1. Na ka dina cava me baleti Jiova e tukuni ena iVolatabu?

VAKACAVA o vinakata mera vakalewa eso na roka ni yagomu, ibulibuli ni matamu, se na kemu levu? Kena irairai ni o na sega ni taleitaka. E veivakacegui meda kila ni sega ni vakalewai keda o Jiova mai na rai ni tamata! Kena ivakaraitaki. Ni raici ratou na luvei Jese o Samuela, e sega ni kila na ka e raica o Jiova. E tukuna o Jiova vei Samuela ni na dua vei ratou na luvei Jese ena tui Isireli. Ia o cei vei ratou? Ni raici Iliapi na ulumatua nei Jese o Samuela, e kaya, “Sa tu sara ga qo ena mata i Jiova na nona lumuti.” Ni raici Iliapi o Samuela, e nanuma sara ga ni na digitaki me tui. “E kaya vei Samuela o Jiova: ‘Kua ni raica na kena irairai kei na kena balavu, niu sega ni digitaki koya.’” Na cava eda vulica? E kaya tale o Jiova: “[E] raica ga na tamata na ka e sau, ia o Jiova e raica na loma ni tamata.”—1 Sam. 16:1, 6, 7.

2. Me salavata kei na Joni 7:24, na cava meda kua ni vakalewa kina na kena irairai e dua? Vakatauvatana.

² Nida tamata ivalavala ca, e dau noda ivakarau meda vakalewa na kedra irairai eso. (Wilika Joni 7:24.) Ia e lailai sara na ka eda kila me baleta e dua ena ka eda raica. Kena ivakaraitaki, ena lailai sara na ka ena kila na vuniwai sa dede nona veiqaravi ni raici koya wale ga e tauvimate. E vinakati me vakarorogo matua ke via kila na mate e dau tauvi koya, nona rai me baleta na kena mate, se ka e vakila tiko. Ena rairai tukuna vei tauvimate me lai ilovi na yagona ena misini (X-ray). Ke sega, ena cala na veiqaravi ena vakayacori vua. E va tale ga qori na noda raici ira na tacida. Eda na sega ni kila vinaka na kedra ituvaki nida raica ga na kedra irairai. Meda saga meda kilai ira vinaka. Nida sega ni  kila na ka e tu e lomadra, eda na sega gona ni kilai ira vinaka sara me vakataki Jiova. Ia meda saga ena noda vinaka meda vakatotomuri Jiova. Ena sala cava?

3. Ena uqeti keda vakacava na ivakaraitaki vakaivolatabu qo meda vakatotomuri Jiova?

³ E dau raici ira vakacava nona dauveiqaravi o Jiova? E rogoci ira. E kauaitaka na kedra ituvaki kei na ka era sotava tiko. E lomani ira tale ga. Eda na veivosakitaka na sala e cakava kina qori o Jiova vei Jona, Ilaija, Eka, kei Loti. Eda na vulica tale ga na sala meda vakatotomuri Jiova kina ena ka eda cakava vei ira na tacida.

4. Na cava ena rairai cala kina noda rai me baleti Jona?

⁴ Nida sega ni kila na ituvaki kece me baleti Jona, eda rawa ni tukuna ni sega ni nuitaki, e tawayalodina tale ga. E vakaroti koya o Jiova me lai kacivaka na itukutuku ni veilewai e Ninive. A sega ni talairawarawa ena ivakaro qori. E mani vodo ena dua na waqa me “drovaki Jiova” ena dua tale na vanua. (Jona 1:1-3) Vakacava o na solia tale vei Jona na gauna me vakayacora na nona ilesilesi? De dua ena sega. Ia e raica o Jiova ni vinaka me soli tale vei Jona na gauna.—Jona 3:1, 2.

5. Na cava o vulica ena masu i Jona ena Jona 2:1, 2, 9?

⁵ Eda na kilai Jona vinaka ena nona masu. (Wilika Jona 2:1, 2, 9.) E macala ni dau masu vakalevu o Jona vei Jiova. Ia nona masu mai na kete ni ika eda kila kina eso tale na ka me baleti koya, sega ni nona drovaka ga na nona ilesilesi. E kilai kina nona yalomalumalumu, dau vakavinavinaka, e vakadeitaka tale ga me talairawarawa vei Jiova. Sa rauta me rogoca o Jiova nona masu, e vakayagataki koya tiko ga me parofita! A sega ni kauaitaka tiko ga o Jiova na malumalumu i Jona!

