1, 2. Na cava e sega ni kidroataka kina o Paula na veitusaqati e sotava i Jerusalemi?

 E VAKABULAI tale o Paula mai vei ira na ilawalawa dauvakacaca e Jerusalemi qai biu i valeniveivesu. E sega ni kidroataka na yapositolo gugumatua qo nona tusaqati tiko e Jerusalemi. A tukuni vua me namaka “na valeniveivesu kei na veivakararawataki” ena koro qo. (Caka. 20:22, 23) E sega ni matata vua na ka ena yaco, e kila ga ni na vakararawataki tiko ga ena vuku ni yaca i Jisu.—Caka. 9:16.

² Era vakasalataki Paula mada ga na parofita lotu vaKarisito ni na vesu qai soli “ina ligadra na lewe ni veimatanitu.” (Caka. 21:4, 10, 11) Dua na gauna lekaleka sa oti, era saga e dua na ilala Jiu mera vakamatei koya. Oti qori era veiletitaki koya na lewe ni Sanadrini ena vuku ni ka e tukuna, vaka ga mera ‘dresulaki koya.’ Ia qo era sa vesuki koya tu na sotia ni Roma me waraka e levu tale na veilewai kei na veibeitaki. (Caka. 21:31; 23:10) Io, e vinakata dina na yapositolo o Paula me vakayaloqaqataki!

3. Na cava e vakayaloqaqataki keda meda tomana tiko ga noda cakacaka vakavunau?

³ Ena gauna ni ivakataotioti qo eda kila ni “o ira kece era via qarava na Kalou ena vuku i Karisito Jisu era na vakacacani tale ga.” (2 Tim. 3:12) Eda vinakata tale ga ena so na gauna meda vakayaloqaqataki me rawa nida tomana noda cakacaka vakavunau. Eda kalougata dina ni vakarautaka “na dauveiqaravi yalodina e vuku” na ivola vakaivolatabu kei na soqoni meda vakayaloqaqataki kina ena kena gauna donu! (Maciu 24:45) E vakadeitaka vei keda o Jiova ni na tawayaga na nodra sasaga na meca ni itukutuku vinaka. Era na sega ni vakarusai keda vakailawalawa, se tarova na cakacaka vakavunau. (Aisea 54:17; Jere. 1:19) Ia vakacava na yapositolo o Paula? E bau vakayaloqaqataki me tomana tiko ga nona vunautaka sara vakavinaka na itukutuku vinaka? Ke dina qori, e vakayaloqaqataki vakacava, na cava tale ga e cakava kina?

4, 5. E vakayaloqaqataki vakacava o Paula? Cava e donu vinaka kina na kena yaco?

⁴ E vakayaloqaqataki o Paula ni vakabulai oti mai na Sanadrini, e yaco qo ena bogi. E vakamacalataki ena kena itukutuku: “E mai tu e yasana na Turaga qai kaya vua: ‘Mo yaloqaqa! Ni o sa tukuni au vakamatata e Jerusalemi, o na lai tukuni au tale ga i Roma.’” (Caka. 23:11) Ena vosa veiuqeti qori i Jisu, e vakadeitaka kina o Paula ni na sega ni vakamatei. E kila ni na yaco bula i Roma me lai vunautaki Jisu e kea.

⁵ E donu vinaka na gauna e vakayaloqaqataki kina o Paula. Ena siga ga e tarava, e le 40 vakacaca na tagane Jiu era “bukivere . . . qai bubuluitaka mera cudruvi ke ra kana se gunu ni bera nira vakamatei Paula.” E vakavotui ena “bubului kei na bukivere” qo ni gu sara ga na lomadra na ilala tagane Jiu mera vakamatea na yapositolo. Era vakabauta ke sega ni yaco na nodra bukivere, ena kedra tale na isamu ni dawa. (Caka. 23:12-15) Ena nodra veitokoni na iliuliu ni bete kei ira na qase, a nodra inakinaki me kau lesu o Paula me vakatarogi tale ena Sanadrini, vaka ga era via kila dina na itukutuku me baleti koya. Ia era na vuni tiko na daubukivere ena yasa ni gaunisala mera vesuki Paula ra qai vakamatei koya.

6. E qai kilai vakacava na nona bukiveretaki o Paula? Cava era vulica kina na itabagone nikua?

⁶ E mani rogoca na vugoi Paula na bukivere qai lai tukutuku vei Paula. Sa qai tukuna vua o Paula me vakasavuya qori vua na komada ni sotia ni Roma, o Kilotiu Laisiasa. (Caka. 23:16-22) Macala ga ni o Jiova e lomani ira na itabagone era vakataki vugoi Paula, nira yaloqaqa mera bolemate ena vukudra na tacidra vakayalo ra qai yalodina ni cakava na ka era rawata ena vuku ni Matanitu ni Kalou.

