1, 2. O cei so e gole tiko i Cesalonaika? Na cava eratou na rairai veinanuyaka?

 ERA bulia na idinia ni Roma na gaunisala e lakovi wasoma ena veidelana sukusukura. Eso na gauna ena rogo mai kina na tagi ni asa, na yavaniqiqi kei na domodra na veitosoyaki wili kina o ira na sotia, dauveivoli, kei ira na maqosa ena cakacakaniliga. Eratou taubale tiko ena gaunisala qori e tolu na veitokani—o Paula, Sailasa, kei Timoci—e sivia na 130 na kilomita na balavu ni nodratou ilakolako mai Filipai me yaco sara i Cesalonaika. E sega ni ilakolako rawarawa qo vei ratou na veitokani, vakabibi vei Paula kei Sailasa. Ni rau se vakila toka ga na mavoa ena vuku ni nodrau mokulaki mai Filipai.—Caka. 16:22, 23.

² Eratou na vosota vakacava na ilakolako balavu qo? E vukei ratou vakalevu na veitalanoa. Ratou se nanuma vinaka tu ga na nona ciqoma na dina na ovisa ni valeniveivesu kei na nona vuvale e Filipai. Qori e vakayaloqaqataki ratou me ratou vunautaka tiko ga na vosa ni Kalou. Ia ni ratou voleka yani i Cesalonaika, de dua eratou veinanuyaka na nodra ivakarau na Jiu e kea. Era na cati ratou qai mokulaki ratou me vaka ga mai Filipai?

3. E yaga vakacava nikua na ivakaraitaki ni nona vunau ena doudou o Paula?

³ E qai vola vei ira na lotu vaKarisito e Cesalonaika o Paula na ka e nanuma: “Keitou a vakararawataki mada, keitou vakalolomataki sara mai Filipai me vaka oni kila, ia ena veivakaukauataki ni Kalou keitou sa qai doudou ga ni tukuna vei kemuni na itukutuku vinaka ni Kalou, dina ni levu sara na veitusaqati.” (1 Ces. 2:2) E laurai ena veika e tukuna o Paula ni lomaleqa me curu ina koro o Cesalonaika ena vuku ni ituvaki a yaco mai Filipai. Vakacava o dau vakila tale ga qori? E dau dredre mo vunautaka na itukutuku vinaka? A nuitaki Jiova o Paula me vakayaloqaqataki koya me doudou kina. Ni o dikeva na ivakaraitaki i Paula ena vukei iko mo doudou ena vunau.—1 Kor. 4:16.

4. Eda kila vakacava ni sega ni tiko e Cesalonaika o Paula me tolu na macawa?

⁴ E tukuni ni a vunau tiko o Paula ena valenilotu e Cesalonaika me tolu na Siga ni Vakacecegu. Vakacava, e kena ibalebale ni tolu ga na macawa na nona veisiko voli e Cesalonaika? Sega. Eda sega ni kila na imatai ni gauna e curu kina ena valenilotu me vunau. Kena ikuri, e tukuna o Paula ni ratou a cakacaka ena gauna ratou tiko kina e Cesalonaika, me kua nira vakacolati ena levu na ka na mataveitacini. (1 Ces. 2:9; 2 Ces. 3:7, 8) Ena gauna tale ga qori, sa ciqoma vakarua kina o Paula eso na iyaya era vakauta yani na mataveitacini mai Filipai. (Fpai. 4:16) Kena ibalebale ni a sega ni tolu ga na macawa nona tiko e Cesalonaika.

5. Sala cava e saga kina o Paula me vakamuai ira na vakarorogo?

⁵ E qai vosa ena doudou o Paula vei ira na soqoni tiko e valenilotu. Me vaka ga na nona ivakarau, e “veivosakitaka kei ira na iVolatabu. . . . E vakamacalataka qai vakadinadinataka mai na ka e volai kina ni na vakararawataki mada na Karisito, me na vakaturi tale ga mai na mate, e kaya: ‘Qo sara ga na Karisito, o Jisu au vunautaka tiko vei kemuni.’” (Caka. 17:2, 3) E sega ni nona inaki me vakacudrui ira na vakarorogo, mera vakasamataka ga na veika e tukuna tiko. E kila vinaka tu ni o ira na tiko e valenilotu era kila qai doka na iVolatabu. Ia e sega vei ira na kilaka. Koya gona, e veivosakitaka, vakamacalataka, qai vakadinadinataka mai na iVolatabu ni o Jisu na kai Nasareci e Mesaia yalataki, se Karisito.