6. Na cava e yaga kina meda vakarorogo vinaka?

⁶ Meda vakarorogo vinaka, e vinakati na yalomalumalumu kei na vosovoso. Meda veivosakitaka mada e tolu na kena yaga. Kena imatai, ena sega ni totolo noda vakalewai ira eso tale. Kena ikarua, eda na kila kina na nodra rai na tacida kei na vuna era cakava kina eso na ka. Qori ena uqeti keda meda kauaitaki ira vakalevu. Kena ikatolu, eda rawa ni vukei ira mera kila na ivakarau ni lomadra. Eso  na gauna eda na sega ni kila na ivakarau ni lomada kei na noda rai, vakavo ke da tukuna. (Vkai. 20:5) E tukuna e dua na qase ni ivavakoso mai Esia: “Dua na gauna e totolo noqu vosa ia au sega ni kila na dina ni itukutuku kece. Au tukuna vua e dua na tacida yalewa me vakavinakataka na ivakarau ni nona vakamacala ena soqoni. E muri, au qai kila ni sega ni kila vinaka na wilivola, e ka ni sasaga me dau vakamacala.” E bibi gona vei ira na qase ni ivavakoso mera kila mada na dina ni itukutuku ra qai veivakasalataki!—Vkai. 18:13.

7. Na cava o vulica ena ka e cakava o Jiova vei Ilaija?

⁷ E dau dredre mera tukuna nodra rai eso na tacida ena vuku ni nodra itovo vakavanua, na ka era sotava mai, se nodra ivakarau ni rai. Na cava meda cakava me rawarawa kina nira tukuna vei keda na nodra rai? O se nanuma na ka e cakava o Jiova vei Ilaija ni drovaki Jesepeli? E taura e vica vata na siga me qai talaucaka o Ilaija na lomana vua na Tamana vakalomalagi. E vakarogoci koya vinaka o Jiova. A vakayaloqaqataki Ilaija qai lesi koya ena itavi bibi. (1 Tui 19:1-18) De dua ena taura na gauna mera qai nuidei na tacida mera vosa vei keda. Nira cakava qori eda na rawa ni kila na ivakarau ni lomadra. Keda vakatotomuria na vosovoso i Jiova, era na rawa ni nuitaki keda. Nira talaucaka na lomadra, e bibi meda vakarorogo vinaka.

8. Me vaka e cavuti ena Vakatekivu 16:7-13, e vukei Eka vakacava o Jiova?

⁸ E dua na ka lialia e cakava o Eka na dauveiqaravi nei Serai, ni soli me wati Eparaama. Ni sa bukete o Eka, e beci Serai ni sega na luvena. Ni sega ni veisau rawa na ituvaki qori, e vakatalai Eka o Serai. (Vkte. 16:4-6) Nida sega ni uasivi, de dua eda nanuma ni yalewa dokadoka o Eka, sa rauta ga me totogitaki. Ia e duatani na rai i Jiova me baleti Eka. E tala vua na nona agilosi. Ni kunei koya na agilosi, e vukei Eka me veisautaka na nona rai, e vosa vakalougatataki koya tale ga. E nuidei o Eka ni raici koya tiko mai o Jiova, e kila tale ga na kena ituvaki. Qori e uqeti koya me vakatokai Jiova me “Kalou oni raica na ka kece, . . . [oni] dau vakaraici au.”—Wilika Vakatekivu 16:7-13.

9. Na cava e raica o Jiova vei Eka?

⁹ Na cava e raica o Jiova vei Eka? E kila na ka e sotava kei na ka kece e vosota tiko. (Vkai. 15:3) E marama ni Ijipita o Eka, e lai tiko ena vuvale ni Iperiu. Vakacava ena nanuma ena so na gauna ni sega ni taleitaki? Ena dau vakanananu i vale se nona vanua? A sega ni wati Eparaama duadua ga. Dua na gauna, eso na tagane yalodina e vica vata na watidra. Ia qori e sega ni inaki i Jiova mai na ivakatekivu. (Maciu 19:4-6) Sa rauta me vakavu veicati kei na vuvu na vakawati va qori. E kila o Jiova ni sega ni dodonu me beci Serai o Eka. Ia e kila vinaka na ivakarau ni loma i Eka kei na kena ituvaki, oya na vuna e kauaitaki koya kina.

