1, 2. Na cava e yaco nira via tarova na dauveitusaqati na vunautaki ni itukutuku vinaka ena imatai ni senitiuri?

 E TEKIVU na veivakacacani warumisa, sa qai “torosobu ga na nona vakacacani” ira na lewe ni ivavakoso o Saula. Ena vosa vaKirisi taumada na matavosa qo e dusia na itovo vakaloloma e vakayacori. (Caka. 8:3) Era dui dro na tisaipeli, era nanuma kina eso ni na vakawabokotaki ira na lotu vaKarisito o Saula. Ia e qai yaco e dua na ka veivakurabuitaki. Na cava oya?

² Era tekivu “tukuna yani na itukutuku vinaka ni vosa ni Kalou” ena veivanua era dro kina. (Caka. 8:4) Vakasamataka mada! Na nodra veivakacacani e sega ni tarova na vunautaki ni itukutuku vinaka! Era vakavuna ga na dauveitusaqati me tete na itukutuku vinaka ni Matanitu ena veivanua yawa. Eda na dikeva ni sa yaco tale tiko ga qori nikua.

3. (a) O cei o Filipi? (b) Na cava se sega ni kilai levu kina e Samaria na itukutuku vinaka? Na cava e tukuna o Jisu ni na yaco ena vanua qori?

³ E dua vei “ira na veiseyaki” qori o Filipi. a (Caka. 8:4; raica na kato “ O Filipi ‘na Dauvunau,’” ena tabana e 53.) E lako sara i Samaria, na koro e se sega ni kilai levu kina na itukutuku vinaka, ni a vakarota vei ratou na nona yapositolo o Jisu me ratou: “Kua ni . . . curu ina dua na nodra koro na kai Samaria, dou lako ga vei ira na sipi ni matanitu o Isireli era yali tu.” (Maciu 10:5, 6) E kila o Jisu ni toso na gauna ena qai vunautaki vakavinaka sara na itukutuku vinaka e Samaria. Ni bera ni lako cake i lomalagi, e kaya: “Dou na qai tukuni au e Jerusalemi, e Jutia taucoko, e Samaria, kei na veivanua yawa sara kei vuravura.”—Caka. 1:8.

4. Na cava era cakava na kai Samaria ni vunau vei ira o Filipi, na cava e uqeti ira?

 ⁴ E raica o Filipi ni sa “matua vinaka tu me tamusuki” na vanua o Samaria. (Joni 4:35) Na ka e vunautaka e uqeti ira sara ga na tiko e kea. Ia era sega ni dau veiyaloni na Jiu kei ira na kai Samaria, levu na Jiu era vakaraitaka nira sega ni taleitaki ira na kai Samaria. Ia era raica na kai Samaria ni yaga vei ira kece na itukutuku vinaka, e sega ni vakaduiduitaka e dua qai duidui vakalevu mai na nodra rai na Farisi. E gumatua ni vunau vei ira na kai Samaria o Filipi, e sega ni kauaitaka na nodra rai na Jiu dauveivakaduiduitaki. Sa rauta mera “duavata” na kai Samaria mera rogoci Filipi.—Caka. 8:6.

5-7. Tukuna eso na ivakaraitaki ni kena tete na itukutuku vinaka.

⁵ Me vakataki ira ena imatai ni senitiuri, e sega tale ga ni tarova nodra cakacaka vakavunau na lotu vaKarisito nikua na veivakacacani. Era dau vakasaurarataki mera toki—se mani valeniveivesu se dua tale na vanua—qori e vakavuna me vunautaki kina na Matanitu ni Kalou ena veivanua. Kena ivakaraitaki ena iKarua ni iValu Levu, era vunau na iVakadinadina i Jiova ena nodra keba ni veivakararawataki na Nazi. E kaya e dua na Jiu e sotavi ira na iVakadinadina ena vanua  qori: “E uqeti au na nodra yaloqaqa na iVakadinadina i Jiova era vesu tu, au vakadeitaka kina ni nodra vakabauta e yavutaki ena iVolatabu, au mani dua na iVakadinadina.”

