WASE 20
Kaukaua na Veitusaqati, ia e ‘Gumatua Qai Tete na Vosa i Jiova’
Ka rau cakava o Apolosa kei Paula me tete kina na itukutuku vinaka
Yavutaki ena Cakacaka 18:23–19:41
1, 2. (a) Na ituvaki dredre cava e sotava e Efeso o Paula kei ira nona itokani? (b) Na cava eda na veivosakitaka ena wase qo?
E KOSAKOSA na gaunisala i Efeso, era maue na lewenivanua. E yaco yani e dua na ilawalawa dauvakacaca, era vesuka ra qai yarataka e rua na itokani vakacakacaka i Paula! E lala na gaunisala kei na veisitoa nira sa tabili kece yani ina valenisarasara levu, e rawa ni dabe kina e le 25,000. Levu era sega ni kila na cava e vakavuna na maue, era siqema ga ni vauca nodra valenilotu kei na nodra kalou yalewa era dau vakamareqeta o Atemisi. Era mani kailavaka: “E lagilagi o Atemisi na kalou ni Efeso!”—Caka. 19:34.
2 E vakayagataki ira tale na ilala dauvakacaca o Setani me tarova na kacivaki ni itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou. Io, qori e dua wale ga na iwalewale e vakayagataka o Setani. Eda na veivosakitaka ena wase qo, eso tale na iwalewale e vakayagataka o Setani me tarova na cakacaka, kei na nodra duavata na lotu vaKarisito ena imatai ni senitiuri. Ia koya e bibi sara oya ni sega vakadua ni qaqa o Setani ena nona sasaga, ni “gumatua qai tete sara . . . vakalevu na vosa i Jiova.” (Caka. 19:20) Na cava era qaqa kina na lotu vaKarisito ena gauna ya? Ni vukei ira o Jiova. Io, e nei Jiova na qaqa, sega ni noda. Ia me vakataki ira na lotu vaKarisito ena imatai ni senitiuri, e dodonu meda cakava noda itavi. Ena veivuke ni yalo tabu i Jiova, eda na bucina na itovo meda vakayacora vinaka kina noda cakacaka vakaitalatala. Meda dikeva mada na ivakaraitaki i Apolosa.
‘E Kila Vinaka na iVolatabu’ (Caka. 18:24-28)
3, 4. Na cava erau liaca o Akuila kei Pirisila vei Apolosa? Erau vukei koya vakacava?
3 Ni gole tiko i Efeso o Paula ena ikatolu ni nona ilakolako vakaulotu, sa yaco yani liu e dua na Jiu na yacana o Apolosa. E kai Alekisadria, na koro kilai levu e Ijipita. Eso na ka e kilai tani kina o Apolosa. E turaga gusumacala e “kila vinaka tale ga na iVolatabu.” Kena ikuri ni “gumatua ena veiuqeti ni yalo tabu,” e doudou kina ni vunau vei ira na Jiu ena valenilotu.—Caka. 18:24, 25.
4 Erau vakarogoca nona vosa o Pirisila kei Akuila. Erau marautaka ni rau rogoci Apolosa ni ‘vakavulica vakadodonu na veika me baleti Jisu.’ E donu vinaka na veika e tukuna. Ia erau liaca ni sega ni kila o Apolosa e dua na ka bibi, se kila ga na “veipapitaisotaki i Joni.” Erau sega ni leqataka na veiwatini yalomalumalumu qai daucula valelaca qo na nona vosa se vuli vinaka o Apolosa. Ia, “erau kauti koya sara, rau qai vakamacalataka vakadodonu vua na sala ni Kalou.” (Caka. 18:25, 26) Na cava e qai cakava na turaga gusumacala qo? E vakaraitaka na yalomalumalumu, dua na itovo bibi me vakaitovotaka na lotu vaKarisito.
5, 6. Na cava e cakava o Apolosa me vakayagataki koya kina o Jiova? Cava eda vulica ena nona ivakaraitaki?
