Eso na cauravou kei na goneyalewa era dau biubiu e vale mera lai bula ga vakataki ira. Ia nira sotava na ituvaki dredre, era lesu tale i vale. Sa bau yaco qori vei iko?

Ke o lomani rau mada ga nomu itubutubu, ena dredre toka nomu lesu i vale. Kena ivakaraitaki, e kaya e dua na goneyalewa o Sera *: “Au lomadei niu mai tu vakataki au, qai sega ni dua au vakararavi vua. Ia noqu lesu qo i vale au vaka tale na gone.” E duavata kina na cauravou o Rusi. E kaya: “Au sega ni via lesu i vale, ia au sa sega ni qaravi au rawa. E vaka ga niu sega ni rawata tu e dua na ka.”

Ke o sotava sara tiko ga qori, ena yaga na ulutaga qo mo rawa ni qaravi iko tale kina vakailavo.

Veika vakailavo. E levu na goneyalewa kei na cauravou era kidacalataka ena imatai ni gauna na levu ni ilavo era vakayagataka mera bula tiko kina. E kaya o Rusi, sa tukuni oti mai: “Au vakayagataka na ilavo kece au maroroya tu meu rawa ni bula kina.” Qori tale ga na ka e yaco vei Seini, e dua na goneyalewa a biubiu mai vale ni se qai yabaki 24, qai lesu ni oti e dua veimama na yabaki. E vakatusa: “A rawa ni vinaka na noqu vakayagataki ilavo, niu biubiu e vale a sega tu noqu ilavo, ia niu qai lesu sa tu noqu dinau.” *

Leqa ni cakacaka. Se mani vakacava sara nomu tuvanaka vinaka na cakacaka mo rawata kina nomu bula, ke sega na cakacaka ena sega ni yaga nomu sasaga—e sotava qori o Seini. E kaya: “Au vakaivola ena tabana ni bula, qai vaqara noqu cakacaka e dua na isoqosoqo au lewena. Ia au veilecayaki sara ga ni sa leqa na cakacaka. Au sa lai bula tu ena dua na vanua e yawa mai tauni, qai sega na cakacaka me veiganiti kei na ka au vulica!”

Veika tawanamaki. So na cauravou kei na goneyalewa era sega ni vakarautaki ira vinaka nira lai cakacaka me rawa kina nira bula vakataki ira. Era sega ni namaka me dredre na cakacaka era na lai cakava. Era rarawataka ni sega ni marautaki na nodra inakinaki mera lewai ira ga. Era sega ni namaka me dredre na bula nira sa tubu tiko.

Veitalanoa kei rau nomu itubutubu me baleta nomu sa via toki lesu i vale. Dou rawa ni veivosakitaka qo: Ena vakacava na dede ni nomu tiko e vale? O na veivuke vakacava vakailavo? Cakacaka ni vale cava o rawa ni cakava? Na cava o rawa ni cakava mo qaravi iko tale kina vakailavo? Ia mo nanuma tiko ni o sa tiko tale kei rau na nomu itubutubu, ena vinaka mo talairawarawa vei rau, se mani yabaki ni bula cava o tiko kina.—iVakavuvuli vakaivolatabu: Lako Yani 20:12.

Vakayagataka vakavuku nomu ilavo. E kaya na ivola The Complete Guide to Personal Finance: For Teenagers and College Students: “Na nomu vakayagataki ilavo ena kilai kina ke o na wasea vinaka na nomu ilavo kei na kena ivakavakayagataki se sega. . . . E bibi gona mo kua ni vakayagataka na ilavo ena ka e sega ni bibi se na ka o sega sara ga ni gadreva dina.”—iVakavuvuli vakaivolatabu: Luke 14:28.

Muria na ivakasala vinaka. Era rawa ni veivuke na itubutubu se so tale na uabula ena sala mo vakacuru ilavo kina, kena vakayagataki kei na sausaumi. E kaya e dua na goneyalewa o Meri: “Au tekivu tale mai ena ka lalai. E vukei au e dua na noqu itokani meu vakavola na veika e bibi me voli kei na kena e sega. Au kurabuitaka ni levu na ka e sega ni yaga me voli! Au vulica kina e dua na ka bibi—meu dau lewai au vinaka.”—iVakavuvuli vakaivolatabu: Vosa Vakaibalebale 13:10.

Saga mo cakacaka. Ke sa sega na cakacaka, vakayagataka na gauna qori mo vaqara cakacaka kina. Nanuma na ivakasala qo: So era na kaya mo “muria ga na lomamu” ni o vaqara cakacaka tiko. Ia ni o vaqara tiko na ‘cakacaka o taleitaka’ ena rawa ga ni vakaleqa na nomu sasaga na mataqali rai va qori, qai vakalatilati ena so na cakacaka era tu vakarawarawa! Kua ni saga tiko ga e dua na mataqali cakacaka, vaqara e levu. Mo nanuma tiko ni bibi ga mo maqosa ena ka o cakava. E laurai tale ga ni marautaki vakalevu na cakacaka ena gauna sa kila vinaka kina e dua na ka e cakava kei na levu ni gauna e vakayagataka tiko kina. Sega gona ni vinakati mo qai cakava ga e dua na cakacaka ni o taleitaka!