10. Eda na kilai ira vinaka vakacava na tacida?

¹⁰ Eda na vakatotomuri Jiova nida saga meda kilai ira vinaka na tacida. Tovolea mo kilai ira vinaka. Mo vosa vei ira ni bera na soqoni se ni sa suka, cakacaka vata ena cakacaka vakaitalatala, ke rawa mo sureti ira tale ga mo dou mai kana vata. De dua o na kurabui ena levu ni ka o na kila. Kena ivakaraitaki, o na rawa ni  kila ni dau mamadua na tacida yalewa e rairai sega ni dau veikauaitaki, e dau lomasavu na tacida tagane o nanuma ni domodomoiyau, se ratou vosota tiko na veitusaqati e dua na vuvale e dau bera mai ena soqoni. (Jope 6:29) E macala nida na sega ni “siova na ka e sega ni [noda].” (1 Tim. 5:13) Ia e vinaka meda kila na veika me baleti ira na tacida kei na ka era sotava nida na kilai ira vinaka kina.

11. Na cava e bibi kina mera kilai ira vinaka na sipi na qase ni ivavakoso?

¹¹ E bibi mera kila vinaka na qase ni ivavakoso na kedra ituvaki na mataveitacini era qarava tiko. Dikeva mada na ivakaraitaki ni tacida tagane o Artur, e dau veiqaravi tu vakaivakatawa ni tabacakacaka. E tomani koya e dua tale na qase ni ivavakoso me rau lai sikova e dua na tacida yalewa e dau mamadua. E kaya o Artur: “Keirau qai kila ni mate o watina ni oti e vica na yabaki na nodrau vakawati. E sega ni rawarawa na kena ituvaki, ia e vakavulici rau na luvena yalewa me rau lomani Jiova vakalevu. Ena gauna qo sa buawa mai na matana, e lomabibi tale ga. Ia e dei tu ga na nona vakabauta kei na nona lomani Jiova. Keirau liaca ni levu sara na ka me keirau vulica ena nona ivakaraitaki vinaka na tacida qo.” (Fpai. 2:3) E vakatotomuri Jiova na ivakatawa ni tabacakacaka qori. O Jiova e kilai ira vinaka na nona sipi kei na nodra rarawa. (Lako 3:7) Nira kila vinaka na qase ni ivavakoso na kedra ituvaki na sipi, ena rawa nira vukei ira.

12. E yaga vakacava nona sasaga e dua na tacida yalewa me kila vinaka e dua ena ivavakoso?

¹² Ni o kila vinaka na kena ituvaki na tacimu lotu vaKarisito e dau votivoti vei iko na nona ivakarau, o na rawa ni kauaitaki koya vakalevu. Dikeva e dua na ivakaraitaki. E tukuna e dua na tacida yalewa mai Esia: “E dau vosa tu ga i cake e dua na tacida yalewa ena ivavakoso au lewena. Au nanuma ni sega nona itovo. Ia ni keirau veitomani ena cakacaka vakaitalatala, au qai kila ni dau vukei rau na nona itubutubu ena volitaki ika ena makete. Ena dau vosa gona i cake mera rogoca na dauvolivoli.” E kaya tale na tacida qo: “Au vulica ni bibi meu kila na kedra ituvaki na mataveitacini meu rawa ni kilai ira vinaka.” E vinakati gona na sasaga meda kilai ira vinaka na tacida. Nida muria na ivakasala ena iVolatabu meda dau lomasavu, eda sa  vakatotomuri Jiova tiko ni dau lomani ira na “tamata kece ga.”—1 Tim. 2:3, 4; 2 Kor. 6:11-13.