5 A ciqoma o Apolosa na nodrau veivuke o Akuila kei Pirisila, mani dua na dauveiqaravi vinaka i Jiova ni toso na gauna. E gole i Akaia qai “vukei ira sara vakalevu” era sa mai vakabauta. E vunau tale ga vakavinaka vei ira na Jiu era sega ni vakabauta ni o Jisu na Mesaia yalataki. E tukuna o Luke: “E gumatua ni vakadinadinataka e matanalevu nodra cala na Jiu, e vakaraitaka tale ga mai na iVolatabu ni o Jisu na Karisito.” (Caka. 18:27, 28) E yaga sara ga vakalevu o Apolosa ena ivavakoso! Nona gugumatua e tete tiko ga kina na “vosa i Jiova.” Cava eda vulica ena ivakaraitaki i Apolosa?
6 E bibi meda vakaitovotaka na yalomalumalumu. E dui tu na noda taledi—se da mani sucukaya mai, se kenadau kina, se da vulica. Ia na yalomalumalumu e dodonu me uasivi ira kece qori. Ke sega, ena basika na dokadoka qai vakaleqai keda tale. (1 Kor. 4:7; Jeme. 4:6) Ke da yalomalumalumu dina, eda na okati ira na kena vo mera uasivi keda. (Fpai. 2:3) Eda na ciqoma na veivakadodonutaki kei na veivakavulici. Eda na sega ni suguraka noda nanuma, ni veidusimaki tiko na yalo tabu ena isoqosoqo i Jiova. Ke da yalomalumalumu tiko ga, ena vakayagataki keda o Jiova kei Jisu.—Luke 1:51, 52.
7. Erau vakaraitaka vakacava o Paula kei Apolosa na yalomalumalumu?
7 Na yalomalumalumu ena tarova na yalo ni veisisivi. Vakasamataka mada nona saga vagumatua o Setani me tawasei ira na lotu vaKarisito taumada. Ena marau sara ga ke saga o Apolosa kei na yapositolo o Paula, me rau rogo ena ivavakoso! A rawa sara ga ni rau cakava qori. Eso na lotu vaKarisito e Korinica era tukuna, “Au nei Paula,” eso tale era tukuna, “Au nei Apolosa.” Vakacava erau uqeta na yalo ni veisisivi qori o Paula kei Apolosa? Sega! E vakavinavinakataki Apolosa o Paula ena nona veiqaravi, mani lesia tale vua eso na itavi dokai. E muria sara ga o Apolosa na veidusimaki i Paula. (1 Kor. 1:10-12; 3:6, 9; Taito 3:12, 13) Sa dua dina na ivakaraitaki vinaka ni cakacaka vata ena yalomalumalumu!
“E Vunautaka ena Doudou na Matanitu ni Kalou” (Caka. 18:23; 19:1-10)
8. Na sala cava e muria o Paula ni lesu i Efeso? Cava e muria kina na sala qori?
8 A yalataka o Paula me lesu tale i Efeso, mani cakava dina qori. a (Caka. 18:20, 21) Raica mada se lesu vakacava i Efeso. Eda sa qai wilika oti ga ni a tiko mai Anitioki e Siria. Me yaco i Efeso, ena lekaleka ke gole i Selusia, lai vodo waqa me soko sara i Efeso. Ia e vakatulewataka me gole “ina lomanivanua.” E tukuni ena Cakacaka 18:23 kei na 19:1 ni vanua e taubaletaka o Paula, e rauta ni 1,600 na kilomita na kena yawa! Na cava e digitaka kina o Paula me muria na gaunisala dredre qori? E nona inaki “me vakayaloqaqataki ira na tisaipeli kece.” (Caka. 18:23) E sega ni rawarawa na ikatolu ni nona ilakolako vakaulotu, me vaka ga na kena imatai kei na kena ikarua. Ia e kila ni yaga na ilakolako kece qori. Era cakava tale ga qori na ivakatawa dauveilakoyaki kei watidra nikua. Vakacava, eda marautaka nodra solibula o ira qori?
9. Cava mera papitaiso tale kina e dua na ilawalawa tisaipeli e Efeso? Cava eda vulica ena nodra ivakaraitaki?
9 Ni yaco yani i Efeso o Paula, e sotava e rauta ni le 12 na nona imuri o Joni na Dauveipapitaisotaki. A papitaisotaki ira o Joni, ia e sega ni wili na nodra papitaiso qori ni sa veisau na ituvatuva. Kena ikuri, era lecava na itavi ni yalo tabu. Mani vakamacalataka vei ira o Paula ni bibi mera papitaiso ena yaca i Jisu, era qai ciqoma qori ena yalomalumalumu me vakataki Apolosa, era yalorawarawa tale ga ni ciqoma na veiveisau kece. Nira papitaiso oti ena yaca i Jisu, e sobuti ira na yalo tabu kei na isolisoli vakacakamana. Eda vulica kina nida na vakalougatataki ke da talairawarawa qai toso vata tiko kei na isoqosoqo i Jiova.—Caka. 19:1-7.
