1-2. (a) Na cava e tukuna o Jisu me vakasalataki ratou kina nona tisaipeli? (b) Cava ratou rawai kina na tisaipeli ena nodratou malumalumu? (Raica tale ga na iyaloyalo.)

 “E GU na yalo, ia sa malumalumu ga na yago.” a (Maciu 26:41b) Ni tukuna o Jisu na vosa qori, e vakaraitaka ni kila vinaka na keda ituvaki ivalavala ca. Ia na ka e tukuna eda vakasalataki tale ga kina: Meda kua ni nuitaki keda vakasivia. Ni bera ni tukuna o Jisu na vosa qori ena bogi ya, eratou yalataka na nona tisaipeli ni ratou na sega ni biuta na nodratou Turaga. (Maciu 26:35) E vinaka na nodratou inaki. Ia eratou sega ni liaca ni na rawai ratou na veitemaki. Oya na vuna e vakasalataki ratou kina o Jisu: “Dou yadra tiko, dou masu tiko ga mo dou kua kina ni temaki.”​—Maciu 26:41a.

² Ka ni rarawa ni ratou a sega ni yadra tiko ga na tisaipeli. Ni vesu o Jisu, vakacava ratou a tiko vata ga kei koya se ratou rawai ena veitemaki me ratou dro? Ni ratou sega ni qaqarauni, ratou cakava sara ga na ka ratou tukuna ni ratou na sega ni cakava, ratou biuti Jisu kece.​—Maciu 26:56.

3. (a) Meda yalodina tiko ga vei Jiova, na cava meda kua ni nuitaki keda kina vakasivia? (b) Na cava eda na veivosakitaka ena ulutaga qo?

³ Meda kua ni dau nuitaki keda vakasivia. Eda dau saga sara ga meda kua ni cakava e dua na ka meda vakararawataki Jiova kina. Ia nida sega ni uasivi, e rawarawa sara noda temaki. (Roma 5:12; 7:​21-23) E dau vakasauri ga noda temaki meda caka ca. Meda yalodina tiko ga vei Jiova kei na Luvena, e bibi meda muria na  ivakasala i Jisu meda qaqarauni tiko ga meda kua ni temaki ena ivalavala ca. E vukei keda na ulutaga qo meda cakava qori. Eda na veivosakitaka e liu na ka meda qarauna. Oti, eda na dikeva na sala meda qarauna kina na veitemaki. Kena iotioti, eda na vulica na sala meda yadra tiko ga kina.

QARAUNA NA NOMU MALUMALUMU

4-5. Na cava meda qarauna kina na ivalavala ca e nanumi ni sega sara ni bibi?

⁴ E rawa mada ga ni vakaleqa na noda veiwekani kei Jiova na ivalavala ca eda nanuma ni sega sara ni bibi. Qori e rawa tale ga ni vakavuna meda cakava kina eso na ivalavala ca bibi.

⁵ Eda dau temaki kece meda caka ca. Ia o keda yadua e tiko kece na ka eda malumalumu kina, me vaka noda temaki meda cakava na ivalavala ca bibi, cakava eso na itovo dukadukali, se rawai ena rai ni vuravura. Kena ivakaraitaki, ena rairai valuta tiko e dua me kua ni temaki ena veiyacovi tawadodonu. E dua tale e rairai valuta tiko na nona temaki ena ivalavala dukadukali, me vaka na vakatavevele se sara iyaloyalo vakasisila. E dua tale e nona malumalumu na rerevaka na tamata, dokadoka, cudru totolo, se so tale na ka. Me vaka e tukuna o Jemesa, e “vakatovolei e dua ni bacani koya qai siwati koya na nona gagadre ca.”​—Jeme. 1:14.

6. Na cava meda dikeva vinaka?

⁶ Vakacava o kila na ka o dau temaki rawarawa kina? E rerevaki meda tukuna ni sega noda malumalumu se meda nanuma nida kaukaua tu vakayalo meda sega kina ni caka ca. (1 Joni 1:8) Nanuma tiko ni tukuna mada ga o Paula ni o ira na “rawata na ivakatagedegede vakayalo” e rawa nira temaki ke ra sega ni qaqarauni. (Kala. 6:1) Meda dikeva vinaka gona na ka dina e tiko e lomada da qai kila na ka eda malumalumu kina.​—2 Kor. 13:5.

