e gole i Masitonia. (Caka. 16:8) Qori na ikatolu ni gauna e tukia kina o Paula na katuba. Ia qo, sa qai tadola.

⁵ A tomani ratou o Paula i Tiroa na dauvola Kosipeli o Luke, e vola na ka a yaco: “E . . . raivotu o Paula ena bogi, e raica ni tucake tu e dua na kai Masitonia qai vakamasuti koya tiko: ‘Lako mai Masitonia mo mai vukei keimami.’ Ni raica oti ga na raivotu ya, keitou sasaga sara i Masitonia, keitou kila ni vakaroti keitou na Kalou me keitou lai vunautaka vei ira na itukutuku vinaka.” a (Caka. 16:9, 10) Sa qai kila o Paula na vanua me vunau kina. Sa na wacava nona marau ni sega ni soro ena ilakolako qo! Sega ni bera nodratou soko yani na lewe va qo i Masitonia.

6, 7. (a) Na cava eda vulica ena veika a yaco ena ilakolako i Paula? (b)  Cava eda vakadeitaka ena veika a sotava?

⁶ Na cava eda vulica ena veika e yaco oya? Vakasamataka qo: E dusimaki Paula na yalo tabu ni sa biubiu oti me gole i Esia, ni volekati Picinia e dusimaki koya tale o Jisu, ni yaco tale ga i Tiroa e qai dusimaki koya o Jisu me gole i Masitonia. Ni ulu ni ivavakoso o Jisu, ena dusimaki keda tale ga va qori nikua. (Kolo. 1:18) Kaya mada, ke da vakasamataka  tiko meda painia se meda toki ina vanua e vinakati kina vakalevu na dautukutuku ni Matanitu. Ena dusimaki keda na yalo tabu ke da cakava e dua na ka me baleta noda isausau. Baleta na cava? Kena ivakaraitaki: Ena rawa ga vei draiva me vagolea nona motoka ina imawi se ina imatau ke toso tiko. O Jisu tale ga e dusimaki keda meda vakarabailevutaka noda cakacaka vakaitalatala, ke da sasaga tiko meda rawata noda isausau.

⁷ Vakacava ke sega ni vakavotukana na noda sasaga? Meda soro nida nanuma ni sega ni dusimaki keda na yalo tabu? Sega. Nanuma tiko, a sotava tale ga o Paula eso na ituvaki dredre. Ia e tukituki tiko ga me yacova ni sa dola e dua na katuba. Ke da gumatua tiko ga ni vakasaqara “e dua na katuba levu ni cakacaka,” eda nuidei nida na kunea da qai vakaicovitaki.—1 Kor. 16:9.

8. (a) Vakamacalataka na koro o Filipai. (b) Na ka marautaki cava a yaco ni vunau o Paula ena ‘vanua e dau caka kina na masu’?

⁸ Ni yaco ena yasayasa o Masitonia o Paula kei ratou nona itokani, eratou gole sara i Filipai. Era sakitaka na tiko ena koro qo nira lewenivanua e Roma. Era vakatokai Filipai na sotia luvaisulu ni Roma me o Itali lailai, se Roma lailai e Masitonia. Ratou raica na daukaulotu qo ena taudaku ni matamatanikoro, ena batiniuciwai lailai, na vanua eratou nanuma ni “dau caka kina na masu.” b Eratou gole sobu kina ena Siga ni Vakacecegu, qai raica eso na marama nira soqoni yani e kea mera qarava na Kalou. Ratou mani dabe na tisaipeli qai vunau vei ira. E dua na marama na yacana o Litia a ‘vakarorogo tiko qai dolava na lomana o Jiova.’ E uqeti Litia sara ga na veika e vulica, mani papitaiso o koya kei na nona vuvale. E qai kauti Paula kei ratou nona itokani me ratou vakaicili e nona vale. c—Caka. 16:13-15.