10. Na cava e toki kina ina valenisoqo nona vunau o Paula? Cava eda vulica ena ivakaraitaki qori?
10 E laurai tale na toso. E vunau ena doudou o Paula ena valenilotu me tolu na vula. E “veiuqeti nona vosa” me baleta na Matanitu Kalou, ia eso era sega ni ciqoma ra qai veitusaqati. E sega ni vakalusia nona gauna o Paula vei ira “era vosavakacacataka Na Sala,” mani tuvanaka me tomana nona vunau ena valenisoqo ni koronivuli. (Caka. 19:8, 9) O ira na via toso vakayalo, ena vinakati mera toki ina valenisoqo qori. Me vakataki Paula, eda na tinia na veivosaki kei ira na itaukeinivale era sega ni via vakarorogo se ra veiba. Nira tu e levu na tamata yalomalumalumu mera rogoca na itukutuku veiuqeti eda vunautaka tiko!
11, 12. (a) E ivakaraitaki vinaka vakacava o Paula ni dau gumatua qai yalorawarawa ni veisau? (b) Eda vakatotomuria vakacava qori ena cakacaka vakaitalatala?
11 Kena irairai ni dau vunau o Paula e veisiga ena valenisoqo ni koronivuli mai na 11 na kaloko ena mataka me yacova na 4 na kaloko ena yakavi. (Caka. 19:9) Era dau rairai cegu ena loma ni gauna qori na tamata cakacaka, ni dau warumisa kina na katakata ni siga. Vakasamataka mada ke muria o Paula na ituvatuva qori me rua na yabaki, sa na sivia na 3,000 na levu ni aua e vakayagataka ena veivakavulici. b Qori e dua na vuna e gumatua qai tete sara kina vakalevu na vosa i Jiova. E gumatua o Paula qai yalorawarawa ni veisautaka na nona ituvatuva me rawa ni vunau vei ira ena yalava. Na cava e yaco? Era “rogoca kece kina na vosa ni Turaga na Jiu kei ira na kai Kirisi era tiko ena yasana kece o Esia.” (Caka. 19:10) E vunau sara ga vakavinaka o Paula!
Eda saga meda vunau vei ira na tamata kece ga
12 Eda dau gumatua qai yalorawarawa tale ga ni veisau nikua na iVakadinadina i Jiova. Eda saga meda vunau vei ira na tamata kece ena vanua kei na gauna cava ga eda sotavi ira kina. Eda vunau e salatu, makete, kei na ikelekele ni motoka. Eda vunau ena talevoni se volavola vei ira. Ena cakacaka vakavunau e veivale, eda saga meda donui ira nira tiko e vale.
Veitusaqati na Yalo Velavela, Ia e ‘Gumatua Qai Tete na Vosa i Jiova’ (Caka. 19:11-22)
13, 14. (a) Na kaukaua cava e solia o Jiova vei Paula? (b) Cala cava eratou cakava na luvei Siva? E tautauvata vakacava qori kei na ka era nanuma e levu nikua?
13 E volatukutukutaka o Luke ni a qai yaco eso na ka vakatubuqoroqoro, ni solia vei Paula o Jiova na kaukaua me vakayacora “na cakacaka veivakurabuitaki.” Era bula na tauvimate nira tara mada ga na nona iqusinibuno kei na epereni. E vakasavi ira tale ga na yalo velavela. c (Caka. 19:11, 12) Era kurabuitaka e levu na veika e cakava qori, ia eso tale era sega ni taleitaka.
