1. Era tautauvata vakacava na lotu vaKarisito ena imatai ni senitiuri kei keda na iVakadinadina i Jiova nikua?

 ERA gumatua ena vunau na lotu vaKarisito ena imatai ni senitiuri. E vu mai lomadra nodra ciqoma na veivuke kei na veidusimaki ni yalo tabu. E sega ni tarova nodra vunau na veivakacacani qai vakalougatataki ira na Kalou. Qori tale ga na ka eda vakila na iVakadinadina i Jiova nikua.

2, 3. Na cava e kilai tani kina na ivola na Cakacaka?

² Sa macala ga ni uqeti iko na kedra italanoa na yapositolo ena ivola na Cakacaka! E kilai tani na ivola qo ni tu kina na kedra itukutuku uqeti vakalou na lotu vaKarisito taumada.

³ E volai tu ena ivola na Cakacaka na yacadra e le 95, era gole mai na 32 na vanua, 54 na koro kei na 9 na yanuyanu. E tu kina na kedra italanoa na tamata e duidui na nodra itovo se ivakarau ni bula—ira na daulotu viavialevu, na daunipolitiki dokadoka, kei ira na dauveitusaqati. E volai tale ga kina na kedra italanoa na tacida ena imatai ni senitiuri era sotava na dredre ni bula, ia era gumatua tiko ga ena vunautaki ni itukutuku vinaka.

4. Na cava eda duavata kina kei na yapositolo o Paula, Tavaita kei ira eso tale na ivakadinadina yalodina?

⁴ Ena rauta na 2,000 na yabaki sa oti e cakacaka vagumatua na yapositolo o Pita, o Paula, na vuniwai vinaka o Luke, na turaga lomasavu o Panapasa, na turaga yaloqaqa o Sitiveni, na marama yalovinaka o Tavaita, na marama dauveikauaitaki o Litia kei na levu tale na ivakadinadina yalodina. Ia e dua na ka eda duavata kina. Na cava ya? Na itavi ni veivakatisaipelitaki eda lesi kece kina. (Maciu 28:19, 20) Eda marautaka nida vakaitavi vata!

5. Era tekivu vunau e vei na imuri Jisu?

⁵ Vakasamataka mada na itavi e lesia o Jisu vei ira na nona imuri. “Dou na rawata na kaukaua ni sobuti kemudou na yalo tabu, dou na qai tukuni au e Jerusalemi, e Jutia taucoko, e Samaria, kei na veivanua yawa sara kei vuravura.” (Caka. 1:8) Taumada, e vakaukauataki ira na tisaipeli na yalo  tabu mera vunau “e Jerusalemi.” (Caka. 1:1–8:3) Tarava, e dusimaki ira na yalo tabu mera vunau “e Jutia taucoko, e Samaria.” (Caka. 8:4–13:3) Oti ya era sa qai lai tukuna na itukutuku vinaka ina “veivanua yawa sara kei vuravura.”—Caka. 13:4–28:31.

6, 7. Na cava e vinaka kina noda cakacaka vakaitalatala nikua ni vakatauvatani kei na imatai ni senitiuri?

⁶ E sega ni tiko vei ira na tacida ena imatai ni senitiuri na iVolatabu taucoko mera vakayagataka ena cakacaka vakavunau. Na Kosipeli mada ga i Maciu e qai vakaoti ena 41 G.V. Sa vola oti o Paula eso na nona ivola ni bera ni vakaoti na Cakacaka ena rauta na 61 G.V. E sega gona ni tu nodra iVolatabu taucoko se ivola vakaivolatabu mera solia vei ira na tataleitaki. Ia ni bera nira lotu vaKarisito na Jiu, era sa dau rogoca ena nodra valenilotu na kena wiliki na iVolatabu vakaIperiu. (2 Kor. 3:14-16) E vinakati gona vei ira qori mera dau vakarorogo matua, me rawa nira nanuma na tikinivolatabu mera cavuqaqataka.

⁷ Sa tu vei keda nikua na iVolatabu kei na levu tale na ivola vakaivolatabu. Eda veivakatisaipelitaki nida tukuna na itukutuku vinaka ena 240 na vanua kei na duidui vosa.

8, 9. (a) Na cava era cakava na tisaipeli i Jisu ena veivuke ni yalo tabu? (b) Na cava e vakarautaka na dauveiqaravi yalodina ena veivuke ni yalo tabu?