13. Me vaka e cavuti ena Vakatekivu 19:15, 16, na cava erau cakava na agilosi ni vakaberabera tiko o Loti? Na vuna?

¹³ Ena gauna dredre duadua ena bula i Loti, e berabera ni muria na ivakaro i Jiova. Rau lako vua na agilosi, rau tukuna me ratou biuti Sotoma vakavuvale. Na vuna? Erau kaya: “Keirau na vakarusa na vanua qo.” (Vkte. 19:12, 13) Ena mataka e tarava, eratou se tiko ga e vale o Loti kei na nona vuvale. Erau vakaroti koya tale na agilosi. Ia e “vakaberabera tiko ga.” De dua eda na kaya ni sega ni kauaitaka o Loti na ka e tukuni vua, se talaidredre. Ia e sega ni soro o Jiova. Na cava e qai cakava? “Ena vuku ni loloma i Jiova,” rau taura na agilosi na ligadratou rau qai kauti ratou yani ena taudaku ni koro.—Wilika Vakatekivu 19:15, 16.

14. Na cava e rairai lomani Loti kina o Jiova?

¹⁴ E rairai tiko e vica na vuna e lomani Loti kina o Jiova. De dua e sega ni biubiu vakatotolo o Loti ni rerevaki ira na tiko ena taudaku ni koro. E tiko eso tale na ka e lomaleqataka. E rairai kila o Loti nodrau lutu e rua na tui ena qara drega loaloa kabikabi ena dua na buca voleka. (Vkte. 14:8-12) Me vaka ni dua na tama o Loti, e ulunivuvale tale ga, ena rairai leqataki ratou na nona vuvale. Kena ikuri, ni turaga vutuniyau, ena rairai taukena e dua na vale vinaka e Sotoma. (Vkte. 13:5, 6) E macala ni sega ni dodonu me talaidredre vei Jiova o Loti. A sega ni kauaitaka tiko ga o Jiova na nona malumalumu, e okati koya ga me “turaga yalododonu.”—2 Pita 2:7, 8.

15. Na cava meda cakava meda kila vinaka kina e dua?

¹⁵ Na cava meda cakava meda kila vinaka kina e dua? Kua ni vakalewa na ka e cakava, saga mo kila na nona rai. Qori na ka e cakava e dua na tacida yalewa mai Urope o Veronica. E kaya:  “E dua na tacida yalewa e vaka me dau matararawa tu ga. E sega ni dau via veimaliwai. Eso na gauna au dau rere ni vosa vua. Ia au kaya, ‘Keu tu ena kena ituvaki, au na vinakata me dua na noqu itokani.’ Au tarogi koya se vakacava tiko. E mani talaucaka mai na lomana! Qo au sa qai kila e levu na ka me baleti koya.”

16. E yaga vakacava na masu meda dau veikauaitaki?

¹⁶ E dua ga e kilai keda vinaka sara, oya na Kalou o Jiova. (Vkai. 15:11) Mo kerei koya gona me vukei iko mo raici ira na tacimu mai na nona rai, mo kila tale ga na sala mo lomani ira kina. Kena ivakaraitaki, e yaga na masu vua e dua na tacida yalewa o Anzhela me dau veikauaitaki. E dau dredre me rau veimaliwai vinaka kei na dua na tacida yalewa ena nona ivavakoso. E kaya o Anzhela: “E rawarawa sara meu vakalewai koya, meu kua tale ga ni vosa vua. Ia au qai masuti Jiova me vukei au meu kauaitaka na tacida qori.” Vakacava e rogoca o Jiova nona masu? E kaya tale o Anzhela: “Keirau veitomani ena cakacaka vakaitalatala, oti keirau mani veivosaki me vica na aua. Au vakarogoci koya vinaka. Qo au sa lomani koya vakalevu, au vinakata sara ga meu vukei koya.”

17. Na cava meda vakadeitaka?

¹⁷ Meda kua ni wasea na tacida meda vakaraitaka kina na noda loloma. Era sotava tale ga na leqa me vakataki Jona, Ilaija, Eka, kei Loti. Eso na gauna eratou vakavuna ga. E macala nida dau cakava tale ga qori. Sa rauta me kerei keda o Jiova meda dau veikauaitaki. (1 Pita 3:8) Nida talairawarawa vei Jiova, eda na duavata tiko ga kei ira na tacida e veiyasa i vuravura. Nida veimaliwai tiko gona kei ira na tacida, meda vakadeitaka mada ga meda vakarogoci ira, kilai ira vinaka, meda lomani ira tale ga.