9. Era vakatotomuri Paula vakacava e levu nikua, kei na veivakalougatataki cava era vakila?

⁹ Vakasamataka na levu ni marau ni sa papitaiso o Litia! Wacava na marau nei Paula ni ciqoma na veisureti “lako mai Masitonia.” E marau tale ga ni vakayagataki ratou o Jiova me isau ni nodra masu na yalewa dau doka na Kalou e Lisitira! Nikua tale ga era toki e levu na tacida yalewa kei na tagane, qase kei na gone, dawai kei ira na vakawati ina vanua e vinakati kina vakalevu na dautukutuku ni Matanitu. Era vakila na ituvaki dredre, ia e sega ni vakatauvatani qori kei na vakacegu era vakila nira vukea e dua e vakataki Litia, ni taleitaka na ka dina ena iVolatabu. Vakacava, o rawa ni cakava eso na veisau mo “lako” ina yalava e vinakati kina vakalevu na veiqaravi? O na vakalougatataki. Kena  ivakaraitaki, e dua na tacida tagane o Eroni se qai yabaki 20 vakacaca, a toki ina dua na vanua e Merika e Loma. E tukuna tale ga na ka era kaya e levu: “E vukei au noqu lai veiqaravi e vanua tani meu matua vakayalo qai toro voleka vei Jiova. E wananavu dina na cakacaka vakavunau, sa walu tiko na noqu vuli iVolatabu!”

10. E vakavuleqa vakacava na timoni vei Paula kei ratou nona itokani?

¹⁰ E cudru dina o Setani ni sa tete tiko na itukutuku vinaka ena vanua e veivakamuai tiko kina kei ira na nona timoni. Sa rauta me vakavuleqa na timoni vei Paula kei ratou na nona itokani! Ni ratou dau gole ena vanua ni masu, ena muri ratou e dua na goneyalewa bobula daurairai e curumi timoni, e vakavutuniyautaki ira nona turaga ni tukuna vei ira na veika e se bera ni yaco, qai kacivaka voli: “O iratou na tamata qo eratou dauveiqaravi ni Kalou Cecere Duadua, eratou tukuna tiko vei kemuni na sala moni vakabulai kina.” De dua e vakavuna sara ga na timoni me kacivaka na yalewa oya na veivosa qori. Me nanumi kina ni nona parofisai kei na ivakavuvuli i Paula e vu ga mai na dua na vanua. Ena sala qo, era sega ni kauaitaki ira kina na imuri dina i Karisito o ira na vakararai tu. Ia e vagaluya na yalewa oya o Paula ni cemuria na timoni.—Caka. 16:16-18.

11. Na cava e yaco vei Paula kei Sailasa ni vakasavi oti na timoni?

¹¹ Nira kila na turaga ni sa sega ni vukei ira rawa na yalewa bobula oya, era katakata sara ga. Era mani yarataki Paula kei Sailasa ena makete, na vanua era dau rogoca kina na kisi ni veilewai na turaganilewa kei na vakailesilesi liu era matataki Roma. Era kauta cake mai na ile ni veivakaduiduitaki kei na boletaki vanua vei ira na turaganilewa nira kaya: “Erau vakavuleqa vakalevu ena noda koro na tamata qo, ni rau Jiu erau vakatetea tiko na ivakarau e sega ni tara vei keda na kai Roma meda muria.” E vakayacori sara na veika era tukuna. “Era duavata na lewenivanua [ena makete] mera saqati rau [o Paula kei Sailasa],” ra qai vakarota na turaganilewa “me rau kuitataki ena kau.” Oti oya, erau qai yarataki i valeniveivesu o Paula kei Panapasa. E balati rau na ovisa ni valeniveivesu ina lomadonu ni valeniveivesu, qai vesuka matua na yavadrau ena ivesu kau. (Caka. 16:19-24) Ni sogota na ovisa na katuba, erau sega sara ga ni veiraici o Paula kei Sailasa ni vavaku na butobuto. Ia e raica vinaka tu o Jiova.—Same 139:12.

12. (a) Era raica vakacava na veivakacacani na tisaipeli i Jisu? Na vuna? (b)  Na ivakarau ni veitusaqati cava e se vakayagataka tiko ga o Setani kei ira nona ito?

