NA MATE ni gadro e dua na mate ni gusu kilai levu e vuravura. E sega ni kilai ni sa tauvi dua na mate vakadomobula qo. E vakamacalataka na ivola vakavuniwai na International Dental Journal, ni mate ni gadro kei na so tale na mate ni gusu “e takalevu qai ririkotaki” kina na bula ni tamata. E kaya tale ga ni mate qo e tara na bula ni tamata yadua kei na nodra bula na tiko volekata, ni vakavuna na “rarawa, mosi kei na nona sega ni kana vinaka e dua se marautaka na bula.” Ena vukei iko na ulutaga qo mo taqomaki iko mai na mate ni gadro.

Ni tauvi dua na mate qo, na imatai ni ka e yaco e vakatokai na gingivitis. Qori na kena vuce qai vutu na gadro. Ena dra tale ga ena gauna o barasi kina se ni o leuta mo vakasavasavataka na batimu se o tu ga sa dra mai. Dau yaco tale ga qori ena gauna e dikevi kina vakavuniwai nomu gadro.

Ia ni sa lai ca sara, ena vakatokai me periodontitis. Ena gauna qo, sa tekivu me vakacacani na sui kei na gadro e taura na bati. Qai dau kidavi na ivakatakilakila ni mate qori ni toso na gauna. Kena ivakaraitaki, ena dra qai bulicaki vakaca na gadro, ena malumalumu qai veiyawaki na bati, ena boi na gusu qai laurai na vu ni bati.

Na mate ni gadro e vu mai na kena kumuni na tikitiki ni kakana e sureta na manumanu somidi ni bati. Kevaka e sega ni sava, ena vakavuna na vuce ni gadro. Toso na gauna sa na laurai na vu ni bati, ra qai kumukumuni  tale ga e keri na tikitiki ni kakana kei na manumanu somidi. Ke sega ni barasitaki se sava ena kaukaua qai vakatokai me tartar. Ni tiko kina na manumanu somidi, sa na vakacacani kina na sui kei na gadro e taura na bati.

Eso tale na ka e rawa ni vakavuna na mate ni gadro. Me vaka na nomu sega ni barasitaka se qarauna na batimu, nomu gunuva eso na wainimate e vakamalumalumutaka na sotia ni yago, matetaka, lomaocaoca, matenisuka, gunuvi sivia ni alakaolo, na vakatavako kei na veisau vakasauri ni wai e bulia na yago ena gauna ni bukete.

Ni tauvi iko na mate ni gadro, o na vakila na kena revurevu. Kena ivakaraitaki, ena mosi nomu gadro qai malumalumu na batimu. Ena vakavuna mo sega ni mama se marautaka na kakana o kania. Ena dredre mo vosa, ena veisau tale ga na kemu irairai. Era dikeva na dauvakadidike ni mate ni gadro ena tara na nomu bula taucoko.

O na kila vakacava ni tauvi iko na mate ni gadro? De dua o siqema eso na ivakatakilakila sa vakamacalataki mai cake. Ke vakakina, e ka vakayalomatua mo raica e dua na vuniwai ni bati me dikeva nomu gadro.

Vakacava e rawa ni wali na mate qori? Io. Ia ni sa lai ca sara, era na saga na vuniwai me tarovi na kena tete ni bera ni vakacacani na sui kei na gadro e taura na bati. Era dau vakayagataka kina na veimataqali misini me kau laivi na tartar ena vanua cava ga era kabi kina.

Ke o sega mada ga ni volekata na vanua e caka kina na veiqaravi qori, o se rawa ga ni taqomaki iko mai na mate ni gadro. Qori na nomu qarauna kei na nomu taqomaka na batimu.