1. Na cava ena vakacegui keda nida galili se rarawataka vakalevu na leqa? (Same 118:5-7)

O SA bau galili ena dua na gauna? O nanuma ni sega ni dua e vukei iko ena veika dredre o sotava? Levu era dau vakila qori, wili kina o ira na dauveiqaravi i Jiova. (1 Tui 19:14) Ke o sotava qo, nanuma tiko na yalayala i Jiova: “Au na sega sara ni laivi iko, au na sega tale ga ni biuti iko.” Eda rawa ni nuidei gona meda kaya: “E dau vukei au o Jiova, au na sega ni rere.” (Iper. 13:5, 6) E vola qori na yapositolo o Paula vei ira na mataveitacini e Jutia ena rauta na 61 G.V. Eda lai vakasamataka kina na veika e volai ena Same 118:5-7.—Wilika.

2. Na cava eda na veivosakitaka ena ulutaga qo? Na vuna?

² Me vakataki koya na daunisame, e vakadinadinataka sara ga o Paula nona dau vukei koya o Jiova. Kena ivakaraitaki, ena rua na yabaki yani e liu ni bera ni volavola vei ira na Iperiu, e gole o Paula ena dua na ilakolako vakadomobula ena wasawasa voravora. (Caka. 27:4, 15, 20) E vakadinadinataka o Paula nona dau vukei koya o Jiova ena ilakolako qori, ni bera mada ga ni biubiu. Eda na veivosakitaka e tolu na sala e vukei Paula kina o Jiova. Kena imatai, ni vakayagataki Jisu kei ira na agilosi. Kena ikarua, nona vakayagataki ira na vakailesilesi. Kena ikatolu, nona vakayagataki ira na mataveitacini. Nida vulica na ka e yaco qo vei Paula, eda na nuitaka kina vakalevu na yalayala ni Kalou me tokoni keda nida kerea nona veivuke.

3. Na cava ena rairai vakasamataka o Paula? Na vuna?

³ E basika e dua na ituvaki e vinakata kina o Paula na veivuke. Ena rauta na 56 G.V., era yarataki koya e dua na ilala ena taudaku ni valenisoro e Jerusalemi, era saga mera vakamatei koya. Ni kau ena Sanadrini ena siga e tarava, e voleka sara nira buturaki koya na kena meca. (Caka. 21:30-32; 22:30; 23:6-10) De dua ena vakasamataka o Paula ena gauna qori, ‘Ena vakacava na dede ni noqu vosota tiko na veivakalolomataki qo?’

4. E vukei Paula vakacava o Jiova ni vakayagataki Jisu?

⁴ E vukei vakacava o Paula? Ena bogi e vesu kina o Paula, e mai tu e yasana “na Turaga” o Jisu qai kaya vua: “Mo yaloqaqa! Ni o sa tukuni au vakamatata e Jerusalemi, o na lai tukuni au tale ga i Roma.” (Caka. 23:11) E macala ga ni vakauqeti Paula sara ga. E vakacaucautaki Paula o Jisu ena nona vunau e Jerusalemi. E qai yalataka vua ni na yaco bula i Roma, me vunau tale ga ena vanua qori. Vei Paula, na veivakadeitaki qori e vaka sara ga e dua na gone e mokoti koya vakayalololoma o tamana.

5. E vukei Paula vakacava o Jiova ni vakayagataka e dua na agilosi? (Raica na iyaloyalo ena waqana.)

⁵ Na cava eso tale na ituvaki dredre e sotava o Paula? Oti e rua na yabaki na ka e yaco qori e Jerusalemi, e vodo ena dua na waqa o Paula e gole tiko i Itali. E qai donuya e dua na cagi kaukaua e wasawasa, era nanuma sara ga na vodo tiko kei ira na kaimua nira na mate. Ia e sega ni rere o Paula. Na vuna? E kaya vei ira na vodo tiko e waqa: “Ena bogi qo a mai tu e yasaqu e dua na agilosi ni Kalou e taukeni au, na Kalou au dau qarava qai sokaloutaka, e kaya: ‘Kua ni rere Paula. O na lai tu ena mata i Sisa. Raica, na Kalou ena vakabulai ira kece oni soko vata tiko.’” E vakayagataka o Jiova e dua na agilosi me tokaruataka na veivakadeitaki sa tukuna oti vei Paula ni vakayagataki Jisu. E qai yaco dina i Roma o Paula.—Caka. 27:20-25; 28:16.

