Na yaca ni Kalou e vakatakilakilataki ena va na matuavosa vakaIperiu יהוה, e voleka ni basika vaka7,000 ena iVolatabu vakaIperiu. Na ilavelave qo e vakadewataka na va na matanivola qori me “Jiova.” E sega tale ni dua na yaca e basika vakalevu ena iVolatabu, na yaca ga qori. O ira na vola na iVolatabu era vakayagataka na itutu se ikacivi me vaka na “O koya e Kaukaua Duadua,” “O koya e Cecere Duadua,” kei na “Turaga,” nira tukuna tiko na Kalou, ia era vakayagataka na va na matuavosa vakaIperiu me yaca ni Kalou.

E dusimaki ira na dauvola iVolatabu na Kalou o Jiova mera vakayagataka na yacana. Kena ivakaraitaki, e uqeti Joeli me vola: “Era na bula o ira kece era masuta na yaca i Jiova.” (Joeli 2:32) E uqeta e dua na daunisame me vola: “Mera kila na tamata ni o kemuni, na yacamuni ga o Jiova, o kemuni ga oni Cecere Duadua e vuravura taucoko.” (Same 83:18) E rauta ni 700 na vanua e basika kina na yaca ni Kalou ena ivola na Same, na ivola ni serekali mera lagata ra qai cavuqaqataka na tamata ni Kalou. Na cava gona e yali kina na yaca ni Kalou ena levu na vakadewa ni iVolatabu? Na cava e vakayagataka kina na vakadewa qo na “Jiova”? Na cava na ibalebale ni yaca ni Kalou, Jiova?

Na cava e yali kina na yaca qo ena levu na vakadewa ni iVolatabu? Levu na vuna. Era nanuma eso ni sega ni bibi me dua na yaca me kilai kina na Kalou Kaukaua Duadua. Eso tale e uqeti ira na nodra ivakarau na Jiu me kua ni vakayagataki na yaca ni Kalou, era leqataka nira na beca. Eso tale era vakabauta ni sega ni dua e kila na icavucavuti donu ni yaca ni Kalou, e vinaka ga me vakayagataka na icavuti me vaka na “Turaga” se “Kalou.” Ia e sega ni donu na rai qori. Qo na vuna:

• O ira na kaya ni sega ni bibi me dua na yaca ni Kalou Cecere  Duadua, era sega ni via kila na ivakadinadina ni tiko na yaca ni Kalou ena ilavelave taumada ni nona Vosa, wili kina na ilavelave era maroroi tu mai ni bera na gauna vaKarisito. Me vaka sa tukuni oti, e vakarota na Kalou me biu na yacana ena nona Vosa ena rauta ni 7,000 na vanua. E macala ni vinakata meda kila da qai vakayagataka na yacana.

• Era bokoca na yaca ni Kalou o ira na daunivakadewa nira doka na ivakarau vakaJiu, ia era lecava e dua na tikina bibi. Eso na vunivola Jiu era sega ni via cavuta na yaca ni Kalou, ia era sega ni bokoca mai na nodra ilavelave ni iVolatabu. Na ivolavivigi makawa e kune e Kumran, volekata na Waitui Mate, e tiko kina na yaca ni Kalou ena levu na vanua. Eso na daunivakadewa iVolatabu era vakatakila ni tiko na yaca ni Kalou ena ivola taumada nira sosomitaka ena icavuti “TURAGA” ena matanivola lelevu. Ia se tarogi tiko ga, Na cava era nanuma kina na daunivakadewa qo mera sosomitaka se bokoca na yaca ni Kalou mai na iVolatabu, nira vakadinata ni tiko vakavica vata na udolu na yaca qori ena iVolatabu? O cei e vakadonuya mera cakava na veisau qo? O ira ga mera sauma.

• O ira na kaya me kua ni vakayagataki na yaca ni Kalou ni sega ni kilai na kena icavucavuti donu, era vakayagataka vakalevu na yaca i Jisu. Ia o ira na tisaipeli i Jisu ena imatai ni senitiuri e duidui na nodra cavuta na yacana ni vakatauvatani kei na ka era cavuta e levu na lotu vaKarisito ena gauna qo. O ira na lotu vaKarisito Jiu era na rairai cavuta na yaca i Jisu me Ye·shuʹa‛. Na “Karisito” e cavuti me Ma·shiʹach, se “Mesaia.” O ira na lotu vaKarisito vosa vaKirisi era kacivi koya I·e·sousʹ Khri·stosʹ, o ira na lotu vaKarisito vosa vakaLatina era kaya Ieʹsus Chriʹstus. Ena veiuqeti ni Kalou e volai na yacana ena ivakadewa vaKirisi, e dusia qori nira muria vakayalomatua na lotu vaKarisito ena imatai ni senitiuri me vakayagataki na yaca e kilai levu ena nodra vosa. Ena vakasama vata qori e nanuma kina na Komiti ni Vakadewa iVolatabu na Vuravura Vou me vakayagataki na “Jiova,” dina ni sega ni tautauvata kei na kena icavucavuti ena vosa vakaIperiu makawa.

Na cava e vakayagataka kina na “Jiova” na Vakadewa ni Vuravura Vou? Ena vosa vavalagi, na va na matuavosa e volai kina na yaca ni Kalou (יהוה) e vakadewataki vakadodonu me YHWH. Me vaka ga na ivakarau ni kena volai na vosa vakaIperiu makawa, na va na matuavosa e volai kina na yaca ni Kalou e sega ni tiko na kena votu. Ni vakayagataki e veisiga na vosa vakaIperiu makawa, era biuta na votu veiganiti o ira na dauwiliwili.