7, 8. Na cava e cakava o Kilotiu Laisiasa me taqomaki Paula kina?

⁷ Ni rogoca ga na bukivere o Kilotiu Laisiasa, e soqoni ira sara e 470 na yadra mai na 1,000 na sotia era tu ena nona lewa. Ira qo era sotia dautauri moto ra qai dauvodo ose, ra qai biuti Jerusalemi ena bogi ya mera taqomaki Paula ena nona ilakolako i Sisaria. Nira yaco yani, ena soli o Paula vei Kovana Filikesa. a Dua toka na iwiliwili levu ni Jiu era vakaitikotiko e Sisaria, na itikotiko liu ni nona veiliutaki o Roma e Jutia, ia e levu ga era kai Veimatanitu. E cicivaki vinaka o Sisaria ni vakatauvatani kei Jerusalemi, ni laurai vakalevu kina na veivakaduiduitaki vakalotu kei na tikoyavavala. E tiko tale ga e kea na valenivolavola liu ni mataivalu ni Roma e Jutia.

⁸ Ni muri na nodra lawa na kai Roma, a volavola vei Filikesa o Laisiasa me vakamacalataka na kisi i Paula. E vakamacalataka o Laisiasa  ni gauna e kila kina ni kai Roma o Paula, a vakabulai koya ni ‘voleka sara nira vakamatei koya na Jiu.’ E tukuna tale ga ni sega ni dua na cala i Paula “me mate se vesu kina,” ia ena vuku ni nodra bukiveretaki Paula, e soli koya kina vei Filikesa me rawa ni rogoci ira na veibeitaki qai vakataulewa kina.—Caka. 23:25-30.

9. (a) E beci vakacava na dodonu i Paula ni dua na lewenivanua e Roma? (b) Ena gauna cava meda vakayagataka vinaka kina na dodonu ni lewenivanua?

⁹ Vakacava e dina na ka kece e vola o Laisiasa? Sega. A rairai vinakata ga me rogo vinaka vei Filikesa. A sega dina ni vakabulai Paula baleta ni lewenivanua e Roma. Kena ikuri, e sega ni bau tukuna ni a ‘vesuki Paula ena rua na sinucodo,’ kei na nona vakarota e muri “me kuitalaki, me vakatarogi tale ga.” (Caka. 21:30-34; 22:24-29) Kena ibalebale a sega ni doka o Laisiasa na dodonu i Paula ni dua na lewenivanua e Roma. Nikua e vakayagataki ira na duru ni lotu o Setani mera bukana na veivakacacani, so na gauna ena sega ni dokai na noda dodonu vakalawa. Ia me vakataki Paula, eda rawa ni vakayagataka na dauveiqaravi ni Kalou na noda dodonu ni lewenivanua meda taqomaki kina ena lawa.

10. Na cava eso na ka bibi e beitaki kina o Paula?

¹⁰ E lai “yadravi tiko ena vale vakatui nei Eroti” mai Sisaria o Paula, nira waraki tiko na dauveibeitaki mai Jerusalemi. (Caka. 23:35) Ni oti e lima na siga sa qai yaco yani na Bete Levu o Ananaiasa, na loya o Teritulu kei na so tale na qase. Taumada e vakacaucautaki Filikesa o Teritulu ena ka sa cakava ena vukudra na Jiu, me rawa ga ni taleitaki kina. b Oti sa qai tukuna me baleti Paula, “na tamata qo e dauvakavuca, ena nona veivakauqeti era tikoyavavala sara ga kina na Jiu kece ena veiyasa i vuravura, e nodra iliuliu na matalotu ya mai Nasareci, a via vakadukadukalitaka tale ga na valenisoro, keimami mani vesuki koya.” Era “sega ni bera na Jiu ena nodra veitokoni, era kaya ni dina kece na itukutuku ya.” (Caka. 24:5, 6, 9) Era beitaki Paula ni uqeta na tikoyavavala, liutaka e dua na matalotu ribatani, qai vakadukadukalitaka na valenisoro. Sa rawa ni totogi mate ena veibeitaki qori.

11, 12. E vakacala vakacava o Paula na ka e beitaki kina?