6. Na yalayala cava i Jisu e vakayaloqaqataki keda? Na vuna?

⁶ Eda vukei vakacava? Ena tokoni keda o Jisu me vaka nona tokoni Paula. Kena ivakaraitaki, e yalataka o Jisu vei ira kece nona imuri: “Au tiko vata kei kemuni ena veisiga kece me yacova na ivakataotioti ni veika vakavuravura.” (Maciu 28:20) Na ka e tukuna qori o Jisu ena vakayaloqaqataki keda. Na vuna? Ni na dredre ena so na siga meda vosota. Kena ivakaraitaki, ni mate e dua na  wekada lomani, ena rawa ni vica vata na yabaki na kena mositi keda, sega ni vica wale ga na siga. Eso tale e dredre nodra bula ena so na siga ena vuku ni bula vaqase. Eso tale era rarawa vakalevu ena so na siga ena vuku ni lomabibi. Ia eda vakayaloqaqataki meda vosota. Na vuna? Nida kila ni tiko vata kei keda o Jisu “ena veisiga kece,” ena gauna dredre mada ga ni noda bula.—Maciu 11:28-30.

7. Me vaka e tukuni ena Vakatakila 14:6, e vukei keda vakacava o Jiova ena gauna qo?

⁷ E vakadeitaka na Vosa ni Kalou ni o Jiova e dau vukei keda ni vakayagataki ira nona agilosi. (Iper. 1:7, 14) Kena ivakaraitaki, era veitokoni ra qai dusimaki keda na agilosi nida vunautaka ‘na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou’ vei ira na “veimatanitu, na veiyavusa, [kei] na duivosavosa.”—Maciu 24:13, 14; wilika Vakatakila 14:6.

8. E vukei Paula vakacava o Jiova ni vakayagataka e dua na komada ni mataivalu?

⁸ E vukei vakacava o Paula? Ena yabaki 56 G.V., e vakadeitaki Paula o Jisu ni na yaco i Roma. Ia era via bukiveretaki Paula eso na Jiu e Jerusalemi mera vakamatei koya. E qai kila na komada ni mataivalu ni Roma o Kilotiu Laisiasa na nodra sasaga, e mani vukei Paula. E tuvanaka totolo o Kilotiu me kau o Paula i Sisaria, nira muri ena dua na gaunisala e rauta ni 105 na kilomita mai Jerusalemi. Era taqomaki koya e dua na iwiliwili levu ni sotia ena ilakolako qori. Ni tiko o Paula e Sisaria, e vakarota na Kovana o Filikesa me “yadravi tiko ena vale vakatui nei Eroti.” E taqomaki vinaka gona o Paula vei ira na via vakamatei koya.—Caka. 23:12-35.

9. E vukei Paula vakacava o Kovana Fesito?

⁹ Oti e rua na yabaki, se vesu tiko ga o Paula e Sisaria. Sa dua na kovana vou o Fesito. Era vakamasuti Fesito na Jiu me lai veilewai yani o Paula i Jerusalemi, ia e sega ni vakadonuya. De dua sa kila tiko na kovana na ka era via cakava na Jiu, ya mera “vakamatei koya nira na waraki koya lo toka e gaunisala.”—Caka. 24:27–25:5.

10. Na cava e cakava o Kovana Fesito ni kerea o Paula me rogoci koya o Sisa?

¹⁰ Toso na gauna, e veilewai o Paula e Sisaria. Ni via “vakayalovinakataki ira na Jiu” o Fesito, e tarogi Paula: “O via lako cake i Jerusalemi mo lai lewai mai kea?” E kila o Paula ni na rawa ni vakamatei e Jerusalemi, e kila gona na ka me cakava, ya me gole i Roma me tomana nona cakacaka vakaitalatala. E mani kaya: “Au vinakata me rogoci au o Sisa!” Ni veitalanoa oti o Fesito kei ira na nona daunivakasala, e kaya vei Paula: “O kerea me rogoci iko tale o Sisa, o sa na kau vei Sisa.” Na vakatulewa qori e taqomaki Paula vei ira na kena meca. Sa vakarau gole i Roma o Paula me yawaki ira na Jiu era via vakamatei koya.—Caka. 25:6-12.