⁶ Ena so tale na ituvaki, era rogoca tale ga na itukutuku vinaka na dauveitusaqati ra qai vakabauta. Kena ivakaraitaki, e tokitaki e dua na iVakadinadina o Franz Desch ina keba ni veivakararawataki e Gusen mai Austria, e qai vuli iVolatabu kei na dua na sotia nuitaki nei Itala. Rau sota tale ni oti e vica na yabaki ena dua na noda soqo ni veiwasewase na iVakadinadina i Jiova, dua na ka nodrau veimarautaki! Rau sa vunautaka tiko ena gauna qori na itukutuku vinaka!

⁷ E yaco tale ga qori ena dua tale na vanua, nira vakavuna na dauveitusaqati mera biuvanua na lotu vaKarisito. Kena ivakaraitaki, ena veiyabaki ni 1970 era dro na iVakadinadina mai Malawi i Mozambique, era mani vunau vei ira na lewenivanua e kea. Era vunau tiko ga ni yaco tale na veitusaqati e Mozambique. E kaya o Francisco Coana, “Keimami vesu vakavica. Ia nira taleitaka e levu na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou, keimami nuidei ni tokoni keimami tiko na Kalou, me vaka ga nona tokoni ira na lotu vaKarisito ena imatai ni senitiuri.”

8. Na cava e rawati ni yaco na veiveisau ena veika vakapolitiki kei na ilavo?

⁸ E sega ni vakavuna ga na tubu ni lotu vaKarisito e vanuatani na veivakacacani. Na veiveisau ena veika vakapolitiki kei na ilavo ena veiyabaki sa oti, e vakarawarawataka na vunautaki ni itukutuku ni Matanitu ni Kalou ena levu na vosa kei na duidui vanua. Era vuli iVolatabu tale ga eso era dro ina veivanua e sega kina na tiko yavavala. E tauyavu kina eso na yalava vou ni vunau ena duidui vosa. Vakacava, o sa saga tiko mo vunau vei ira “na veimatanitu kece, veiyavusa, veimatatamata, kei na duivosavosa” ena nomu yalava?—Vkta. 7:9.

9. O cei o Saimoni, na cava e qoroi Filipi kina?

⁹ E cakamana vakalevu e Samaria o Filipi. Kena ivakaraitaki e vakabulai ira na lokiloki, e cemuri ira tale ga na timoni. (Caka. 8:6-8) E qoroya e dua na turaga o Saimoni na isolisoli ni cakamana nei Filipi. E dau cakaiba o Saimoni ra qai dokai koya vakalevu na lewenivanua, era kaya me baleti koya: “E laurai sara ga vua na kaukaua ni Kalou.” Ia sa qai raica o Saimoni na kaukaua dina ni Kalou ena cakamana nei Filipi. E mani yaco me vakabauta tale ga. (Caka. 8:9-13) E qai vakatovolei o Saimoni ena vuku ni nona vakabauta. Ena sala cava?

10. (a) Na cava erau cakava o Pita kei Joni e Samaria? (b) Cava e cakava o Saimoni ni sobuti ira na tisaipeli vou na yalo tabu ena gauna e tabaki ira kina o Pita kei Joni?

 ¹⁰ Ni ratou kila na yapositolo ni vuavuaivinaka na vunau e Samaria, eratou mani talai Pita kei Joni i kea. (Raica na kato “ Vakayagataka o Pita na ‘Ki ni Matanitu.’”) Ni rau yaco yani erau tabaki ira sara na tisaipeli vou, e qai sobuti ira yadua na yalo tabu. b E qoroqoro sara ga o Saimoni. E kaya vei rau na yapositolo: “Drau solia tale ga vei au na kaukaua qo, me sobuti ira yadua au tabaka e ligaqu na yalo tabu.” E via soli ilavo sara ga vei rau o Saimoni, me volia kina na kaukaua e solia na Kalou!—Caka. 8:14-19.