¹¹ E vakatarai sara me vosa o Paula. E kaya: ‘Au na vakamacalataki  au meu sauma kina na veibeitaki.’ E vakacala o koya na ka e beitaki kina. A sega ni vakadukadukalitaka na valenisoro se uqeta na tikoyavavala. E tukuna ni sa oti qo e “vica na yabaki” qai lesu tale e Jerusalemi, e kauta na “iloloma” se na cau vei ira na lotu vaKarisito dravudravua era vakila na leqa ni kakana kei na veitusaqati. E vakadeitaka tale ga ni sa “vakasavasavataki” oti ni bera ni curu ina valenisoro, qai dau saga me vinaka tiko ga nona lewaeloma “ena mata ni Kalou, vei ira tale ga na tamata.”—Caka. 24:10-13, 16-18.

¹² Sa qai vakatusa o Paula ni sokaloutaka na nodra Kalou na nona qase ena nona ‘muria na ivakarau ni lotu era vakatoka me matalotu ribatani.’ Ia e vakadeitaka vei ira ni vakabauta “kece na ka e volai tu ena Lawa kei na nodra ivola na Parofita.” Me vakataki ira ga na dauveibeitaki, e vakabauta dei o Paula na inuinui ni nodra “vakaturi mai na yalododonu kei ira na sega ni yalododonu.” E mani kaya o Paula mera vakadinadinataka sara na nodra veibeitaki: “Mera vosa sara ga o ira na tu qo mera vakamacalataka se cava na noqu cala niu a tu ena mata ni Sanadrini, vakavo ga noqu a tukuna vakadomoilevu niu a tucake tu ena kedra maliwa: ‘Au mai lewai tiko qo e matamuni ena vuku ni inuinui ni nodra vakaturi na mate!’”—Caka. 24:14, 15, 20, 21.

13-15. Na cava eda vulica vei Paula me rawa nida doudou ni vunau vei ira na veiliutaki?

¹³ E ivakaraitaki vinaka vei keda o Paula ke da mani kau ena matadra na veiliutaki ena vuku ni noda sokalou da qai beitaki vakailasu nida uqeta na tikoyavavala, vakaduduile se lewena na “matalotu ribatani.” E sega ni saga o Paula me taleitaki koya na kovana me vakataki  Teritulu, ni a cavuta na vosa ni veicavilaki. E sega ni tavaiyaya, e vosa ga ena veidokai. Ni digia na vosa e matau, e matata kina na itukutuku dina e vakamacalataka. Era sega ni tiko na “Jiu mai na yasana o Esia” era beitaki Paula ni vakadukadukalitaka na valenisoro, e qai kaya o Paula ni dodonu vakalawa mera tiko, me rogoci nodra ile.—Caka. 24:18, 19.

¹⁴ Ia e vakasakiti duadua oya ni sega ni tu suka o Paula me tukuna na nona vakabauta. E doudou ni tukuna tale na nona vakabauta me baleta na veivakaturi, qori na ulutaga a vakavuna na tikoyavavala ena mata ni Sanadrini. (Caka. 23:6-10) Ni vakalasuya tiko na veibeitaki o Paula, e vakabibitaka na inuinui ni veivakaturi. Na vuna? Me tukuna kina na ka dina me baleti Jisu kei na nona vakaturi, nira sega ni vakabauta qori na dauveitusaqati. (Caka. 26:6-8, 22, 23) Kena ibalebale na usutu levu ga ni veibeitaki qo e vauca tiko na veivakaturi, vakabibi nodra vakabauti Jisu kei na nona vakaturi.

¹⁵ Me vakataki Paula, e rawa nida vunau ena doudou. Me uqeti keda mada ga na vosa i Jisu vei ira na nona tisaipeli: “Era na cati kemudou na tamata kece ena vuku ni yacaqu. Ia o koya e vosota me yacova na icavacava ena vakabulai.” Vakacava meda leqataka na ka meda tukuna? Sega. Ni yalataka tu o Jisu: “Ni dou kau mo dou lai lewai, dou kua ni lomaleqataka na ka mo dou tukuna, dou tukuna ga na ka e tukuni vei kemudou ena gauna ya, dou na sega ni vosa, ena vosa ga ena vukumudou na yalo tabu.”—Mari. 13:9-13.

16, 17. (a) Na cava e cakava o Filikesa ena veilewai i Paula? (b) Cava e rere kina o Filikesa? Cava e sotavi Paula kina vakavica o Filikesa?

¹⁶ Qo e sega ni imatai ni gauna me rogoca kina o Filikesa na ivakavuvuli vaKarisito. E tukuna na iVolatabu: “E sega ni vulagi o Filikesa ena ka e baleti ira na muria tiko Na Sala [na yaca era kilai kina na lotu vaKarisito taumada], mani vakasukai ira yani qai kaya: ‘Gauna ena lako sobu mai kina o Laisiasa na komada ni mataivalu, au sa na qai vakatulewataka na ka e baleti kemuni.’ E mani vakaroti na turaganivalu me se vesu tiko ga o Paula, ia me soli vua eso na galala, mera vakatarai tale ga na wekana mera solia na ka e vinakata.”—Caka. 24:22, 23.