11. Na vosa veiuqeti cava e vola o Aisea ena rairai vakasamataka o Paula?

¹¹ Ni waraka tiko o Paula na soko i Itali, ena rairai vakasamataka na ivakasala uqeti vakalou e cavuta na parofita o Aisea vei ira na saqati Jiova: “Moni lalawa mada, ia ena dreve ga! Moni tukuna na ka oni vinakata, ia ena sega ni yaco ni tokoni keimami na Kalou!” (Aisea 8:10) E kila gona o Paula ni na vukei koya o Jiova, e macala ga ni na vakayaloqaqataki koya ni sotava na veika dredre e se bera mai.

12. E vakacava na itovo i Juliase vei Paula? Cava e raica sara ga o Paula ena ka e yaco qori?

¹² Ena 58 G.V., e soko i Itali o Paula. Me  vaka ni kaivesu, e yadravi koya ena ilakolako qori na turaganivalu ni Roma o Juliase. E tu gona vei Juliase na kaukaua me vakalolomataki Paula se me tokoni koya. Ia e vakayagataka vakacava nona lewa? Nira kele ena siga tarava, “dua na ka nona kauaitaki Paula o Juliase, e vakatarai koya sara me lako vei ira na nona itokani.” E qai taqomaki Paula tale ga ena dua na gauna e muri. Ena sala cava? Era vinakata na sotia mera vakamatei ira kece na kaivesu ena loma ni waqa, ia e qai tarovi ira o Juliase. Na vuna? Ni ‘vinakata me vakabulai Paula.’ E raica sara ga o Paula na veidusimaki i Jiova ena ka e cakava na turaganivalu yalovinaka qori.—Caka. 27:1-3, 42-44.

13. E rawa ni vakayagataki ira vakacava na vakailesilesi o Jiova?

¹³ Eda vukei vakacava? E rawa ni vakayagataka o Jiova nona yalo tabu, me dusimaki ira na vakailesilesi mera cakava na ka e vinakata ke salavata kei na nona inaki. E vola o Tui Solomoni: “Na lomana na tui e vaka na waidrodro e liga i Jiova. E vagolea o koya ena vanua ga e vinakata.” (Vkai. 21:1) Na cava na kena ibalebale? Eda rawa ni kelia na tamata na ikeli me vagolea na uciwai ena vanua eda vinakata. O Jiova tale ga e rawa ni vakayagataka nona yalo tabu, me vagolea na lomadra na veiliutaki mera cakava na ka e salavata kei na nona inaki. Ni yaco qori, ena gu na lomadra na veiliutaki mera vakatulewataka na ka ena yaga vei ira na tamata ni Kalou.—Vakatauvatana Esera 7:21, 25, 26.

14. Me vaka e tukuni ena Cakacaka 12:5, o cei eda rawa ni masulaka vei Jiova?

¹⁴ Na cava eda rawa ni cakava? Meda masuti Jiova “ena vukudra na tui kei ira kece na vakaitutu” nira vakatulewa ena ka e vauca noda bula vaKarisito kei na cakacaka vakaitalatala. (1 Tim. 2:1, 2; Niem. 1:11) Me vaka ga era cakava na lotu vaKarisito ena imatai ni senitiuri, eda na masu vagumatua tale ga vua na Kalou ena vukudra na tacida era vesu tu. (Wilika Cakacaka 12:5; Iper. 13:3) Meda masulaki ira tale ga na ovisa ni valeniveivesu era yadravi ira tiko na tacida vakayalo. Meda masuti Jiova me uqeta nodra vakasama na vakailesilesi qori mera vakataki Juliase, mera ‘lomani’ ira na tacida era vesu tu.—Caka. 27:3.

15-16. E vukei Paula vakacava o Jiova ni vakayagataki Arisitako kei Luke?

¹⁵ E vukei vakacava o Paula? Ena nona  ilakolako o Paula i Roma, e vukei koya vakalevu o Jiova ni vakayagataki ira na mataveitacini. Meda raica mada eso na kena ivakaraitaki.