7. Na cava meda taqomaka? Vakatauvatana.

⁷ Nida sa kila na ka eda malumalumu kina, na cava meda cakava? Meda tataqomaki vakalevu! Kena ivakaraitaki, ena gauna vakaivolatabu na vanua malumalumu duadua ena bai ni koro, ya na kena matamata. Oya na vuna era dau lesi kina e lewe levu mera yadra tiko e kea. Me va tale ga qori na noda tataqomaki  ena ka eda kila nida malumalumu kina.​—1 Kor. 9:27.

EDA NA QAQARAUNI VAKACAVA?

8-9. Na cava a rawa ni cakava na cauravou e tukuni ena Vosa Vakaibalebale wase 7 me kua kina ni valavala ca? (Vosa Vakaibalebale 7:8, 9, 13, 14, 21)

⁸ Eda na taqomaki keda vakacava? Dikeva mada na ka eda rawa ni vulica vua na cauravou e tukuni ena Vosa Vakaibalebale wase 7. E veiyacovi tawadodonu kei na dua na yalewa ivalavala dukadukali. E tukuni ena tikina e 22 ni “vakasauri” ga nona muria na yalewa qori. Ia e tukuni ena vica na tikina mai liu ni sa cakava tiko mai eso na ka e lai tini valavala ca kina.

⁹ Na cava sa cakava tiko mai na cauravou qori ni bera ni valavala ca? Dua, ena yakavi e “lako volekata tiko na nona tutu ni sala na yalewa” qori. Oti, e muria na sala ina nona vale. (Wilika Vosa Vakaibalebale 7:8, 9.) Oti ya ni sa raica na yalewa qori, e sega ni lako tani sara. Ia e soli koya yani me reguci koya na yalewa qori qai rogoca nona talanoataka tiko na isoro ni veiyaloni e cabora, de dua e saga na yalewa qori me nanuma kina o cauravou ni yalewa vinaka. (Wilika Vosa Vakaibalebale 7:13, 14, 21.) Ke a qaqarauni na cauravou qori, ena sega kina ni temaki me valavala ca.

10. Sala cava eda na rairai valavala ca bibi kina me vaka na cauravou ya?

¹⁰ Na ka e vola o Solomoni e rawa ni yacovi keda kece na dauveiqaravi i Jiova. Eda rawa ni valavala ca bibi da qai nanuma ni yaco “vakasauri” na ka kece qori. Se na rairai kaya e dua, “Se qai yaco ga qo.” Ia ke vakasamataka na ka sa cakava, ena rawa ni liaca ni sa cakava tiko mai eso na ka lialia e lai tini valavala ca bibi kina. Qori e rairai okati kina nona vakailala ca, digia eso na ka ni veivakamarautaki e ca, e raica eso na website se lakova eso na vanua e sega ni vinaka vua na lotu vaKarisito. De dua sa sega tale ga ni dau masu, wili iVolatabu, tiko ena soqoni se vakaitavi ena cakacaka vakavunau. Me vaka ga na cauravou e tukuni ena Vosa Vakaibalebale, e rairai sega sara ga ni vakasauri na nona valavala ca bibi.

11. Na cava meda qarauna meda kua kina ni valavala ca?

¹¹ Na cava eda vulica? Meda kua ni qarauna ga na ivalavala ca, meda qarauna tale ga na ka eda cakava tiko ena lai tini sara meda valavala ca bibi. E vakabibitaka qori o Solomoni ni cavuta oti na ka e cakava na cauravou kei na yalewa ivalavala dukadukali. Ni tukuni yalewa tiko, e veivakasalataki o Solomoni: “Mo kua ni lako sese ena nona sala.” (Vkai. 7:25) E tukuna tale ga me baleta na yalewa murilomana qori: “Mo yawaki koya, mo kua ni torova na katuba ni nona vale.” (Vkai. 5:3, 8) Io, eda na qaqarauni nida yawaka na ituvaki eda na tini valavala ca bibi kina. b Qo ena rawa ni okati kina noda qarauna eso na ka se ituvaki e sega ni cala vua na lotu vaKarisito, ia eda kila nida na temaki kina meda valavala ca.​—Maciu 5:29, 30.

