Eda sa raica oti mai na itukuni ni nona vakacalai Croesus na bete mai Delphi, mani ravuti koya na tui Perisia. Ia e volai tu ena iVolatabu e dua na parofisai vakatubuqoroqoro me baleti tui Perisia, qai vakayacori vakamatailalai na parofisai qori.

Ni se vo e 200 na yabaki me qai sucu na tui, sa cavuti Sairusi rawa na parofita o Aisea, kei na sala ena vakabalea kina na koro qaqa o Papiloni.

Aisea 44:24, 27, 28: “Qo na ka e tukuna o Jiova, . . . ‘o koya e tukuna ina wasa titobu, “Mo maca mai, au na vakamacara na nomu uciwai kece,” o koya e tukuna me baleti Sairusi, “E noqu ivakatawa o koya, ena vakayacora taucoko na ka kece au vinakata,” o koya e tukuna me baleti Jerusalemi, “Ena tara tale,” kei na valenisoro, “Ena vakadavori na kemu yavu.”’”

E kaya na daunitukutuku makawa ni Kirisi o Herodotus, ni vakadavea tani na mataivalu i Sairusi na uciwai na Uferetisi e drodro tu ena koro o Papiloni. E yaga sara ya nira rawa ni muri uciwai tu ga na mataivalu me yaco ina koro. Ni vakarusa oti o Sairusi na koro, e sereki ira na Jiu era vesu tu e Papiloni. E vakasukai ira i Jerusalemi mera lai tara tale na koro ni oti e 70 na yabaki na kena rusa tu.

Aisea 45:1: “Qo na ka e kaya o Jiova vua na nona lumuti, vei Sairusi, na ligana imatau au taura meu vakamalumalumutaka vua na veimatanitu, meu kauta tani na nodra iyaragi na tui, meu dolava vua na katuba e rua, me kua ni sogo na matamata.”

Era curuma yani na koro na kai Perisia ni dola tu vakasakasaka na kena katuba ruarua. Ke ra kila rawa na kai Papiloni na inaki i Sairusi, de dua era na sogota na matamata kece volekata na uciwai. Ia era sega ni cakava rawa e dua na ka me taqomaki kina na koro.

Qo e dua wale ga na parofisai vakatubuqoroqoro ni vakatauvatani kei na levu tale e yaco dina era volai tu ena iVolatabu. * Na vatavatairalago ni tamata e vu mai vei ira na nodra kalou lasu, ia na parofisai ena iVolatabu e vu mai vua e kaya: “Mai na ivakatekivu au tukuna na kena itinitini mai na gauna makawa au tukuna na ka se bera ni yaco.”—Aisea 46:10.

E rawa ga vua na Kalou dina na yacana o Jiova me tukuna na veika qori. Na yacana e kena ibalebale “O Koya e Vakavuna me Yaco.” E vakaraitaka qori ni kila o koya na veika ena yaco  ena gauna se bera mai, e rawa tale ga ni veisautaka na ituvaki me salavata kei na nona inaki. E vakadeitaka vei keda ni na vakayacora dina nona yalayala kece.

O via kila na ka e parofisaitaka na iVolatabu me baleta na gauna se bera mai? Rauta na 2,000 na yabaki sa oti, e parofisaitaka na iVolatabu ni na ‘vakilai e levu na ka dredre ena iotioti ni veisiga.’ Na cava na ibalebale ni iotioti ni veisiga? E sega ni vakaibalebaletaki ina vuravura se tamata, e dusia ga na veivala, veivakalolomataki kei na rarawa e vakila voli mai na kawatamata ena dua na gauna balavu. Meda dikeva mada e vica na parofisai ena yaco ena “iotioti ni veisiga.”

2 Timoci 3:1-5: “[E]na iotioti ni veisiga . . . , [e]ra na dau lomani ira ga na tamata, era na lomana na ilavo, era na dau tukutukuni ira, era na qaciqacia, era na dau veibeci, era na talaidredre vei ira nodra itubutubu, era na sega ni dau vakavinavinaka, era na sega ni yalodina, sa na yali vei ira na veilomani vakaveiwekani, era na sega ni via okati ena dua na veiyalayalati, era na dau vakauvosa, era na sega ni lewa vinaka na yalodra, era na voravora, era na sega ni vinakata na ka e dodonu, era na dau veiliumuritaki, era na domoqa, era na dokadoka, era na lomana ga na marau era sega ni lomana na Kalou, e vakarairai ga na nodra qarava na Kalou, e sega na kena dina.”

Vakacava o vakadinata ni sa laurai tiko vei ira e levu nikua na itovo qori? O vakadinadinataka nida bula maliwai ira era dau lomani ira ga, lomana na ilavo, qai dokadoka? O raica nira dau namaka vakasivia na ka, ra qai nanuma nira donu ga o ira? De dua o vakadinadinataka tale ga nira talaidredre e levu na gone vei ira na itubutubu, e levu era lomana ga na marau era sega ni lomana na Kalou. Sa qai torosobu tiko ga e veisiga na ivakarau ni bula.

Maciu 24:6, 7: “Dou na rogoca na ivalu kei na itukutuku ni ivalu. . . . Era na veivaluvaluti na veivanua kei na veimatanitu.”

Era kaya eso ni sivia na 100 na milioni era mate ena ivalu kei na veiraravui me tekivu mai na 1914, qori e sivia tale na iwiliwili ni lewenivanua ena levu na matanitu. Sa wacava nodra tagi, lolosi, kei na nodra rarawa na lewenivuvale. Vakacava era bau kauai na veimatanitu ra qai saga mera vakaotia na ivalu?

Maciu 24:7: “Ena vakilai na leqa ni kakana.”

E kaya na isoqosoqo na World Food Programme: “Keimami vakarautaka na kakana mera vakani kece kina na le 815 na milioni, ia rauta ni dua mai na veiya ciwa na lewenivanua era moce lolo, qai rauta ni dua mai na veiya tolu era kana vakaca. E tukuni ni rauta na tolu na milioni na gone era mate e veiyabaki nira sega ni kana.”

Luke 21:11: “Era na yaco na uneune kaukaua.”

E rauta ni 50,000 na uneune e yaco e veiyabaki. E rauta ni 100 na uneune e vakacacana na vale, qai voleka ni veiyabaki ena yaco e dua na uneune kaukaua. E laurai ena dua na vakadidike ena maliwa ni 1975 kei na 2000 ni le 471,000 era mate ena uneune.

Maciu 24:14: “Ena vunautaki mada na itukutuku vinaka qo ni Matanitu ni Kalou ena veiyasa i vuravura me ivakadinadina ina veimatanitu kece, sa na qai yaco na icavacava.”

E sivia na walu na milioni na iVakadinadina i Jiova era vunautaka tiko na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou, ra qai gumatua ni cakava qori e veiyasa i vuravura ena rauta na 240 na vanua. Era vunautaka na itukutuku vinaka ena siti, vanua ribayawa, veikau, kei na veiulunivanua. Ke raica na Kalou ni sa rauta na kena vunautaki na itukutuku vinaka, “sa na qai yaco na icavacava” me vaka ga e parofisaitaki. Kena ibalebale sa na oti na veiliutaki vakatamata, sa na tekivu veiliutaki na Matanitu ni Kalou. Na yalayala cava ena vakayacora na Matanitu ni Kalou? Ena vakamacalataki qori ena dua tale na ulutaga.