14 “Eso na Jiu era dau veilakoyaki voli mera vakasavi timoni,” era via vakatotomuria na cakamana i Paula. E saga mada ga eso mera vakasavi ira na timoni ena yaca i Jisu kei Paula. E tukuna o Luke ni ratou saga qori e le vitu na tagane eratou luvei Siva—eratou vuvale vakabete. Ia e qai kaya vei ratou na timoni: “Au kilai Jisu, au kilai Paula tale ga, ia o cei o kemudou?” E rikavi ratou me vaka na manumanu kila o koya e curumi qori, qai cemuri ratou luvawale i tuba, ratou mavoa tale ga. (Caka. 19:13-16) E macala vakasigalevu ni sega vei ira ya na kaukaua, e tiko ga vei Paula na kaukaua dina. Ena siga oya e qaqa kina na “vosa i Jiova.” Milioni nikua era nanuma ni bibi ga mera vakatokai mera “lotu vaKarisito” qai masuta na yaca i Jisu. Ia e vakamatatataka o Jisu ni o ira ga na cakava na loma i Tamana era na nuitaka na bula ena vuravura vou.—Maciu 7:21-23.
15. Eda na vakatotomuri ira vakacava na tacida mai Efeso, ke da taukena eso na ka e sema ina vakatevoro?
15 Na ka e yacovi ratou na luvei Siva e vakavuna mera rerevaka na Kalou dina e levu, e uqeti ira tale ga mera vakabauta qai biuta na vakatevoro. E takalevu e Efeso na daucakaiba. Era dau vakatevoro, dara na kena qato, qai vola na kena ivola. Ia qo era sa uqeti e levu na daucakaisausau e Efeso mera vakama sara ga e matanalevu na nodra ivola—na isau ni ivola qori ena gauna qo ena tiko ena tinivakacaca na udolu. d E vola o Luke: “E gumatua qai tete sara kina vakalevu na vosa i Jiova.” (Caka. 19:17-20) E vakadinadinataka qori ni sa tete na ivakavuvuli dina e Efeso! E yaga vei keda nikua na nodra ivakaraitaki vinaka o ira qori. Nida bula tu ena vuravura e takalevu kina na vakatevoro. Ke da taukena eso na ka e sema ina vakatevoro, meda muria na nodra ivakaraitaki mai Efeso—vakarusa ena kena gauna totolo! Meda yawaka mada ga na ivalavala dukadukali.
“Dua na ka na Nodra Vakacacani” (Caka. 19:23-41)
“Oni kila ni bisinisi qo eda sa rawati keda vinaka tiko kina.”—Caka. 19:25
16, 17. (a) E tekivuna vakacava na maue kei na vakatubuca e Efeso o Timitirio? (b) Era sakitaka vakacava na lewe i Efeso na nodra lotu?
16 Eda raica e dua na iwalewale i Setani ni vola o Luke, “dua na ka na nodra vakacacani na muria Na Sala.” E tukuna sara ga vakadodonu o Luke na ka e yaco. e (Caka. 19:23) E tekivuna na veitusaqati o Timitirio, e dua na matai ni siliva. E tukuna vei ira na vo ni matai ni siliva ni nodra ivurevure ni ilavo na volitaki matakau. E kuria ni itukutuku e vunautaka o Paula ena vakaleqa na nodra bisinisi, nira sega ni sokaloutaka na matakau na lotu vaKarisito. Oti e kaya ni na vakavuna me ‘butuki sobu na irogorogo’ ni nodra kalou yalewa o Atemisi kei na kena valenisoro kilai levu, na ka sara ga era dau sakitaka na kai Efeso.—Caka. 19:24-27.
17 E veirawai na ka e tukuna o Timitirio, era tekivu kailavaka na matai ni siliva ni “lagilagi ga o Atemisi na kalou ni Efeso!” E tekivu sara ga kina na maue kei na nodra kudru na ilawalawa dauvakacaca e tukuni ena itekitekivu ni wase qo. f E bolemate o Paula me lako ina valenisarasara me vunau vei ira, ia era tarovi koya na tisaipeli. E duri o Alekisada me vosa e matadra na ilala levu qori. De dua e via vakamatatataka vei ira nira sega ni tautauvata na lotu vaKarisito kei na Jiu. Ia era sega ni via rogoca na ivakamacala va qori ena gauna ya. Nira kila ni Jiu o Alekisada, era vagalui koya ena nodra kailavaka me rauta ni rua na aua, e “lagilagi ga o Atemisi na kalou ni Efeso.” E sega ni veisau nikua na sakitaki ni lotu va qori. E vakavuna mera sega ni vakasamataka vakabibi na ka era vakabauta.—Caka. 19:28-34.
18, 19. (a) E vagalui ira vakacava na dauvakacaca na vunivola ni koro? (b) Era taqomaki vakacava vei ira na veiliutaki ena so na gauna na dauveiqaravi i Jiova? Cava eda rawa ni cakava kina?