¹² A tukuna taumada o Jisu vei ira na nona imuri: “Era na vakacacani kemudou.” (Joni 15:20) Ni yaco yani e Masitonia na ilawalawa i Paula, eratou kila ni ratou na vakacacani. Ni ratou tusaqati eratou kila ni cudru o Setani, e sega ni kena ibalebale qo ni cudruvi ratou o Jiova. Nikua,  era se muria tiko ga na ito i Setani na ivakarau ni veitusaqati e caka mai Filipai. Era dau tukuna na dauveitusaqati na itukutuku lasu me baleti keda e koronivuli, vanua ni cakacaka, ra qai bukana na veitusaqati. Ena so na vanua era dauveitusaqati na iliuliu ni lotu ena mataveilewai, nira kaya: ‘Era vakavuleqa vakalevu na iVakadinadina qo nira vakavulica na itovo e sega ni tautauvata kei na “itovo vakavanua keimami vakabauta.”’ Ena so tale na vanua, era mokulaki qai bala i valeniveivesu na tacida. Ia e raica vinaka tu o Jiova.—1 Pita 3:12.

13. Na cava e taroga kina na ovisa ni valeniveivesu: “Na cava meu cakava meu bula kina?”

¹³ De dua rau vinakata o Paula kei Panapasa eso na gauna, me rau vakacegu ena vuku ni ituvaki dredre e yaco ena siga oya. Ni sa mamada na yagodrau ena bogi levu “erau masu rau qai vakacaucautaka na Kalou ena sere.” E qai yavalata vakasauri na valeniveivesu e dua na uneune! E yadra mai na ovisa qai raica ni sa tadola tu na katuba, e leqataka de ra dro na kaivesu. Ni kila ni na totogitaki ni vakavuna nodra dro, e “ucuna mai nona iseleiwau me vakarau vakamatei koya.” E qai kaila yani o Paula: “Kua ni vakamavoataki iko, keimami se tu kece qo!” E tarogi rau ena lomaleqa na ovisa qo: “Kemudrau na turaga, na cava meu cakava meu bula kina?” E sega ni vakabulai koya rawa o Paula kei Sailasa, o Jisu ga e rawa. Erau mani sauma: “Vakabauta na Turaga o Jisu o na bula.”—Caka. 16:25-31.

14. (a) Erau vukei ovisa vakacava o Paula kei Sailasa? (b) Na ka ni veivakalougatataki cava rau vakila ni rau vosota na veivakacacani?

¹⁴ Vakacava e vu mai lomana na nona taro na ovisa ni valeniveivesu? E sega ni vakatitiqataka qori o Paula. E kai Veimatanitu o koya, sega tale ga ni kila na iVolatabu. Ena vinakati me vulica qai vakabauta na yavu ni ivakavuvuli dina ni bera ni mai lotu vaKarisito. Erau mani solia nodrau gauna o Paula kei Sailasa me rau tukuna vua “na vosa i Jiova.” Na bula ni nodrau veivakavulici ena iVolatabu, erau guilecava kina na momosi ni yagodrau. E raica na ovisa na bibi ni nodrau mavoa, mani lai vakasavasavataka. E “sega ni bera” nodratou papitaiso, o koya kei na nona vuvale. Sa dua dina na ka ni veivakalougatataki nodrau vosota na veivakacacani ena marau o Paula kei Sailasa!—Caka. 16:32-34.

15. (a) Eda muria vakacava nikua na nodrau ivakaraitaki o Paula kei Sailasa? (b)  Na cava meda vunau tiko ga kina ena noda yalava?

¹⁵ Me vakataki Paula kei Sailasa, e levu na iVakadinadina i Jiova ena gauna qo, e vuavuaivinaka nodra vunautaka na itukutuku vinaka nira vesu tu ena vuku ni nodra vakabauta. Kena ivakaraitaki, ena dua na vanua e vakatabui tu kina na noda cakacaka, e 40 na pasede na iVakadinadina i Jiova era vakaitikotiko e kea, era vulica na iVolatabu e valeniveivesu! (Aisea 54:17) Nanuma tale ga ni qai kere veivuke na ovisa ni oti na  uneune. Eso tale ga nikua era sega ni kauai ena itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou, ia era na rawa ni kauai ke veisau na ituvaki ni yaco na leqa. Nida yalodina na vunau tiko ga vei ira ena noda yalava, eda na rawa ni vukei ira ke veisau na ituvaki.