6. E vakamacala vakacava mai na iVolatabu o Jisu, na cava e yaco kina?

⁶ E muria o Paula na ivakaraitaki i Jisu, e vakayagataka na iVolatabu me yavutaka kina na ka e vakavulica. Kena ivakaraitaki ni cakacaka vakaitalatala, e kaya vei ratou nona imuri o Jisu na ka e tukuni ena iVolatabu, ni dodonu me vakararawataki na Luve ni tamata, vakamatei, qai vakaturi. (Maciu 16:21) Ni vakaturi oti, e rairai sara vei ratou na nona tisaipeli me vakaraitaka ni tukuna tiko na ka dina. Ia e sega ni o koya ga qori na ka e tukuna vei ratou. E tukuni: “Sa qai vakamacalataka vei rau na ka me baleti koya e volai tu ena iVolatabu kece me tekivu mai na ivola i Mosese kei na nodra ivola na Parofita.” Na cava e yaco? Erau kaya na tisaipeli: “E uqeta sara ga na lomadaru na nona vosa tiko vei kedaru e gaunisala, ni sereka voli na iVolatabu, se vakacava?”—Luke 24:13, 27, 32.

7. Na cava e bibi kina me yavutaki ena iVolatabu na veika eda vakavulica?

⁷ E kaukaua na Vosa ni Kalou. (Iper. 4:12) Eda yavutaka gona ena iVolatabu na lotu vaKarisito nikua na ka eda vakavulica, me vakataki  Jisu, Paula, kei ratou na vo ni yapositolo. Eda dau veivosakitaka na iVolatabu kei ira na lewenivanua. Eda vakadinadinataka na ka eda tukuna nida wilika sara ga vei ira na iVolatabu, vakabibi ni sega ni noda itukutuku na ka eda vunautaka tiko. Eda vakavulica na ivakavuvuli ni Kalou, sega ni noda nanuma ga vakatamata. Kena ikuri, e nuitaki na itukutuku eda vunautaka tiko. Vakacava o nuidei mo vunautaka ena doudou na itukutuku vinaka mai na iVolatabu me vakataki Paula?

8-10. (a) Na cava era cakava eso mai Cesalonaika nira rogoca na itukutuku vinaka? (b) Cava era vuvutaki Paula kina eso na Jiu? (c) Cava era cakava na Jiu dauveitusaqati?

⁸ E vakadinata o Paula na vosa i Jisu: “Na bobula e sega ni uasivia na nona turaga. Ke ra vakacacani au, era na vakacacani kemudou tale ga, ke ra muria na noqu vosa, era na muria tale ga na nomudou vosa.” (Joni 15:20) E raica sara ga o Paula na ituvaki qori e Cesalonaika—eso era tu vakarau mera rogoca na itukutuku vinaka, eso tale era sega ni taleitaka. E vola o Luke: “Era mani vakabauta [mera lotu vaKarisito] eso [na Jiu], ra mai maliwai rau sara o Paula kei Sailasa, era vakayacora tale ga qo e levu na kai Kirisi era dau qarava na Kalou, wili tale ga kina e levu na marama kilai.” (Caka. 17:4) Era marau dina e levu na tisaipeli vou ni sa qai matata vei ira na ka e tukuna na iVolatabu.

⁹ Eso era marautaka na vosa i Paula, ia eso tale era kudruvaki koya. Eso na Jiu e Cesalonaika era vuvutaki Paula ni rawai ira “e levu na kai Kirisi.” O ira na Jiu qori era saga mera vakavulici ira na kai Kirisi era sa tavuki ina lotu vakaJiu, ena iVolatabu vakaIperiu ra qai nanuma nira sa duavata kina. A saga o Paula me rawa na lomadra na kai Kirisi ena veika e vakatavulica ena loma sara ga ni valenilotu! Dua na ka na nodra cudru na Jiu.

¹⁰ E tomana o Luke na ka qai yaco: “Ena nodra vuvu na Jiu, era sa qai soqoni ira vata mai eso na daucaka ca era wavoki wale tu ga ena makete mera vakatubuca ena koro. Era curuma vakaukaua na vale nei Jesoni nira via kauti rau vakasaurara o Paula kei Sailasa vei ira na sa maue voli ena koro. Nira sega ni kunei rau, era qai yarataki Jesoni yani kei na so tale na veitacini vei ira na iliuliu ni koro, era kacivaka: ‘O rau na vakaleqa tiko na vuravura taucoko erau sa tiko tale ga qo vei keda, ia e qai maroroi rau o Jesoni me nona vulagi. O ira kece na tagane qo era saqata na lawa i Sisa, era kaya ni dua tale tiko ga na tui o Jisu.’” (Caka. 17:5-7) Cava rau na cakava o Paula kei Sailasa ena nodra vakatubuca?