18 E qai vagalui ira na kaikaila tiko qori na vunivola ni koro. E turaga vuku qai yalomatua, e vakadeitaka nira na sega ni vakacacana na lotu vaKarisito na nodra kalou kei na valenisoro. E sega tale ga ni beca na valenisoro i Atemisi o Paula kei ratou nona itokani. Ke ra via kudruvaka e dua na ka, mera muria na kena sala dodonu. Ia e vakabibitaka ni na cudruvi ira o Roma ni sega ni yavutaki ena lawa na nodra kudru, e tukuna sara mera veisukayaki. E totolo wale ga na seavu ni nodra cudru ra toso sara.—Caka. 19:35-41.
19 Qori e sega ni imatai se iotioti ni gauna, me taqomaki keda na imuri i Karisito o ira na veiliutaki era sega ni dau veitovaki. E raivotutaka na yapositolo o Joni na veika ena yaco ena iotioti ni veisiga, na vuravura e vakatayaloyalotaki ira na vakaitutu se na ilawalawa e valataka na ka dodonu, ena tiloma na veivakacacani i Setani. (Vkta. 12:15, 16) Sa vakadinadinataki na ka e raivotutaki qori. E levu na kisi ni veilewai, era vakatulewataka na turaganilewa ni tu noda dodonu na iVakadinadina i Jiova meda sokalou qai vunautaka na itukutuku vinaka. Na noda ivakaraitaki vinaka e dau vukea tale ga na mataqali vakataulewa va qori. Na ivakaraitaki i Paula eratou dokai koya qai taqomaki koya kina eso na vakailesilesi ni Roma era tiko e Efeso. (Caka. 19:31) Me laurai votu mada ga na noda daudina kei na noda veidokai vei ira eda dau sotava. De dua ena veisautaka nodra rai na noda ivakaraitaki vinaka.
20. (a) Na cava nomu rai me baleta na kena tete na vosa i Jiova ena imatai ni senitiuri kei na gauna qo? (b) Cava o vakadeitaka mo cakava ni sa qaqa tiko nikua o Jiova?
20 E kurabuitaki na kena ‘gumatua qai tete vakalevu na vosa i Jiova’ ena imatai ni senitiuri. E laurai ni yaco tale ga qori nikua, da qai kila ni veitokoni kina o Jiova. O via vakaitavi ena cakacaka vakatubuqoroqoro qo? Vakatotomuria na nodra ivakaraitaki na lotu vaKarisito ena imatai ni senitiuri. Mo yalomalumalumu, toso vata kei na isoqosoqo i Jiova, cakacaka vagumatua, cata na vakatevoro, solia nomu vinaka taucoko ena vunau qai cakava qori ena veidokai kei na daudina.
a Raica na kato “Efeso—Na Koroturaga kei Esia.”
b A vola tale ga mai Efeso o Paula na 1 Korinica.
c De dua na iqusinibuno qori e dau dara o Paula e yadrena me kua kina ni drodro na buno i matana. Na epereni tale ga e daramaka e rairai dusia ni a cula valelaca tiko o Paula ena nona gauna galala, de dua ena matakalailai.—Caka. 20:34, 35.
d E vola o Luke ni kena isau e 50,000 na tikinisiliva. Ke vakaibalebaletaka o Luke na dinari, ena taura e dua na tamata cakacaka ena gauna oya e 50,000 na siga—rauta ni 137 na yabaki—me rawata kina na ilavo ya, ke cakacaka me vitu na siga ena dua na macawa.
e Era kaya eso ni vakasamataka tiko o Paula na ituvaki qo ena gauna e vola kina vei ira e Korinica, “keitou sega mada ga ni kila se keitou na bula se sega.” (2 Kor. 1:8) Ia de dua e nanuma e dua tale na ituvaki rerevaki sara. Ni vola o Paula ni “vala kei ira na manumanu kila mai Efeso,” a rairai vala dina kei na manumanu kila ena valenisarasara, se na veivakacacani eratou vakila. (1 Kor. 15:32) E sega ni macala se yaco dina qori, se a vosa tiko ga vakaibalebale.
f E dau voravora na kudru vakailawalawa. Kena ivakaraitaki, ni oti e dua tale na senitiuri, era vakacaca e Efeso e dua na ilawalawa dauvavavi.