⁸ Ni vakaroti ira nona imuri o Jisu mera vunau, e tukuna: “Dou na rawata na kaukaua ni sobuti kemudou na yalo tabu.” Era na vunau e vuravura taucoko na imuri i Jisu ena veidusimaki ni yalo tabu ni Kalou se na nona igu kaukaua. Ena kaukaua ni yalo tabu e vakabulai ira na tauvimate o Pita kei Paula, rau vakasava na timoni qai vakaturi ira na mate! Ia e tiko e dua tale na inaki bibi ni kena soli vei ratou na yalo tabu. Me ratou vakavulica eso tale ena kilaka dodonu e rawati kina na bula tawamudu.—Joni 17:3.

⁹ Ena Penitiko 33 G.V., era vosataka na tisaipeli i Jisu “na veimataqali vosa me vaka ga e dusimaki ira kina na yalo tabu mera cavuta.” Era mani vunautaka “na veika vakatubuqoroqoro ni Kalou.” (Caka. 2:1-4, 11) Eda sega ni vosataka vakacakamana na veimataqali vosa nikua. Ia ena veivuke ni yalo tabu e vakarautaka na dauveiqaravi yalodina na ivola vakaivolatabu ena levu na vosa. Kena ivakaraitaki, e tabaki e veivula e milioni na ilavelave ni Vale ni Vakatawa kei na Yadra!, kei na noda website na jw.org e tiko kina na ivola vakaivolatabu kei na vidio e vakadewataki ena sivia na 1,000 na vosa. Na ka kece qori e rawa nida tukuna kina “na veika vakatubuqoroqoro ni Kalou” vei ira na veimatanitu, veiyavusa kei na duivosavosa.—Vkta. 7:9.

10. Tekivu mai na 1989, cava sa rawati ena vakadewataki ni iVolatabu?

¹⁰ Tekivu mai na 1989 sa raica vakabibi na dauveiqaravi yalodina na  kena vakarautaki na New World Translation of the Holy Scriptures ena levu na vosa. Sa vakadewataki oti ena sivia na 200 na vosa na iVolatabu, sa tabaki tale ga e vica vata na milioni, qai levu tale sa vakarautaki tiko. E rawa kece qori ena kaukaua ni Kalou kei na yalona tabu.

11. Na cava sa rawati ena kena vakadewataki na ivola vakaivolatabu?

¹¹ Era qarava na cakacaka ni vakadewa ena sivia na 150 na vanua e vica na udolu na lotu vaKarisito era bolecakacaka. Eda sega ni kurabuitaka qori, ni qo ga na isoqosoqo e veidusimaki kina na yalo tabu me “vunautaka sara vakavinaka” e vuravura raraba na veika me baleta na Kalou o Jiova, nona Tui vakaMesaia, kei na Matanitu vakalomalagi sa tauyavu oti!—Caka. 28:23.

12. Na cava e vukei Paula kei ira na vo ni lotu vaKarisito mera vunau?

¹² Ni vunau o Paula vei ira na Jiu kei ira na kai Veimatanitu e Anitioki e Pisitia, “era mai vakabauta o ira na yalomalumalumu era muria na sala mera bula tawamudu kina.” (Caka. 13:48) Ena itinitini ni ivola na Cakacaka, e vola o Luke ni vunautaka o Paula na ‘Matanitu ni Kalou ena doudou qai sega ni dua e tarovi koya.’ (Caka. 28:31) E vunau tiko e vei na yapositolo? E Roma, na koroturaga ni dua na matanitu qaqa kei vuravura! Se mani vunau se iwalewale cava e vakayagataki, era vunau rawa na imuri i Jisu ena veivuke kei na veidusimaki ni yalo tabu.

13. Na cava meda masu kina nida vakacacani?

¹³ Nira vakacacani na imuri taumada i Jisu, era kerei Jiova me solia vei ira na doudou. Na cava e qai yaco? E sobuti ira na yalo tabu qai vakaukauataki ira mera tukuna na Vosa ni Kalou ena doudou. (Caka. 4:18-31) Meda kerea tale ga na vuku kei na kaukaua meda vunau tiko ga ke da vakacacani. (Jeme. 1:2-8) Eda gumatua ena vunau ni vakalougatataki keda tiko na Kalou qai vukei keda na yalona tabu. E sega ni dua na ka e tarova na cakacaka vakavunau, se mani veitusaqati se da mani vakacacani vakaca. Nida vakacacani, meda masuta na yalo tabu, vuku, kei na doudou meda tukuna kina na itukutuku vinaka.—Luke 11:13.