16. Ena siga rau kuitataki kina o Paula kei Sailasa, a veisau vakacava na uto?

¹⁶ Ni oti na veikuitataki, eratou qai vakarota na vakailesilesi ni mataveilewai ena mataka tarava me sereki o Paula kei Sailasa. Ia e kaya o Paula: “O keirau qo na kai Roma, ia era kuitataki keirau e matanalevu, ra qai balati keirau i valeniveivesu, sega mada ga ni dua na cala keirau beitaki kina. Vakacava eratou sa via sereki keirau lo? Sega ni rawa! Me ratou lako sara ga mai ratou mai kauti keirau i tuba.” Ni ratou rogoca na vakailesilesi ni mataveilewai ni rau lewenivanua e Roma, “dua na ka nodratou rere” ni ratou sa beca na nodrau dodonu. d Ia qo sa veisau na uto. Erau kuitataki e matanalevu na tisaipeli, ia qo sa na kere veivosoti e matanalevu na vakailesilesi ni mataveilewai. Eratou vakamasuti Paula kei Sailasa me rau biuti Filipai. Erau talairawarawa kina, ia rau uqeti ira taumada na tisaipeli vovou era sa le levu tiko mai. Oti ya, rau sa qai biubiu.

17. Na ka bibi cava era vulica na tisaipeli vou nira raica nodrau vosota o Paula kei Sailasa?

¹⁷ Ke a kilai taumada ni rau lewenivanua e Roma o Paula kei Sailasa, ke rau a sega ni kuitataki. (Caka. 22:25, 26) Ia qori era na rairai nanuma na tisaipeli e Filipai ni rau vakayagataka nodrau dodonu me rau kua ni vakararawataki ena vuku i Karisito. Ena tara vakacava na nodra vakabauta na tisaipeli era sega ni lewenivanua e Roma? Na lawa gona qo ena sega ni taqomaki ira mai na veivakanakuitataki. Ni rau vosota tiko na itotogi o Paula kei na nona itokani, erau vakaraitaka vei ira na tisaipeli vou, ni rawa nira tudei nira vakacacani. Kena ikuri, nodrau vinakata o Paula kei Sailasa me kilai ni rau lewenivanua, erau vakaraitaka raraba kina nodra beca na lawa na turaganilewa. De dua, na ka e yaco qo ena tarova nodra vakacacani na itokani vakabauta i Paula, qai rawa ni taqomaki ira vakalawa.

18. (a) Era vakatotomuri Paula vakacava na ivakatawa lotu vaKarisito nikua? (b) E rawa vakacava ni taqomaki ‘na itukutuku vinaka qai tauyavutaki vakalawa’ nikua?

¹⁸ Nikua era liu sara ga na ivakatawa lotu vaKarisito ena nodra ivakaraitaki vinaka ena ivavakoso. Era yalorawarawa ni cakava na veika era namaka na nodra itokani vakabauta. Me vakataki Paula, eda na lewa vinaka na sala kei na gauna meda vakayagataka noda dodonu  vakalawa meda taqomaki kina. Ke gadrevi, eda na kerekere ina mataveilewai ni vanua eda vakaitikotiko kina, se na mataveilewai ni dodonu ni lewenivanua, me taqomaki kina vakalawa noda sokalou. E sega ni noda inaki meda veisautaka na ivakarau ni bula, ia me “taqomaki na itukutuku vinaka qai tauyavutaki vakalawa” me vaka e vola o Paula ina ivavakoso e Filipai ni oti e 10 na yabaki nona vesu tu. (Fpai. 1:7) Eda sega ni kila na lewa ni mataveilewai, me vakataki Paula kei ratou nona itokani, ia eda vakadeitaka nida na tomana noda ‘vunautaka na itukutuku vinaka’ ena vanua e dusimaki keda kina na yalo tabu.—Caka. 16:10.