11. E beitaki ena cava o Paula kei rau nona itokani daukaulotu? Na lawa cava era rairai vakasamataka na dauveibeitaki? (Raica na ivakamacala e ra.)

 ¹¹ Era vakarerevaki na dau vakatubuca. E kui vaka na uciwai, e voravora qai sega ni tarovi rawa. Qori na ka era saga na Jiu mera cemuri Paula kina kei Sailasa. Ni oti nodra “vakatubuca” na Jiu ena koro, era uqeti ira na iliuliu me tau na itotogi bibi. Na imatai ni cala rau beitaki kina oya ni rau “vakaleqa na vuravura taucoko,” ia rau sega ni vakavuna na leqa qori e Cesalonaika! Na kena ikarua e cala bibi sara, era veiletitaka na Jiu ni rau kacivaka tiko ni Tui o Jisu, e lai beci kina na nodra Lawa na kai Roma. a

12. Eda kila vakacava ni na rawa ni tau na kedra itotogi bibi na lotu vaKarisito e Cesalonaika?

¹² Era cakava tale ga qori vei Jisu na iliuliu ni lotu. Era kaya vei Pailato: “Keimami raica na tamata qo ni vagolei ira tiko vakatani na lewenivanua . . . e kaya tale ga ni o koya na Karisito na tui.” (Luke 23:2) De dua a leqataka o Pailato ni na nanuma na empara ni via vuaviritaka na matanitu, mani soli Jisu kina me vakamatei. A rawa sara ga ni tau na kedra itotogi bibi na lotu vaKarisito e Cesalonaika. E tukuni ena dua na ivola: “E rerevaki na ituvaki era tu kina, ni ‘rawa ni vakamatei e dua ke via vuaviritaka na matanitu e liutaka na Empara.’” Vakacava ena mana nodra sasaga?

13, 14. (a) Na cava e dreve kina na nodra sasaga na dau vakatubuca? (b) E laurai vakacava vei Paula ni dau qaqarauni? Eda na vakatotomuri koya vakacava?

¹³ E dreve na nodra sasaga na dau vakatubuca e Cesalonaika mera tarova na cakacaka vakavunau. Na vuna? Era sega ni kunei Paula kei Sailasa. Kena ikuri era sega ni vakadeitaka na iliuliu ni koro ni dina na veibeitaki oya. Nira lavaka e “dua na umailavo” me belemauti, era sereki Jesoni kina kei ira na vo ni veitacini era kau yani e matadratou. (Caka. 17:8, 9) Ni muri na ivakasala i Jisu “mo dou qaseqase gona me vaka na gata qai maloku me vaka na ruve,” e saga gona o Paula me taqomaki koya, me vunau tiko ga kina ena so tale na vanua. (Maciu 10:16) Koya gona, e doudou o Paula ena gauna vata qori e qaqarauni tale ga. Eda na vakatotomuri koya vakacava na lotu vaKarisito nikua?

¹⁴ Era dau bukana na liuliu ni lotu nikua noda saqati na iVakadinadina i Jiova. Era uqeti ira tale ga na veiliutaki mera vakabauta nida dau vakaduduile qai saqati ira na veiliutaki. E laurai vei ira na  dauveitusaqati nikua na vuvu, me vakataki ira ga na dauveitusaqati ena imatai ni senitiuri. Se mani cava e yaco, na lotu vaKarisito dina ena dau qaqarauni. Eda sega ni dau veiba ke dua e cudrucudru, eda saga ga na veiyaloni, qai gole ena dua tale na gauna ni sa malumu na ituvaki.

