DUA na ka na wawale i Anil. A kunea e dua nona cakacaka vou, e sau levu qai vakaitutu kina. Dau vakalevu me cakacaka bogi, vaka kina ena muanimacawa. So na gauna e cakacaka me 80 na aua ena loma ni dua ga na macawa. E kaya: “Vereverea dina na cakacaka, levu na itavi au vakacolati kina. Au kaya lo ga: ‘Cava sa mai va tu kina qo noqu bula? Keu sega ni cakava kina e dua na ka, au na mate dina.’” Sa oca sivia o Anil.

Na oca e valenicakacaka e sega ni kena ibalebale na wawale ga, e sivia tale na kena qo, e sega ni vaka nomu lomaocaocataka ga na cakacaka ni veisiga. Ni dua e oca sivia ena vakila na wawale, dau totolo nona rarawa qai malumalumu. Sa na sega ni taleitaka na cakacaka, sega vua na igu, qai lailai na ka e rawa ni cakava. E laurai ena vakadidike ni oca sivia e rawa ni vakaleqa na lomadra na tamata, ra tauvimate tale ga.

Cava e dau vakavuna na oca sivia? Levu na gauna e vakavuna ga na sivia ni cakacaka. Ena vuku ni leqa vakailavo, eso na boso era vinakata me balavu na gauna ni cakacaka, ia so na gauna e lailai na kedra isau na tamata cakacaka. Eso era sa cakacaka tiko ga ni sa tu vakarawarawa na iyaya vovou ni gauna qo, ra sega kina ni wasea na gauna ni cakacaka kei na nodra bula e vale. Eso era vakila na oca sivia nira leqataka se sega ni lewa vinaka na nodra cakacaka, se ra vakila na veivakaduiduitaki. Dau yaco tale ga qori ni sega ni matata vei ira na ka e dodonu me vakabibitaki, se ra sega ni dau veiriti kei ira era cakacaka vata.

Eda rawa ni vakavuna ga noda oca sivia. Ni so era qara na cakacaka isaulevu lai bibi kina vei ira na cakacaka. Era vakayagataka kina vakalevu nodra gauna, ra tini sureta kina na oca sivia.

Ke o vakila tiko na oca sivia e vanua ni cakacaka, o na walia vakacava? Ena dredre toka na veisau ke dua na ituvaki eda sa tao tu kina, da qai sega ni lewa rawa na ka me caka. Ia vakasamataka mada na va na sala qo e rawa ni wali kina na oca sivia. De dua ena rawa ni yaga vei iko.

Na cava e bibi duadua vei iko? Levu era na rairai kaya ni nodra vuvale kei na nodra bulabula vinaka vakayago. Qori sara ga na imatai ni ka ena vakaleqai ni o oca sivia.

Ke matata tiko vei iko na veika e bibi duadua, o na kila na vakatulewa mo cakava, kei na ka mo digia. Kena ivakaraitaki, de o sa kila sara tu ga ni na vakavuna na oca sivia nomu cakacaka. Ia o na rairai kaya, ‘Au sega ni rawa ni veisautaka noqu cakacaka, se meu vakalailaitaka noqu gauna ni cakacaka; e bibi na ilavo au rawata kina!’ Dina, eda vinakata na ilavo meda bula kina, ia me vakacava na levu ni ilavo o vinakata, me sa lai vakawaleni kina na ka e bibi vei iko?

Qarauna mo kua ni rawai ena veika era vakabibitaka eso. Na ka e vakabibitaka nomu boso ena rairai duidui mai na ka o vakabibitaka. So era dau vakaliuca na nodra cakacaka, ia sega ni kena ibalebale qori mo vakatotomuri ira.

Mo rawa ni vakaliuca na veika bibi qai sega ni lomaocaoca sivia, ena vinaka mo cakacaka ga ena vica na aua, se cikevi nomu boso me vakalailaitaka na nomu cakacaka, se mo veisautaka sara ga. Se mani cava o vakatulewataka, ena rairai vinakati mo veisautaka nomu rai me baleta na ilavo kei na ivakarau ni nomu bula. Ia kua ni nanuma ni na sega ni rawa se dredre.

Ena levu na vanua, era kaya na dau veivoli ni dau vakamarautaki keda na ilavo kei na ka eda taukena. Ia e sega ni dina qori. Na bula rawarawa e veivakacegui, eda bula galala tale ga. Ke o vinakata na bula qori, kua ni volivoli vakalevu, dau maroroi ilavo. Saga mo kua ni dinau vakasivia se kua sara ga ni dinau. Veivosakitaka kei ratou na lewe ni nomu vuvale ni vinakati eso na veisau va qori, kerea nodratou veitokoni.

Ke soli vei iko na cakacaka o kila ni sega ni nomu itavi mo cakava se o sotava tiko eso na leqa e valenicakacaka, veitalanoa kei na nomu boso. Ke rawa, vakatututaka vua eso na ka o rawa ni cakava mo drau marau ruarua kina. Vakadeitaka vua ni o na dina ina nomu cakacaka, qai tukuna vua na ka o tu vakarau kina mo cakava, ia vakamatatataka na ka o na sega ni cakava qai dei kina.

Saga me tiko ga vei iko na rai donu, kila tale ga na ka mo namaka. Ke o via cakacaka ena vica ga na aua, mo namaka ni na musu na kemu isau. Ke o kila ni o na rairai vakacegui, tekivu qara e dua tale na cakacaka baleta ena rawarawa nomu kunea e dua na cakacaka vou ni bera ni o vakacegui.

De drau sa veidinadinati oti kei nomu boso ena levu ni cakacaka mo cakava, ia mo namaka tiko ni na rawa ni vakaikuritaka o koya. O na rawa ni dei vakacava? Kua ni veisautaka na ka o sa vakatulewataka. Ni o cakava qori o na doudou ni tukuna vei nomu boso me dei tale ga ena nomudrau veidinadinati.

Ke sega mada ga ni vakaocai iko na nomu cakacaka, o se rawa ni vakila ga na lomabibi, dredre ni veimaliwai, kei na so tale na ituvaki dredre. Me tiko gona nomu gauna ni cegu, se lakova na ka ni veivakamarautaki. Ia e sega ni kena ibalebale qori mo qara na ka ni veivakamarautaki e saulevu me rawa ni dou qai marau kina vakavuvale.

Kua ni vakaliuca tu ga na cakacaka, cakava eso tale na ka, veimaliwai kei na so tale. Me kua ni nomu inaki mera taleitaki iko nomu itokani ena vuku ni nomu cakacaka se na levu ni ka e tu vei iko. Na vuna? E kaya na ivola Your Money or Your Life [Nomu iLavo se Nomu Bula]: “E bibi nomu bula mai na nomu rawa ilavo.” Ke o nanuma ni dodonu me vakatau ena nomu cakacaka na nomu kilai kei na nomu taleitaki, ena dredre mo veiraurautaka nomu cakacaka kei na nomu bula.

Vakacava o rawa ni veisautaka na nomu bula mo walia kina na oca sivia? Io. Qori na ka e cakava o Anil e tukuni taumada ena itekitekivu ni ulutaga qo. E kaya: “Au veivosaki kei na noqu boso makawa, kerei koya keu rawa ni lesu ina nona kabani, e vakadonuya. Au madua niu sotavi ira noqu itokani vakacakacaka makawa niu a tukuna vei ira niu via qara na ‘cakacaka e vinaka cake.’ E sega ni levu na kequ isau, ia au lomavakacegu, levu neitou gauna vakavuvale, vaka kina na veika e bibi cake vei au.”