Ni oti e duanaudolu na yabaki na kena volai na iVolatabu  vakaIperiu, era bulia na dauvakadidike Jiu e dua na ivakarau ni icavucavuti se ivakatakilakila, me dusia na votu cava me vakayagataki ni wiliki na vosa vakaIperiu. Ia ena gauna oya, era vakabauta e levu na Jiu ni cala na kena cavuti vakadomoilevu na yaca ni Kalou, ra mani vakayagataka eso tale na icavuti. O koya gona, e kena irairai ni gauna era lavetaka kina na yaca ni Kalou ena va na matuavosa vakaIperiu, era biuta vata na votu ni so tale na icavuti kei na va na matuavosa ni yaca ni Kalou. Ia e sega ni yaga na ivolavivigi e tiko kina na votu qori me kilai kina na kena icavucavuti taumada ena vosa vakaIperiu. Eso era nanuma me cavuti me “Yahweh,” eso tale e duidui na ka era tukuna. E dua na ivolavivigi ni Waitui Mate e tiko kina e dua na wase ni Vunau ni Soro ena vosa vaKirisi e vakadewataka na yaca ni Kalou me Iao. Era vakatututaka tale ga na dauvolaivola makawa vaKirisi na icavucavuti Iae, I·a·beʹ, kei na I·a·ou·eʹ. Ia meda kua ni usuraka ga na noda rai. Eda sega sara ga ni kila na icavucavuti vakaIperiu ni yaca ni Kalou era vakayagataka na dauveiqaravi ni Kalou ena gauna makawa. (Vakatekivu 13:4; Lako Yani 3:15) Na ka ga eda kila ni vakayagataka wasoma na Kalou na yacana ni veivosaki kei ira nona tamata, nira kacivi koya ena yacana, era vakayagataka tale ga vakalevu nira veivosaki.​—Lako Yani 6:2; 1 Tui 8:23; Same 99:9.

Na cava gona e vakayagataka kina na vakadewa qo na yaca “Jiova”? Ni sa vakayagataki dede tu mai ena vosa vavalagi.

Na imatai ni gauna e basika kina na yaca ni Kalou ena iVolatabu vavalagi oya ena 1530 ena vakadewa ni Penitatuki, e vakadewataka o William Tyndale. E vakayagataka o koya na “Iehouah.” Toso na gauna, e veisau na vosa vakavalagi, e vakavoutaki na volai ni yaca ni Kalou. Me kena ivakaraitaki, ena 1612 e vakayagataka o  Henry Ainsworth na “Iehovah” ni vakadewataka na ivola na Same. Ena 1639, ni vakavoutaki qai tabaki na nona vakadewa kei na Penitatuki, sa vakayagataki na “Jehovah.” Ena 1901 era vakayagataka na daunivakadewa iVolatabu ena American Standard Version na yaca “Jehovah” ni basika kina na yaca ni Kalou ena ivola vakaIperiu.

E vakamacalataka na dauvakadidike dokai ni iVolatabu o Joseph Bryant Rotherham, na vuna e vakayagataka kina na “Jehovah” sega ni “Yahweh” ena nona ivola na Studies in the Psalms ena 1911, e kaya ni vinakata me vakayagataka na “yaca era kila raraba (era taleitaka tale ga) na lewenivanua era dau wili iVolatabu.” E tautauvata tale ga na ka e tukuna na dauvakadidike o A. F. Kirkpatrick ena 1930, me baleta na vakayagataki ni “Jehovah.” E kaya: “Era veiletitaka o ira na vulica na lawa ni vosa ni gauna qo ni dodonu me wiliki me Yahveh se Yahaveh; ia na JEHOVAH e rairai vu ena vosa vakavalagi, e sega ni bibi na kena cavuti donu, e bibi ga me kilai ni qo e Yaca Dina, e sega ni dua na icavuti wale me vaka na ‘Turaga.’”

Na cava na ibalebale ni yaca Jiova? Ena vosa vakaIperiu, na yaca Jiova e yavutaki ena vu e kena ibalebale “me yaco,” era vakabauta e levu na dauvakadidike ni vakadewataka vinaka na vu vakaIperiu e vakaikuritaki. E nanuma kina na Komiti ni Vakadewa iVolatabu na Vuravura Vou ni yaca ni Kalou e kena ibalebale “O Koya e Vakavuna me Yaco.” E duidui nodra rai na dauvakadidike, eda na sega gona ni usuraka noda rai ena kena ibalebale. Ia e veiganiti na ibalebale qo kei na itavi nei Jiova ni bulia na ka kece qai dau vakayacora na nona inaki. E bulia na lomalagi, na vuravura kei na ibulibuli vuku, ia se mani cava e yaco e raica me vakayacori ga na nona lewa kei na nona inaki.

O koya gona, na ibalebale ni yaca Jiova e sega ni yalani ga ena vu veiwekani e laurai ena Lako Yani 3:14, e tukuni kina: “Au na Cakava na ka ga au Vinakata” se “Au na Vakayacora na ka ga au Via Vakayacora.” Ia na malanivosa qori e sega ni vakaibalebaletaka taucoko na yaca ni Kalou. E vakatakila ga e dua na itovo ni Kalou, e vakaraitaka ni rawa ni vakayacora o koya na nona inaki ena ituvaki cava ga e basika. E okati gona ena vakasama qo ena yaca Jiova, ia e sega ni yalani ga ena ka e vinakata me cakava. E okati tale ga kina na ka e vinakata me yaco ena veika e bulia kei na vakayacori ni nona inaki.