14, 15. (a) Na cava e yaco ena vuku ni “veivakararawataki a yaco ena mate i Sitiveni”? (b) Era kila vakacava na ka dina o ira mai Siberia?

¹⁴ A vunau ena doudou o Sitiveni ni bera nira vakamatei koya na meca. (Caka. 6:5; 7:54-60) Ena gauna era ‘vakacacani kina vakalevu,’ era veiseyaki e Jutia kei Samaria taucoko na tisaipeli kece, vakavo ga o ratou na yapositolo. Ia e sega ni bau cegu na cakacaka vakavunau. A gole i Samaria o Filipi me “vunautaki Karisito” qai vuavuaivinaka na nona cakacaka. (Caka. 8:1-8, 14, 15, 25) E tukuni ni “o ira na veiseyaki ena vuku ni veivakararawataki a yaco ena mate i Sitiveni era gole sara i Finaisi, Saipurusi, kei Anitioki, era vunautaka na vosa vei ira ga na Jiu. Ia eso vei ira na lako i Anitioki era kai Saipurusi, so tale era kai Kirini, era tukuna na itukutuku vinaka  ni Turaga o Jisu vei ira na vosa vaKirisi.” (Caka. 11:19, 20) Na veivakacacani e vakavuna me tete na itukutuku ni Matanitu ni Kalou ena gauna oya.

¹⁵ Qori tale ga na ka e yaco ena matanitu makawa na Soviet Union. Ena veiyabaki ni 1950 era kau vakavesu i Siberia e udolu vakacaca na iVakadinadina i Jiova. Nira biu ena duidui yasana e Siberia e tete tiko ga na itukutuku vinaka. Ena dredre dina mera sauma nodra ivodovodo na iVakadinadina mera lakova e 10,000 na kilomita, mera vunautaka kina na itukutuku vinaka! Ia e qai vakauti ira ena veivanua yawa qori na matanitu. E kaya e dua na tacida, “O ira sara ga na vakailesilesi era vakavuna mera kila na ka dina e udolu na tamata yalomalumalumu e Siberia.”

16, 17. E laurai vakacava ena ivola na Cakacaka ni vakalougatataka o Jiova na cakacaka vakavunau?

¹⁶ E vakalougatataki ira dina na lotu vaKarisito taumada o Jiova. E tea qai vakasuasuataka o Paula kei ira tale eso, “na Kalou ga e vakatubura.” (1 Kor. 3:5, 6) E laurai ena ivola na Cakacaka na tubu e yaco, ni vakalougatataka tiko o Jiova na cakacaka vakavunau. Kena ivakaraitaki, e tukuni ni “tete tiko ga na vosa ni Kalou, e tubu tiko ga vakalevu na kedra iwiliwili na tisaipeli e Jerusalemi.” (Caka. 6:7) Ni tete na cakacaka vakavunau “e qai vakilai e dua na gauna ni vakacegu ena ivavakoso ena vanua taucoko o Jutia, Kalili, kei Samaria. E bulabula na ivavakoso, era rerevaki Jiova na lewena, era vakila tale ga na veivakacegui ni yalo tabu qai tubu tiko ga na kedra iwiliwili.”—Caka. 9:31.

¹⁷ E Anitioki e Siria era yaloqaqa ni vunau na mataveitacini vei ira na Jiu kei ira na vosa vaKirisi. Kena ikuri, e “tokoni ira na liga i Jiova, e levu sara era mai vakabauta era mani gole vua na Turaga.” (Caka. 11:21) E tukuni me baleta na toso ena koro qori: “E tubu qai tete tiko ga na vosa i Jiova.” (Caka. 12:24) Ena nona vunau vakavinaka o Paula kei na so tale vei ira na kai Veimatanitu, “e gumatua qai tete sara kina vakalevu na vosa i Jiova.”—Caka. 19:20.

18, 19. (a) Eda kila vakacava ni tokoni keda “na liga i Jiova”? (b) Tukuna na ivakaraitaki ni dau tokoni ira nona tamata o Jiova.