¹⁶ Erau vakatulewataka e rua na itokani yalodina i Paula me rau tomani koya i Roma, qori o Arisitako kei Luke. * E sega ni volai ena iVolatabu ni yalataka tale ga vei rau o Jisu ni rau na yaco bula i Roma, ia erau bolemate me rau tomani Paula. Erau qai kila ga ni rau na bula ena gauna e voravora kina na soko. Ni raica gona o Paula ni rau vodo mai Sisaria o Arisitako kei Luke, e macala ga ni na masu mai vu ni lomana me vakavinavinakataka nona veivuke ni talai rau mai na tacida yaloqaqa qori.—Caka. 27:1, 2, 20-25.

17. E vukei Paula vakacava o Jiova ni vakayagataki ira na mataveitacini?

¹⁷ Era vukei Paula vakalevu na mataveitacini ena nona ilakolako. Kena ivakaraitaki ena ikelekele ni waqa ena korolevu o Saitoni, e vakadonuya o Juliase me lako o Paula “vei ira na nona itokani mera vakacegui koya.” Dua na gauna e muri ena korolevu o Putioli, e sotavi ira na mataveitacini o Paula kei rau na nona itokani, ‘eratou qai kerea me ratou tiko tale mada me vitu na siga.’ Era vakacegui Paula kei rau na nona itokani na mataveitacini, e macala nira marau tale ga ni vakayaloqaqataki ira o Paula ena nona italanoa. (Vakatauvatana Cakacaka 15:2, 3.) Ni oti na sota veivakayaloqaqataki qori, eratou tomana nodratou ilakolako o Paula kei rau na nona itokani.—Caka. 27:3; 28:13, 14.

18. Na cava e uqeti Paula me vakavinavinakataka na Kalou, e vakayaloqaqataki tale ga?

¹⁸ Ni taubale tiko o Paula me gole yani i Roma, ena rairai vakasamataka na ka e vola ena ivavakoso ena koro qori ena tolu na yabaki yani e liu: “E vica vata na yabaki . . . noqu diva tu meu raici kemuni.” (Roma 15:23) A sega ga ni tadra me na gole yani vakavesu. Ena vakayaloqaqataki mada ga ni raici ira na mataveitacini  e Roma nira wawa tu e gaunisala mera tavaki koya! “Ni raici ira o Paula, e vakavinavinakataka sara ga na Kalou, e vakayaloqaqataki tale ga.” (Caka. 28:15) Dikeva ni vakavinavinaka vua na Kalou o Paula ni raici ira na mataveitacini. Na vuna? Ni vukei koya tale o Jiova ni vakayagataki ira na mataveitacini.

19. Me vaka e tukuni ena 1 Pita 4:10, e rawa ni vakayagataki keda vakacava o Jiova meda vukea eso tale?

¹⁹ Na cava eda rawa ni cakava? O kila eso na mataveitacini ena ivavakoso era rarawa tiko nira tauvimate, se sotava tiko eso na ituvaki dredre? Se, de dua e mate na wekadra lomani. Nida kila qori, eda rawa sara ga ni kerei Jiova me vukei keda ena ka meda tukuna se cakava, me ivakaraitaki ni noda loloma kei na kauai. De dua, qori sara ga na ka ena vakayaloqaqataki ira na tacida. (Wilika 1 Pita 4:10.) * Na noda veivuke, ena rawa ni vakadeitaka tale vei ira na dina ni yalayala i Jiova, “Au na sega sara ni laivi iko, au na sega tale ga ni biuti iko.” E macala ni o na marautaka tale ga vakalevu.

20. Na cava eda rawa ni nuidei kina meda kaya: “E dau vukei au o Jiova”?

²⁰ Me vakataki Paula kei rau na nona itokani, eda rawa ni sotava tale ga eso na ituvaki e vaka na cagi kaukaua. Ia eda na vakayaloqaqataki nida kila ni tiko vata kei keda o Jiova. Ena vukei keda ni vakayagataki Jisu kei ira na agilosi. Ke salavata kei na nona inaki, ena vukei keda tale ga o Jiova ni vakayagataki ira na vakailesilesi. E levu vei keda sa vakadinadinataka tale ga ni dau vakayagataka o Jiova nona yalo tabu me dusimaki ira na tacida mera vukei keda. Eda nuidei gona me vakataki Paula, meda kaya: “E dau vukei au o Jiova, au na sega ni rere. Cava ena cakava rawa vei au na tamata?”—Iper. 13:6.