15. Na cava era cakava na Jiu e Peria nira rogoca na itukutuku vinaka?

¹⁵ Ni leqataki nodrau bula, rau biubiu qai gole sara i Peria o Paula kei Sailasa, rauta ni 65 na kilomita na kena yawa. Ni rau yaco yani, e gole sara ina valenilotu o Paula me vosa vei ira na soqoni toka e kea. Era marau na vakarorogo! E vola o Luke nira “yalorawarawa vakalevu na Jiu mai Peria ni vakatauvatani kei ira mai Cesalonaika, ni gauna era rogoca kina na vosa, e gu na lomadra mera dikeva vinaka na iVolatabu e veisiga mera vakadeitaka kina se dina na ka era rogoca se sega.” (Caka. 17:10, 11) Vakacava e laurai ena ka e vola o Luke nira raici sobu na kai Cesalonaika era ciqoma na ka dina? Sega. E qai vola vei ira o Paula: “Keitou vakavinavinakataka tiko ga kina na Kalou, ni gauna oni ciqoma kina na vosa ni Kalou oni rogoca vei keitou, oni sega ni raica me vosa ni tamata, ia oni vakabauta ni vosa dina ni Kalou, ni cakacaka tale ga vei kemuni na vakabauta.” (1 Ces. 2:13) Na cava era yalorawarawa kina na Jiu e Peria?

16. Na cava e tukuni kina nira “yalorawarawa” na Jiu e Peria?

¹⁶ Era se qai rogoca vakadua na Jiu e Peria na itukutuku vinaka, ia era sega ni vakatitiqa se veivakalewai se muria  vakamataboko na ka era rogoca. Era vakarogoci Paula vinaka mada eliu kei na tikinivolatabu e vakamacalataka. Oti era sa qai cega na iVolatabu mera vakadeitaka kina na veika era sa vulica. Kena ikuri, era sega ga ni wilika na Vosa ni Kalou ena Siga ni Vakacecegu, era vulica vagumatua e veisiga. Era cakava qori ni “gu na lomadra” mera kila na ka e tukuna na iVolatabu me baleta na ivakavuvuli vou era rogoca. Era sa qai yalomalumalumu ni cakava na veiveisau e vinakati, yaco kina mera “vakabauta e levu.” (Caka. 17:12) Sa rauta me tukuna o Luke nira “yalorawarawa” na Jiu e Peria!

17. Era ivakaraitaki vinaka vakacava na kai Peria? Eda na vakatotomuri ira vakacava?

¹⁷ Era sega ni kila na kai Peria ni na volatukutukutaki ena Vosa ni Kalou na ivakaraitaki vinaka ni nodra ciqoma na itukutuku vinaka. Era vakayacora sara ga na ka e nuitaka o Paula kei na ka e vinakata na Kalou mera cakava. Qori tale ga na ka eda uqeti ira kina ena yalava mera cakava, mera dikeva na iVolatabu me yavutaki ena Vosa ni Kalou na nodra vakabauta. Nida sa vakabauta, vakacava sa yala e keri na noda yalorawarawa? Sega. Sa qai bibi ga meda yalorawarawa ni vakavulici keda o Jiova da qai bulataka sara. Ena sala qori, e moici keda kina o Jiova me salavata kei na nona inaki. (Aisea 64:8) Eda na yaga vakalevu qai vakamarautaka na Tamada vakalomalagi.

18, 19. (a) Na cava e biubiu kina mai Peria o Paula? Eda na vakatotomuria vakacava nona gumatua? (b) Ena vunau tale e vei?

¹⁸ A sega ni dede e Peria o Paula. E volai: “Nira rogoca na Jiu mai Cesalonaika ni sa lai vunautaka tale ga o Paula na vosa ni Kalou i Peria, era mani lako tale ga i kea mera lai vakaucaca vei ira na lewenivanua mera cudru kina. Era vukitotolo sara na veitacini mera talai Paula me muri sobu i baravi, ia erau tiko laivi mai o Sailasa kei Timoci. Ia o ira na kauti Paula era kauti koya sara i Aceni. Nira sa lesu, sa qai vakaroti ira o Paula mera lai tukuna vei Sailasa kei Timoci me rau lako totolo yani vua.” (Caka. 17:13-15) Dua na ka nodra sasaga na meca! Era sega ni cegu ga e Cesalonaika; era gole sara i Peria mera lai vakatubuca tale kina, ia e dreve na nodra sasaga. E kila o Paula ni rabailevu na yalava; e mani gole ena dua tale na yalava me vunau kina. Nira saga tale ga na meca nikua mera tarova na cakacaka vakavunau, meda gumatua me vakataki Paula!

¹⁹ Ni vunau oti vakavinaka vei ira na Jiu e Cesalonaika kei Peria o Paula, e vulica kina ni bibi me vunau ena doudou qai yavutaka ena iVolatabu na nona ivakamacala. E va tale ga qori na noda rai nikua. Ia qo sa veisau na yalava ni vunau i Paula, ena vunau vei ira na kai Aceni era sega ni Jiu. Na cava ena yaco vua? Eda na raica qori ena wase tarava.