12. Na cava e vakatulewataka o Jope? E yaga vakacava qori me kua ni rawai ena veitemaki? (Jope 31:1)

¹² Meda qarauna na ituvaki eda na tini  ivalavala ca bibi kina, ena vinakati me dei na noda vakatulewa. Qori na ka e cakava o Jope. E “veiyalayalati oti kei na [matana]” me kua ni domona e dua tale na yalewa. (Wilika Jope 31:1.) Ni muria na ka sa vakatulewataka oti, ena sega kina ni rawai ena veibutakoci. Meda vakatulewataka tale ga meda kua sara ni cakava na ka eda na rawa ni tini temaki kina.

13. Na cava meda qarauna kina na noda vakasama? (Raica tale ga na iyaloyalo.)

¹³ E bibi tale ga meda qarauna na noda vakasama. (Lako 20:17) Era nanuma eso ni sega ni ca mera vakasamataka nira cakava tiko na ka ca, ia mera kua ga ni lai cakava sara. Ia e cala na rai qori. O koya e vakasamataka tiko ga na ka ca ena vinakata sara ga me cakava. Ke cakava qori sa na dredre me vorata na veitemaki. E macala ga nida dau vakasamataka na ka ca ena so na gauna. E vinakati gona meda cata matua qai vakasamataka ga na veika vinaka. Eda na sega kina ni valavala ca bibi nida valuta tiko na vakanananu ca.​—Fpai. 4:8; Kolo. 3:2; Jeme. 1:​13-15.

14. Na cava tale meda cakava meda kua kina ni temaki?

¹⁴ Na cava tale meda cakava meda kua kina ni temaki? E bibi meda vakabauta ni na yaga tu ga noda talairawarawa ena lawa i Jiova. Eso na gauna ena dredre me salavata kei na ka e vakadonuya o Jiova na ka eda vakasamataka kei na lomada, ia nida sasaga tiko eda na vakila na vakacegu ni vakasama.

15. E yaga vakacava noda taleitaka na ka dodonu nida vorata na veitemaki?

¹⁵ E bibi meda vakaraitaka nida taleitaka na ka dodonu. Nida vulica meda “cata na ka ca” qai “taleitaka na ka vinaka,” eda na gumatua kina meda cakava na ka dodonu, eda na qarauna tale ga na ituvaki ena rawa ni tini ena ivalavala ca. (Emosi 5:15) Ke da taleitaka na ka dodonu, ena rawarawa tale ga meda vorata na veitemaki e vakasauri mai, se da sega ni namaka.

16. E yaga vakacava noda vakaogai keda ena veika vakayalo meda qaqarauni tiko kina? (Raica tale ga na iyaloyalo.)

 ¹⁶ Eda na vakaraitaka vakacava nida taleitaka na ka dodonu? Meda vakaogai keda ena veika vakayalo. Nida tiko ena soqoni vaKarisito, se vakaitavi ena cakacaka vakavunau, ena sega ni rawarawa noda temaki meda caka ca. Ia eda vinakata sara ga meda vakamarautaki Jiova. (Maciu 28:​19, 20; Iper. 10:​24, 25) Nida wilika, vulica qai vakasamataka vakatitobu na iVolatabu, eda na vinakata vakalevu na ka vinaka qai cata na ka ca. (Josua 1:8; Same 1:​2, 3; 119:​97, 101) Nanuma tiko ni tukuna o Jisu vei ratou na nona tisaipeli: “Dou masu tiko ga mo dou kua kina ni temaki.” (Maciu 26:41) Nida masu vua na Tamada vakalomalagi, eda vinakata me vukei keda, eda gumatua tale ga meda vakamarautaki koya vakalevu.​—Jeme. 4:8.