¹⁸ E tokoni keda tale ga nikua “na liga i Jiova.” Oya na vuna era sa mai vakabauta e levu, ra qai yalataka nodra bula vua na Kalou ena nodra papitaiso. Ena veivuke ga ni Kalou kei na nona veivakalougatataki eda vosota kina na veivakacacani—so na gauna na veivakacacani kaukaua sara—da qai vunau tiko ga me vaka eratou cakava o Paula kei ira na lotu vaKarisito taumada. (Caka. 14:19-21) E dau vukei keda na Kalou o Jiova. E tabei keda na “ligana tawamudu” nida vakatovolei. (Vkru. 33:27) Meda nanuma tale ga ni na sega vakadua ni biuti ira nona tamata  o Jiova ena vuku ni yacana cecere.—1 Sam. 12:22; Same 94:14.

¹⁹ Kena ivakaraitaki: Ni vunau tiko ga o Brother Harald Abt, mani vakauti koya o ira na Nazi ina keba ni veivakararawataki e Sachsenhausen ena iKarua ni iValu Levu. Ena Me ni 1942 era gole na ovisa vakalecaleca ni Jamani vakatokai na Gestapo ina vale i Elsa na watina, era vesuki koya qai kauti luvedrau yalewa lailai. E biu o Elsa ena levu na keba. E tukuna o koya, “Au vulica ena keba ni veivakararawataki e Jamani, ni veivakaukauataki na yalo tabu i Jiova nida vakatovolei vakalevu! Ni bera niu vesu, a volavola mai e dua na taciqu vakayalo. E tukuna ni dau veivakacegui na yalo tabu i Jiova nida vakatovolei vakalevu. Au nanuma ni sega ni dina, ia na gauna au vakatovolei kina, au vakadinadinataka sara ga na ka e tukuna. Ke se bera nida sotava, eda na sega ni kila, ia qori dina na ka e yaco.”

20. Na cava e cakava o Paula ni yadravi tu ena vanua e tiko kina? E veivakayaloqaqataki vakacava qori vei ira na tacida?

²⁰ E mai tini na ivola na Cakacaka ni gumatua o Paula ena ‘vunautaki ni Matanitu ni Kalou.’ (Caka. 28:31) Ni yadravi tu ena vanua e tiko kina, a sega ni vunau rawa e veivale. E vunau tiko ga vei ira na gole yani. Nikua tale ga eso na tacida era tu ga e vale, de dua era davo tu ga nira tauvimate bibi, se tiko ena vale ni malumalumu ena vuku ni bula vaqase se tauvimate. Ia e gu na lomadra mera vunau ra qai lomana dina na Kalou. Meda masulaki ira da qai kerea na Tamada vakalomalagi mera sotavi ira na via kila na ka dina.

21. Na cava me vakatotolotaki kina na cakacaka vakavunau?

²¹ E levu vei keda eda rawa ni vunau e veivale se vakayagataka eso tale na iwalewale ni vunau. Meda vakayacora sara vakavinaka na noda itavi ni kacivaka na Matanitu ni Kalou, nida vunau ina “veivanua yawa sara kei vuravura.” E vakatotolotaki na cakacaka qo ni sa laurai votu “na ivakatakilakila” ni nona tiko na Karisito. (Maciu 24:3-14) Me kua na vakalusi gauna. Qo sara ga na gauna meda ‘vakaitavi vakalevu kina ena cakacaka ni Turaga.’—1 Kor. 15:58.

22. Na cava meda vakadeitaka nida waraka tiko na siga i Jiova?

²² Nida waraka tiko na “yaco mai ni siga i Jiova, e levu, e vakatubuqoroqoro,” meda vakadeitaka mada ga meda yalodina qai doudou tiko ga ena vunau. (Joeli 2:31) Eda na kunea e levu era vakataki ira na kai Peria “ni gauna era rogoca kina na vosa, e gu na lomadra mera dikeva.” (Caka. 17:10, 11) Meda vunau tiko ga me yacova nida sa rogoca: “Vinaka vakalevu. O iko na dauveiqaravi vinaka o qai yalodina!” (Maciu 25:23) Ke da gumatua ni cakava na noda itavi ni veivakatisaipelitaki nikua qai yalodina tiko ga vei Jiova, eda na vakila na marau tawamudu nida kila nida sa “vunautaka sara vakavinaka” na Matanitu ni Kalou!