11. Na cava e tukuna vei Saimoni na yapositolo o Pita? Cava e cakava o Saimoni?

¹¹ E tukuna ena doudou vei Saimoni na yapositolo o Pita: “Mo drau rusa vata mada ga kei na nomu siliva, ni o nanuma ni o rawa ni volia na isolisoli wale ni Kalou ena ilavo. E sega sara ga ni dua na nomu ilesilesi se ivotavota ena ka qo, ni sega ni dodonu na lomamu ena mata ni Kalou.” Oti e uqeti koya o Pita me veivutuni qai kere veivosoti. E kaya: “Kere veivosoti vei Jiova de rawa ni vosoti iko ena inaki ca ni lomamu.” Ia e sega ni daucaka ca o Saimoni, e via cakava na ka dodonu, e lailai ga na ka e kila ena gauna oya. E mani kerei rau na yapositolo:  “Drau masulaki au mada vei Jiova me kua ni yacovi au na ka drau tukuna tiko.”—Caka. 8:20-24.

12. E takalevu vakacava vei ira na lotu ni Veivanua vaKarisito na voli kei na volitaki ni itutu?

¹² Na ivakasala i Pita vei Saimoni eda vuli kina na lotu vaKarisito nikua, me baleta na voli kei na volitaki ni itutu vakalotu. E takalevu na ivakaraitaki qo vei ira na lotu ni Veivanua vaKarisito vukitani. E tukuni ena ikaciwa ni itabataba ni Encyclopædia Britannica (1878): “Ni raici lesu na digitaki ni Tui Tabu ena veigauna sa oti, e macala vakasigalevu ni sega ni dua na veidigitaki vakalotu me sega kina na ivalavala qo, e torosobu sara ga e levu na ivalavala e yaco tu ena lotu, e vakamadua, qai sega tale ni vunitaki.”

13. Era na qarauna vakacava na lotu vaKarisito na voli kei na volitaki ni itutu ena lotu?

¹³ Meda qarauna na lotu vaKarisito meda kua ni coriti ena voli se volitaki ni itavi ena ivavakoso. Kena ivakaraitaki, eda na sega ni soli iloloma se vakacaucautaki ira vakasivia na ivakatawa me soli kina vei keda eso na itavi ena ivavakoso. Mera qarauna tale ga o ira na ivakatawa mera kua ni veitovaki vei ira na vutuniyau nira lesia e dua na itavi. O ira kece na tamata i Jiova e dodonu mera ‘vakamalumalumutaki ira,’ mera waraka ga na veidusimaki ni yalo tabu ena lesi ni itavi ena ivavakoso. (Luke 9:48) O ira “na viavia rogo” e sega na nodra tikina ena isoqosoqo i Jiova.—Vkai. 25:27.

14, 15. (a) O cei na “matanivanua ni Iciopea”? Erau sota vakacava kei Filipi? (b) E uqeti koya vakacava na itukutuku e vakasavuya o Filipi? E vakatulewataka vakariri nona papitaiso? (Raica na ivakamacala e ra.)

¹⁴ E dusimaki Filipi na agilosi i Jiova me muria na gaunisala mai Jerusalemi i Kesa. De lomatarotarotaka o Filipi na ka me lai cakava i kea, e qai saumi vua ni rau sota kei na matanivanua ni Iciopea e  “wilika tiko vakadomoilevu na ivola i Aisea na parofita.” (Raica na kato “ E Mataqali ‘Matanivanua’ Vakacava?” ena tabana e 57.) E uqeti Filipi na yalo tabu i Jiova me torova yani na kareti ni turaga qori. E tarogi koya sara, “O kila na ka o wilika tiko?” E sauma na turaga ni Iciopea, “Meu kila vakacava ke sega ni dua e vakavulici au?”—Caka. 8:26-31.