QAQARAUNI TIKO GA

17. Na malumalumu cava e sega ni valuta rawa vakadua o Pita?

¹⁷ Kena irairai nida sa valuta rawa eso na noda malumalumu. Ia eso tale na noda malumalumu ena rairai dredre toka. Dikeva mada na nona ivakaraitaki na yapositolo o Pita. E rawai ena rerevaka na tamata mani cakitaki Jisu vakatolu. (Maciu 26:69-75) Dua na gauna e muri, a rairai valuta o Pita na nona rere qori ni doudou me vunau vei ira na lewe ni Sanadrini. (Caka. 5:27-29) Ia ni oti tale e vica na yabaki, ni “rerevaki ira na tokona na cili,” e cegu tu mada nona kana vata kei ira na lotu vaKarisito lewe ni Veimatanitu. (Kala. 2:​11, 12) E rere tale o Pita. De dua a sega ni valuta sara vakadua na nona malumalumu qori.

18. Na cava e rawa ni yaco tale ena so na noda malumalumu?

¹⁸ De dua eda sotava tale ga na ituvaki qori. Ena sala cava? E rairai basika tale mai e dua na noda malumalumu eda nanuma nida sa valuta. Kena ivakaraitaki, e tukuna e dua na tacida tagane: “Sa tini na yabaki noqu sa sega tu ni sara iyaloyalo vakasisila, au vakadeitaka sara ga niu sa valuta rawa. Ia e vaka ga e moce tu na malumalumu qori, e waraka  tu ga e dua na gauna veiganiti me yavala mai.” E kalougata ni sega ni soro. E kila ni na vinakati me sasaga e veisiga me valuta na nona malumalumu qori, rawa sara ga ni nona bula taucoko ena vuravura ca qo. Ena veivuke nei watina kei ira na qase ni ivavakoso, e qaqarauni matua me kua ni rawai tale kina.

19. Eda na valuta vakacava e dua na noda malumalumu e dau basika tiko ga?

¹⁹ Eda na valuta vakacava e dua na noda malumalumu e dau basika tiko ga e rawa nida tini valavala ca kina? Nida muria na ivakasala nei Jisu me baleta na veitemaki: “Dou yadra tiko.” Ke o nanuma mada ga ni o sa tudei, qarauna tiko ga na ituvaki o rawa ni temaki tale kina. (1 Kor. 10:12) Muria tiko ga na veika o cakava mo valuta kina. E kaya na Vosa Vakaibalebale 28:14: “E marau o koya e qaqarauni tiko.”​—2 Pita 3:14.

YAGA NI NODA QAQARAUNI TIKO GA

20-21. (a) Na cava eda na vakalougatataki kina ke da qarauna tiko ga na veitemaki? (b) Nida cakava na noda itavi, na cava ena cakava o Jiova? (2 Korinica 4:7)

²⁰ Eda rawa ni vakadeitaka ni yaga vakalevu noda qaqarauni meda kua ni temaki. E “lekaleka wale” na “kamica” ni ivalavala ca, ia nida muria na ivakatagedegede i Jiova eda na marau kina vakalevu. (Iper. 11:25; Same 19:8) Nida a buli ga meda muria na nona sala. (Vkte. 1:27) Ena savasava kina na noda lewaeloma, eda na rawa tale ga ni bula tawamudu.​—1 Tim. 6:12; 2 Tim. 1:3; Juta 20, 21.

²¹ E macala ni “malumalumu ga na yago.” Ia eda rawa ni valuta na noda malumalumu. E tu vakarau o Jiova me solia vei keda na kaukaua. (Wilika 2 Korinica 4:7.) Ia na kaukaua qori e vakarautaka na Kalou, e uasivia na kaukaua ni tamata. Na kaukaua ni tamata, ya na noda sasaga e veisiga meda valuta na veitemaki, qori e noda itavi sara ga. Ke da cakava qori, eda nuidei ni na sauma o Jiova na noda masu me vakaukauataki keda ena gauna veiganiti. (1 Kor. 10:13) Io, ena veivuke i Jiova eda na qarauna tiko ga na veitemaki.