¹⁷ Ni oti e vica na siga, e kacivi Paula o Filikesa kei na watina o Tarusila, e Jiu, rau qai rogoci koya ni “vakamacalataka . . . na veika e vauca na nona vakabauti Karisito Jisu.” (Caka. 24:24) Ia ni vakamacalataka o Paula “na yalododonu, na lewamatau, kei na veilewai se bera mai, e rere sara ga o Filikesa.” De dua e leqa nona lewaeloma ena levu ni ka ca e cakava. E mani talaci Paula ni kaya: “Mo se lako mada, dua na gauna vinaka au na qai talatala tale yani.” E vakavica nodrau sota o  Paula kei Filikesa ni oti ya, sega ni nona via kila na dina, a nanuma ga ni na vaqumi koya ena ilavo o Paula.—Caka. 24:25, 26.

18. Na cava e vakamacalataka kina o Paula na “yalododonu, na lewamatau, kei na veilewai se bera mai” vei Filikesa kei watina?

¹⁸ Na cava e vakamacalataka kina o Paula “na yalododonu, na lewamatau, kei na veilewai se bera mai” vei Filikesa kei watina? Me nanumi tiko ni rau via kila na ka me cakava e dua e “vakabauti Karisito Jisu.” Ni kila vinaka o Paula na nodrau ivakarau ni bula dukadukali, voravora ni nodrau itovo, qai sega vei rau na lewadodonu, e tukuna gona vakadodonu na ka mera cakava o ira kece na via muri i Jisu. Na ka e tukuna qo o Paula e dusia ni duidui na ivakatagedegede ni yalododonu ni Kalou kei na nodrau ivakarau ni bula o Filikesa kei watina. E dodonu me rau liaca kina nida na saumitaro kece vua na Kalou ena ka eda vakasamataka, tukuna kei na ka eda cakava. Koya gona, e bibi sara nona lewai rau na Kalou mai na nona lewai Paula o Filikesa. Sa rauta me “rere sara ga” o Filikesa!

19, 20. (a) Na cava meda cakava ke so era tataleitaki, ia era sega ni veisautaka na nodra ivakarau ca? (b) Eda kila vakacava ni sega ni itokani i Paula o Filikesa?

¹⁹ Eda na rairai sotavi ira tale ga era vakataki Filikesa ena noda cakacaka vakaitalatala. De dua era taleitaka na ka dina, ia era sega ni via veisautaka nodra bula me salavata kei na ivakavuvuli vakaivolatabu. E dodonu gona meda qaqarauni nida saga meda vukei ira qori. Me vakataki Paula, meda vakamacalataka ga ena veidokai na ivakatagedegede dodonu ni Kalou. De dua ena tara na lomadra na ka dina. Ia ke ra sega ni via biuta nodra ivakarau ca, meda laivi ira ga qai qarai ira e gu na lomadra mera kila na ka dina.

²⁰ Sa qai kilai na loma i Filikesa ena ka e tukuni qo ena iVolatabu: “Ni oti e rua na yabaki, sa mai sosomitaki Filikesa o Porisiu Fesito. Se vesu tu ga o Paula ni via vakayalovinakataki ira na Jiu o Filikesa.” (Caka. 24:27) A sega ni itokani dina i Paula o Filikesa. E kila vinaka nira sega ni dauveitusaqati se vakaduduile o ira na muria “Na Sala.” (Caka. 19:23) E kila tale ga ni sega ni beca e dua na lawa ni Roma o Paula. E vesuki Paula ga o Filikesa me “vakayalovinakataki ira na Jiu.”

21. Na cava e yaco vei Paula ni sa kovana o Porisiu Fesito? Cava e dau vakayaloqaqataki Paula?

²¹ E macala mai na iotioti ni tikina ena Cakacaka wase 24, ni se vesu tu ga o Paula ena gauna sa kovana kina o Porisiu Fesito. E rogoci veitaravi na kisi nei Paula qai rairai ina dua na vakailesilesi ina dua tale. Io, e “kau ina matadra na tui kei na kovana” na yapositolo yaloqaqa qo. (Luke 21:12) Eda na vulica yani qo nona vunau vua na iliuliu qaqa duadua ena nona gauna. Ena gauna kece qori e dei tu ga na vakabauta i Paula. Io, e dau vakayaloqaqataki koya tu ga na vosa qo i Jisu: “Mo yaloqaqa!”