¹⁵ E sureti Filipi sara na turaga ni Iciopea me vodo ina kareti. Vakasamataka mada na ka erau veivosakitaka! E vakamacalataka vua o Filipi na ibalebale ni “sipi,” se “dauveiqaravi,” e tukuni tiko ena parofisai i Aisea. (Aisea 53:1-12) Ni toso tiko na nodrau ilakolako, sa qai vakamacalataka o Filipi ni a vakayacori na parofisai qori vei Jisu Karisito. Me vakataki ira na papitaiso ena Penitiko 33 G.V., e kila sara ga na ka me cakava na turaga ni Iciopea sa tavuki ina lotu vakaJiu. E tukuna vei Filipi: “Raica! Sa tu qo na wai. Na cava e tarova na noqu papitaiso?” E papitaisotaka sara o Filipi na turaga ni Iciopea! c (Raica na kato “ Papitaiso ena ‘Tobu.’”) Oti qori, e dusimaki Filipi na yalo tabu ina dua na ilesilesi vou e Asoto, e tomana kina nona vunautaka na itukutuku vinaka.—Caka. 8:32-40.

16, 17. Era vakaitavi vakacava nikua na agilosi ena cakacaka vakavunau?

¹⁶ Eda lesi tale ga na lotu vaKarisito nikua ena itavi dokai meda vunautaka na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou, me vakataki Filipi. Nida cakacaka vakavunau eda na sotavi ira na tataleitaki. E vakamatatataka na iVolatabu nira veidusimaki tiko na agilosi mera rogoca na itukutuku vinaka na “veimatanitu, na veiyavusa, na duivosavosa, kei na tamata kece.” (Vkta. 14:6) A tukuna o Jisu ni na veidusimaki na agilosi ena cakacaka vakavunau. Ena nona vosa vakatautauvata me baleta na witi  kei na co ca, e kaya o Jisu ni gauna ni tatamusuki—oya na ivakataotioti ni veika vakavuravura—“o ira na dautatamusuki, na agilosi.” E tomana ni o ira na kabula vakayalo qo era na “kumuna mai na nona Matanitu na ka kece e veivakatarabetaki kei ira kece na beca na lawa.” (Maciu 13:37-41) Ena gauna vata qori, era na kumuni ira tale ga na lai veiliutaki ena Matanitu ni Kalou, oti era na kumuni ira tale ga na ‘so tale na sipi’ era lewe ni “dua na isoqosoqo levu” ni vinakata o Jiova mera gole mai ina nona isoqosoqo.—Vkta. 7:9; Joni 6:44, 65; 10:16.

¹⁷ Eda vakadinadinataka qori nida sotavi ira eso ena cakacaka vakaitalatala era kaya nira masulaka tiko na veivuke ni Kalou. Kena ivakaraitaki, e rua na dautukutuku erau veitomani kei na dua na gone. Ni sa sigalevu, erau nanuma me sa cegu na vunau, ia e vinakata tiko ga o gone me ratou lako ina vale tarava. E mani lako duadua yani me tukituki e katuba! E dola sara mai e dua na goneyalewa, rau mani vosa sara vua. Erau kurabui ni tukuna na goneyalewa qori ni se qai masulaka oti ga me lako yani e dua me vukei koya ena iVolatabu. E vakadonuya sara me vulica na iVolatabu!

18. Na cava meda kua ni vakawalena kina na cakacaka vakaitalatala?

¹⁸ Ni o lewe ni ivavakoso vaKarisito, e itavi dokai mo cakacaka vata kei ira na agilosi ena vunautaki ni itukutuku vinaka ena kena ivakatagedegede levu duadua. Mo kua sara ni vakawalena na itavi dokai qo. Ni o gumatua, o na marautaka vakalevu nomu vunautaka tiko ga “na itukutuku vinaka me baleti Jisu.”—Caka. 8:35.